Το περασμένο Σάββατο (21 Μαρτίου 2020) η ντε φάκτο κυβέρνηση της Βολιβίας ανακοίνωσε την αναβολή των προγραμματισμένων για τον Μάιο εκλογών, εξ αιτίας, όπως είπε, της επιδημίας του κορονοϊού. Παράλληλα, η κυβέρνηση επέβαλε αυστηρό κατ’ οίκον περιορισμό για τις επόμενες 14 ημέρες και όλα δείχνουν ότι το μέτρο θα επεκταθεί επ’ αόριστον. Στο βάθος όλων αυτών αρχίζει να διαφαίνεται όλο και πιο καθαρά το ενδεχόμενο μιας εκ των πραγμάτων ματαίωσης των εκλογών και μακράς παράτασης του βίου της κυβέρνησης, που κατ’ όνομα μόνο θα μπορεί να χαρακτηριστεί “προσωρινή”.
Ας σημειωθεί ότι τα μέχρι στιγμής επιβεβαιωμένα κρούσματα στη χώρα είναι μόνο 27, χωρίς ευτυχώς κανέναν ως τώρα νεκρό. Δεν υπάρχει επομένως καμία αμφιβολία ότι για την προσωρινή κυβέρνηση η αποτροπή του κορονοϊού είναι, στην καλύτερη περίπτωση, η μισή αλήθεια. Η άλλη μισή είναι ο φόβος της επικράτησης του υποψηφίου του MAS (Κινήματος για τον Σοσιαλισμό), Λουίς Άρσε Κατακόρα, πρώην υπουργού Οικονομικών επί προεδρίας Έβο Μοράλες. Όλες οι μέχρι στιγμής δημοσκοπήσεις τον φέρνουν πρώτο με το ένα τρίτο περίπου των ψήφων (ποσοστό μεταξύ 30% και 33%) και με μεγάλη διαφορά από τους δύο βασικούς αντιπάλους του, τον μέχρι πρόσφατα βασικό ηγέτη της αντι-Μοράλες παράταξης, κεντροδεξιό Κάρλος Μέσα, και τη μάλλον ακροδεξιά ντε φάκτο πρόεδρο, Τζανίνε Άνιεζ, που κατεβαίνει επίσης ως υποψήφια. (Αναλυτικά στοιχεία για τις δημοσκοπήσεις και άλλες πληροφορίες για τις επικείμενες εκλογές μπορεί κανείς να βρει στο σχετικό λήμμα της Wikipedia).
Φαίνεται λοιπόν ότι έχουμε να κάνουμε με το δεύτερο σημαντικό βήμα για την αντιδημοκρατική εκτροπή της Βολιβίας από την “πορεία αλλαγής” στην οποία είχε εισέλθει επί Έβο Μοράλες. Το πρώτο ήταν η ίδια η πραξικοπηματική ανατροπή του ιθαγενούς προέδρου της Βολιβίας. Και από την άποψη αυτή έχει ιδιαίτερο βάρος η πρόσφατη αποκάλυψη, που σκιάζει και την ίδια την ντε φάκτο κυβέρνηση και τους διεθνείς της συμμάχους, ότι στην πραγματικότητα δεν είχε υπάρξει καμία νοθεία στις εκλογές του περασμένου Οκτωβρίου.
Η μεταστροφή της Washington Post
Η Washington Post δημοσίευσε πριν ένα μήνα (27 Φεβρουαρίου 2020) έρευνα του MIT, του σημαντικότερου τεχνολογικού πανεπιστημίου του κόσμου, σύμφωνα με την οποία δεν προκύπτει να υπήρξε καμία νοθεία στις εκλογές της 20ης Οκτωβρίου, και επομένως ο Μοράλες ήταν ο αυθεντικός νικητής από τον πρώτο γύρο, πετυχαίνοντας την απαιτούμενη διαφορά των 10 ποσοστιαίων μονάδων. Το δημοσίευμα της WP αμφισβητεί ευθέως την έκθεση του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών (OAS), που τον Νοέμβριο 2019 είχε αποφανθεί με κάθε επισημότητα ότι ο Μοράλες είχε διαπράξει νοθεία, σύμφωνα και με όσα ισχυριζόταν τότε η αντιπολίτευση. Και ήταν αυτό, βέβαια, που νομιμοποίησε ηθικά το πραξικόπημα εναντίον του Βολιβιανού προέδρου.
