Η επιδημία του κορονοϊού μοιάζει να επιβεβαιώνει τη συμβολική μεταφορά του Κράτους-Λεβιάθαν ως ανθρώπινο σώμα, που αποτελεί έναν κεντρικό πυρήνα στην πολιτική θεωρία του Τόμας Χομπς και που, με διάφορους τρόπους και πολλαπλές διατυπώσεις, απετέλεσε την αρχική υπόθεση για την άσκηση της βιοπολιτικής και του ελέγχου της πάνω στην κοινωνία.
Στην ανάπτυξη της ισοδυναμίας τούτης, όταν το ανθρώπινο σώμα νοσεί, νοσεί και το Κράτος. Μόνο που το Κράτος ως πομπός των αποφάσεων είναι εκείνο που καθορίζει ποιο μέλος του σώματος μπορεί να αποκοπεί, ώστε να μην κακοφορμίσει το υπόλοιπο. Το παράδειγμα της Κίνας, αλλά και στα καθ’ ημάς ευρωπαϊκά δεδομένα της Ιταλίας (κι αγάλι-αγάλια και των άλλων χωρών), αποδεικνύει την ταξικότητα με την οποία εξελίσσεται ο αποκλεισμός και η παραγωγή στα χρόνια του κορονοϊού.
Απηχώντας τα λογοτεχνικά πρότυπα του Βοκκάκιου (όπου δέκα νεαροί και ισάριθμες δεσποσύνες της ανώτερης τάξης περιορίζονται σε μία έπαυλη έξω από τα σύνορα της μιασμένης από την πανώλη μητρόπολης για να γλιτώσουν τη νόσο), έτσι και οι πλούσιοι σπεύδουν να απομονωθούν στις βίλες τους. Φερ’ ειπείν, ο εκατομμυριούχος σταρ του ποδοσφαίρου Κριστιάνο Ρονάλντο δεν ακολουθεί τους συμπαίκτες του στη Γιουβέντους και παραμένει στη Μαδέιρα, ενώ κι ο υπέργηρος Σίλβιο Μπερλουσκόνι περιχαρακώνεται στην έπαυλή του στη Νίκαια, με όλη την οικογένεια και της νέας αγαπητικιάς του περιλαμβανομένης.
Την ίδια στιγμή όμως, στην ιοβλαβή Ιταλία, μεγάλος αριθμός από εργαζομένους συνεχίζουν να πηγαίνουν στην εργασία τους στις μεγάλες επιχειρήσεις και όχι μόνο σε εκείνες που παράγουν απαραίτητα για την επιβίωση του κόσμου προϊόντα. Και τούτο με τη βούλα του κράτους.
Και τούτο διότι από τις πρώτες ημέρες της επιδημίας, και ενώ ήταν ήδη ορατό το φάσμα της ευρείας εξάπλωσής της, στα μέτρα που εξαγγέλθηκαν από την κυβέρνηση για τον περιορισμό της μετάδοσης του Covid-19, περιλαμβάνονται σημαντικές ‘πρόνοιες’ που εξασφαλίζουν την αμείωτη λειτουργία των μεγάλων επιχειρήσεων. Με τη σύμφωνη γνώμη των εργατικών συνδικάτων, φυσικά.
Σε μία κατάσταση όπου κυνικά το κάθε κράτος αποτιμά τον θάνατο των πολιτών του, ο τρόμος δεν είναι η ασθένεια καθαυτή, αλλά οι απρόβλεπτες συνέπειες που δυνητικά αυτή θα έχει στη συνέχεια της παραγωγικής αλυσίδας, όσο και της ζήτησης
Για παράδειγμα, το άρθρο 8 του πρωτοκόλλου για τη λειτουργία των επιχειρήσεων προβλέπει πως “οι επιχειρήσεις θα μπορούν να αποφασίζουν το κλείσιμο των τμημάτων που δεν σχετίζονται με την παραγωγή, να επαναδιαμορφώνουν τα επίπεδα της παραγωγής, να εξασφαλίζουν ένα σχέδιο για τις βάρδιες των υπαλλήλων, να χρησιμοποιούν την τηλε-εργασία και να ενεργοποιούν τις υπάρχουσες κοινωνικές διατάξεις για την αναστολή της απασχόλησης (και την επιδότηση της εξαναγκασμένης διακοπής της)”. Και σε περίπτωση που δεν είναι δυνατόν να υπάρξει εναλλακτικός τρόπος εργασίας, ή παραγωγής, “οι επιχειρήσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις άδειες των εργαζομένων”, που θα εξαναγκασθούν να χάσουν την άδειά τους.