Η είδηση δημοσιεύθηκε και σε ελληνικά μέσα ενημέρωσης, αξίζει όμως να επιμείνει κανείς στις λεπτομέρειες και στο ιστορικό της υπόθεσης. Το ενδιαφέρον είναι ότι στην περί νοθείας άποψη συντασσόταν μέχρι τώρα και η Washington Post, και γι’ αυτό το δημοσίευμά της προκάλεσε μεγάλη αίσθηση παγκοσμίως. Πρόκειται για κάποιου είδους μεταστροφή ή “μετάνοια”; Δεν το ξέρουμε.
Τις επόμενες ημέρες ακολούθησαν τρία ακόμα άρθρα της Washington Post για το ίδιο θέμα, εκ των οποίων τα δύο (βλ. εδώ και εδώ) ήσαν επικριτικά προς τον OAS και τη ντε φάκτο κυβέρνηση, ενώ το τρίτο επανήλθε στην αντι-Μοράλες γραμμή περί νοθείας κτλ. Σε κάθε περίπτωση, την είδηση του αρχικού άρθρου την αναπαρήγαγαν όχι μόνο τα δημοσιογραφικά δίκτυα που έχουν φιλική στάση απέναντι στον Μοράλες, όπως π.χ. το Sputnik, το RT και το TeleSUR, αλλά και άλλα γνωστά μέσα ενημέρωσης, ουδέτερα ή εχθρικά, όπως οι N.Y. Times, η Monde diplomatique, το Al Jazeera και ακολούθησαν με κάποιες μέρες καθυστέρηση το Reuters, o Guardian κ.ά. Δεν άργησαν να εμφανιστούν και αναλύσεις που συνδέουν την αρχική απάτη του OAS με τον φόβο για παραχάραξη της λαϊκής βούλησης στις επικείμενες εκλογές (βλ. π.χ. Sputnik και OWP).
Η έρευνα του CEPR
Πάντως, πέρα από τη δημοσιότητα και την εγκυρότητα που εξασφάλισε στην είδηση ο συνδυασμός Washington Post και ΜΙΤ, η συγκεκριμένη έρευνα, που διεξήχθη από το Εργαστήριο Εκλογικών Δεδομένων και Επιστημών του ονομαστού πολυτεχνείου της Μασαχουσέτης (MIT Election Lab), δεν είναι στην πραγματικότητα παρά η επικύρωση των πορισμάτων προηγούμενης έρευνας που είχε διεξαχθεί τον Νοέμβριο 2019 από το Κέντρο Οικονομικών και Πολιτικών Ερευνών (CEPR), αμερικανικό αριστερό ινστιτούτο μελετών με έδρα την Ουάσιγκτον. Στην έρευνα του CEPR είχε βασιστεί και ένα κείμενο με υπογραφές εκατό προσωπικοτήτων που είχαν αντιταχθεί στο πραξικόπημα (βλ. The Guardian). Φαίνεται όμως πως η πειστικότητα της έρευνας του CEPR δεν μπορούσε να ξεπεράσει τα τείχη της αριστεράς. Γι’ αυτό και ήταν το ίδιο το CERP που ζήτησε από το ειδικευμένο Εργαστήριο του MIT να επαναλάβει την έρευνα με τον δικό του ανεξάρτητο τρόπο.
Σχολιάζοντας το δημοσίευμα της Washington Post, ο Μαρκ Βάισμπροτ (Mark Weisbrot), εκ των διευθυντικών στελεχών του CEPR δήλωσε τα εξής: “Αυτή η σημαντική ανάλυση από τους εκλογικούς ερευνητές του ΜΙΤ… δείχνει ότι οι δηλώσεις του OAS δεν είχαν καμία βάση και ότι η απλή αριθμητική αποδεικνύει πως δεν υπάρχουν στοιχεία για νοθεία ή άλλες παρατυπίες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν είτε τα προκαταρκτικά, είτε τα επίσημα αποτελέσματα”. “Ο OAS”, συνέχισε το στέλεχος του CEPR, “παραπλάνησε σε μεγάλο βαθμό τα μέσα ενημέρωσης και την κοινή γνώμη για το τι συνέβη στις εκλογές της Βολιβίας και βοήθησε στο να προκληθεί μεγάλη δυσπιστία στην εκλογική διαδικασία και στα αποτελέσματα”.
Διεθνείς αντιδράσεις
Μετά το δημοσίευμα της Washington Post ο Πρόεδρος της Αργεντινής, Αλμπέρτο Φερνάντε εξέφρασε την υποστήριξή του στον Έβο Μοράλες, ενώ ο Πρόεδρος της Βενεζουέλας, Νικολάς Μαδούρο, αποκάλεσε τον OAS Υπουργείο Αποικιών των ΗΠΑ. Την εγκυρότητα του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών αμφισβήτησε και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών του Περού, Ραφαέλ Ροκαλιόλο. Αντιθέτως, ο Τούτο Κιρόγκα, πρώην πρόεδρος της Βολιβίας, υποψήφιος στις νέες εκλογές του Μαΐου, αποκάλεσε τη μελέτη του MIT “παλιά ψέματα παρουσιασμένα με νέα μορφή”, υπονοώντας προφανώς ότι οι εκ Μασαχουσέτης ερευνητές καταλήγουν στα ίδια συμπεράσματα με την έρευνα του CEPR.
Ποιες θα είναι οι συνέπειες από το συγκεκριμένο δημοσίευμα δεν είναι σαφές. Το πιο απλό θα ήταν ίσως να υποθέσουμε ότι κανενός το αυτί δεν θα ιδρώσει, και ότι έτσι κι αλλιώς αυτό που ήταν να πετύχει ο OAS υπέρ των πραξικοπηματιών το πέτυχε. Παρ’ όλα αυτά, αντιδρώντας στο δημοσίευμα εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών του Μεξικού δήλωσε πως η χώρα του θα ζητήσει από τον OAS να επανεξετάσει την έκθεσή του και να δώσει εξηγήσεις για τα λάθη που του καταλογίζονται. Επίσης είπε ότι θα ζητήσει την συγκριτική εξέταση των δύο εκθέσεων (του OAS και του MIT) από τρίτο, ανεξάρτητο φορέα. Και βέβαια έμενε πάντα ανοικτό το ζήτημα του ποιοι οργανισμοί θα επόπτευαν τις ερχόμενες εκλογές του Μαΐου στη Βολιβία. Πράγμα που δίνει πρακτικό νόημα σε κάτι που είπε μεταξύ άλλων το στέλεχος του CEPR: ότι ο OAS “oφείλει να εξηγήσει … γιατί θα πρέπει κανείς να τον εμπιστεύεται όταν πρόκειται για εκλογές”.
Άλλα τα μαθηματικά του OAS, άλλα του MIT
Ας μπούμε όμως στα ενδότερα της έρευνας του ΜΙΤ, η οποία βασίζεται στη στατιστική ανάλυση των διαθέσιμων εκλογικών αποτελεσμάτων, των ίδιων στα οποία είχε βασιστεί τον Νοέμβριο 2019 ο OAS. Θα επιχειρήσουμε εδώ την παρουσίαση του βασικού της συμπεράσματος, αφού πρώτα εξηγήσουμε ποιο είναι το “τεχνικό” ερώτημα στο οποίο η έρευνα απαντά.
Το κύριο στοιχείο, αυτό από το οποίο προκύπτει, υποτίθεται, η νοθεία, είναι μια “ανεξήγητη”, κατά την αντιπολίτευση και τον OAS, διακοπή στη ροή της ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων, στη διάρκεια της οποίας οι άνθρωποι του Μοράλες αλλοίωσαν τα αποτελέσματα, ώστε να προκύψει μια νόθα διαφορά μεταξύ των δύο πρώτων υποψηφίων άνω του 10%, και με τον τρόπο αυτό να αναδειχθεί ο Μοράλες νικητής από τον πρώτο γύρο.