Παράλληλα, το πρωτόκολλο, στο άρθρο 16 για τα “απώτερα μέτρα προστασίας για τους εργαζόμενους και την κοινότητα”, επιτρέπει στους επιχειρηματίες να απασχολούν τους εργαζομένους τους κανονικά, αρκεί να φορούν μάσκες και να τηρούν αποστάσεις μεταξύ τους. Στην ακροτελεύτια παράγραφό του άρθρου τονίζεται μάλιστα, πως οι μάσκες (που, όπως λέει, είναι αυτές που “κυκλοφορούν στο εμπόριο”) δύνανται να μη φέρουν την ένδειξη CE, που αποτελεί εγγύηση συμβατότητας με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς και τους ιατρικούς κανόνες ασφαλείας.
Την ίδια στιγμή, το υπουργείο Υγείας της Ιταλίας καθημερινά ενημερώνει τους πολίτες ότι η μάσκα δεν είναι επαρκές μέσο προφύλαξης από τη διάδοση του κορονοϊού και η μαζική αγορά της αποτελεί δώρον-άδωρον. Μία αντίφαση εν τοις όροις, δηλαδή, στην περίπτωση της παραγωγής, όπου γίνεται αποδεκτό ένα μέσο προφύλαξης που το ίδιο το κράτος παραδέχεται ότι δεν αποτρέπει τη μετάδοση του Covid-19, αν μη τι άλλο καθ’ όλο το 8ωρο (ή και παραπάνω, με βάση τα νέα δεδομένα κι ανάγκες που επιβάλλει η πανδημία) της εργασίας. Και μέσα σε έναν χώρο που δεν εξυπακούεται πάντα πως θα είναι επαρκής για να τηρούνται οι αναγκαίες αποστάσεις ανάμεσα στους εργαζομένους, ή πως θα επιτρέπει να μην έρχονται σε άμεση, στενή, επαφή, ή να μην συγχρωτίζονται πολλοί σε έναν κοινό χώρο.
Φυσικά, ούτε λαμβάνονται πρόνοιες στο πρωτόκολλο λειτουργίας των 13 σημείων για το πως θα μεταβαίνουν οι εργαζόμενοι που δεν διαθέτουν δικό τους μέσο μετακίνησης στον χώρο εργασίας τους, την ώρα που οι συγκοινωνίες υπολειτουργούν και η απολύμανση μέσων μεταφοράς και χώρων αναμονής δεν είναι δεδομένο πως θα αποτρέψουν την προσβολή τους.
Ωστόσο, το μήνυμα του πρωθυπουργού Τζουζέπε Κόντε ήταν σαφές: “Η Ιταλία δεν θα σταματήσει”. Εργατικό απόθεμα υπάρχει ακόμη και στα χρόνια του κορονοϊού.
Σε μία κατάσταση όπου κυνικά το κάθε κράτος αποτιμά τον θάνατο των πολιτών του, υποβαθμίζοντάς τους σε στατιστικό και επιδημιολογικά κατηγοριακό στοιχείο, σχεδόν χαρούμενο και ανακουφισμένο όταν ανακοινώνει πως εκείνοι που πεθαίνουν είναι απόμαχοι της ζωής, ή άνθρωποι με υποκείμενες βαριές νόσους (που και πριν στοίχιζαν εξάλλου ακριβά στην κοινωνική πρόνοια), ο τρόμος δεν είναι η ασθένεια καθαυτή, αλλά οι απρόβλεπτες συνέπειες που δυνητικά αυτή θα έχει στη συνέχεια της παραγωγικής αλυσίδας, όσο και της ζήτησης. Που σε αντίθεση με τις οικονομικές κρίσεις, τούτος ο ‘μαύρος κύκνος’ του κορονοϊού έχει πλήξει και τους δύο όρους που εξασφαλίζουν το κέρδος στο Κεφάλαιο: και την παραγωγή και τη ζήτηση, και την παράδοση-διανομή προϊόντων και την αναζήτησή τους.
Ο κορονοϊός στρέφεται άμεσα κατά των εργαζομένων, που υποχρεούνται να εργάζονται, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ή να τελούν υπό εξαναγκασμένη ‘αεργία’
Το ιταλικό κράτος-σώμα αποφασίζει ποιο είναι εκείνο από τα μέλη του που θα πρέπει να προστατευθεί. Το ίδιο το κράτος που επένδυσε στην αποδυνάμωση της δημόσιας υγείας και περίθαλψης, παρά τις ανακοινώσεις για 20.000 προσλήψεις γιατρών και νοσηλευτών για έναν χρόνο, με μη ανανεώσιμες συμβάσεις. Και ενώ ήδη στη δημόσια υγεία και ιδιαίτερα στις νοσοκομειακές και υγειονομικές μονάδες της Λομβαρδίας, που επλήγη δεινότερα από κάθε άλλη περιοχή, οι ελλείψεις σε μερικής απασχόλησης προσωπικό ήσαν, και τώρα φαίνεται πολύ περισσότερο από κάθε άλλη φορά, εκκωφαντικές.
Όταν η τάση ήταν να μην διορίζονται γιατροί , νοσηλευτές, παραϊατρικό και διοικητικό προσωπικό και να χρησιμοποιείται part-time προσωπικό, η αποεπένδυση τούτη έχει δημιουργήσει μεγάλα κενά σε όλους τους κλάδους της δημόσιας υγείας.
Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία (προ κρίσεως) που εμφανίζει στο ανεπανάληπτο βιβλίο της ‘Αρκετά με τους μισθούς πείνας’ (Basta salari di fame), η ακάματη ερευνήτρια των εργασιακών σχέσεων στη Σορβόννη, Μάρτα Φάνα (Marta Fana). Η αποεπένδυση σε όλους τους τύπους ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού ανά ωραριακή απασχόληση μόνο από το 2007 έως το 2015, έφτανε το -4.676 στο μερικής απασχόλησης προσωπικό/ωράριο και στο -14.938 πλήρους απασχόλησης προσωπικό / ωράριο! Δηλ. πάνω από 19.600 εργαζόμενοι / ανά ωράριο για τη βασική ιατρική κάλυψη του πληθυσμού σε ‘κανονικές’ συνθήκες κι όχι σε καιρούς πανδημίας…
Είναι κατανοητό πως και οι 20.000 προσωρινές προσλήψεις, που μόλις ικανοποιούν τις βασικές λειτουργίες σε κανονικές συνθήκες, δεν καλύπτουν στο ελάχιστο τις διογκωμένες ανάγκες περίθαλψης για την έκτακτη ανάγκη της πανδημίας. Και σε τούτο θα πρέπει να προστεθούν και οι ‘απώλειες’ του ιατρικού προσωπικού, λόγω ασθένειας εξαιτίας της συνάφειάς του με τους ασθενείς κτλ.
Ο κορονοϊός στρέφεται άμεσα κατά των εργαζομένων, που υποχρεούνται να εργάζονται, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ή να τελούν υπό εξαναγκασμένη ‘αεργία’. Αλλά συνάμα είναι κατανοητό σε πολλούς ότι ενδέχεται να αλλάξει και τις εργασιακές συνθήκες. Η κατάσταση συναγερμού και το κράτος εξαίρεσης που κηρύχθηκε εξαιτίας της έκτακτης πανδημίας, έχει επεκτείνει και τη λύση του smart working, που ενδέχεται να αποτελέσει αφορμή για την παγίωσή του ως ευρεία μορφή απασχόλησης. Είτε ως δουλειά από το σπίτι, που απαλλάσσει τον εργοδότη από το να έχει έδρα και γραφεία, πάγια έξοδα, υλικοτεχνική υποδομή και υποστήριξη, αποζημιώσεις για μεταφορές υπαλλήλων, πριμ, υπερωρίες. Πλέον η ελαστική μορφή εργασίας από το σπίτι, όπου ο εργαζόμενος πληρώνει τη σύνδεσή του στο διαδίκτυο, τον υπολογιστή, δεν μετακινείται, είναι διαθέσιμος ανά πάσα στιγμή (ακόμη και στον ελεύθερο χρόνο, ή τη νύχτα), αφού δοκιμαστεί στην πράξη με την καραντίνα, είναι πολύ πιθανό να επικυρωθεί και θεσμικά.
Επιπλέον, ο εγκλεισμός στο σπίτι έχει κάνει αναγκαία την εξυπηρέτηση μέσω διανομέων, κούριερ κτλ. Ή τις ηλεκτρονικές παραγγελίες, που μειώνουν την προσωπική επαφή, ή την κυκλοφορία χρήματος – και την πιθανή φοροδιαφυγή. Η παροχή τέτοιων υπηρεσιών είναι κατά βάση μία μορφή κακοπληρωμένης ελαστικής υποαπασχόλησης, χωρίς εργασιακά δικαιώματα.
Η επιδημία του κορονοϊού μοιάζει να επιβεβαιώνει πλήρως την εικόνα του Νέου Μεσαίωνα, που συμβολικά εξαπλώνεται στην κοινωνία και την πολιτεία του 21ου αιώνα. Όπως και τότε οι συνθήκες διαβίωσης (οι πρώτοι συνωστισμοί σε μεγάλες πόλεις με ακατάλληλες για πολλούς συνθήκες, η εμφάνιση των νέων μορφών εργασίας και επαγγελμάτων, η εντατικοποίηση της απασχόλησης και της παραγωγής) συνδυάζονταν διαρκώς με την εξάπλωση μεγάλων επιδημιών, που προκαλούσαν ανακατατάξεις στην οικονομία και τη σύνθεση του πληθυσμού. Βασίλεια γκρεμίζονταν και οικονομικά κέντρα βυθίζονταν, κράτη αποψιλώνονταν και αισχροκερδείς πλούτιζαν. Η θεωρία του Ράινχαρντ Κόζελετς για την ιστορία, που ναι μεν πορεύεται γραμμικά, αλλά παράλληλα παράγει και γνωρίζει κύκλους μέσα στο διάβα της, μοιάζει να επαληθεύεται εκ των πραγμάτων.