Η αλήθεια είναι πως δεν υπήρξε διακοπή με την έννοια που θέλουν να παρουσιάσουν η τότε αντιπολίτευση και ο OAS. Για να καταλάβει κανείς τι συνέβη θα πρέπει να έχει υπ’ όψη του ότι η καταμέτρηση των ψήφων στη Βολιβία, όπως και σε άλλες λατινοαμερικανικές χώρες, γίνεται με δύο παράλληλα και ανεξάρτητα μεταξύ τους συστήματα καταμέτρησης: (α) το επίσημο, το οποίο βασίζεται στον παραδοσιακό χειρόγραφο τρόπο και χρειάζεται μερικές μέρες να καταλήξει σε αποτέλεσμα, και (β) ένα ανεπίσημο συνοπτικό, γνωστό ως TREP (Transmisión de Resultados Electorales Preliminares), βάσει του οποίου προκύπτει ένα προσεγγιστικό αποτέλεσμα, κυρίως για να έχουν μια πρώτη εικόνα τα μέσα ενημέρωσης το ίδιο βράδυ των εκλογών ή την επόμενη μέρα. Μάλιστα, η υιοθέτηση του ανεπίσημου γρήγορου συστήματος καταμέτρησης TREP είναι πρόταση του OAS (βλ. και video του Ανώτατου Εκλογικού Δικαστηρίου της Βολιβίας).
Έτσι, λοιπόν, την επομένη των εκλογών, Δευτέρα 21 Οκτωβρίου 2019, περί τις 7:40 μμ, όταν είχε περιληφθεί το 84% περίπου των ψήφων και η διαφορά μεταξύ του πρώτου (Έβο Μοράλες) και του δεύτερου (του κεντροδεξιού Κάρλος Μέσα) ήταν στο 7,9%, δηλαδή μικρότερη του 10%, το Ανώτατο Εκλογικό Δικαστήριο έπαψε να ανακοινώνει τα αποτελέσματα της ανεπίσημης ταχείας καταμέτρησης, αναμένοντας τα κανονικά οριστικά αποτελέσματα. Στο Ανώτατο Εκλογικό Δικαστήριο υπήρξαν διαφωνίες για τη διακοπή της δημοσιοποίησης της ανεπίσημης καταμέτρησης, και ο Αντιπροέδρος Αντόνιο Κόστας παραιτήθηκε. Η Πρόεδρος του Ανωτάτου Εκλογικού Δικαστηρίου Μαρία Ευγενία Τσόκε δικαιολόγησε τη διακοπή της ανακοίνωσης των ανεπίσημων ταχέων αποτελεσμάτων, λέγοντας ότι τα Περιφερειακά Εκλογικά Δικαστήρια είχαν ήδη ξεκινήσει να ανακοινώνουν τα κανονικά επίσημα αποτελέσματα και “δεν είναι δυνατόν να ανακοινώνουμε δύο διαφορετικά αποτελέσματα την ίδια ώρα” (βλ. και λήμμα Wikipedia και ρεπορτάζ BBC).
Εν πάση περιπτώσει, είτε έγινε καλώς, είτε έγινε κακώς, αυτό που συνέβη δεν είναι έξω από τη συνήθη πρακτική, που είναι να διακόπτεται η ανεπίσημη ταχεία καταμέτρηση όταν έχει ολοκληρωθεί ο ρόλος της, που, όπως είπαμε, είναι η άμεση ενημέρωση των δημοσιογραφικών μέσων. Τόσο σε προηγούμενες εκλογές στη Βολιβία, όσο και σε άλλες Λατινοαμερικανικές χώρες που έχει εφαρμοστεί το TREP η ανακοίνωση των ανεπίσημων αποτελεσμάτων διακόπτεται όταν η συγκέντρωση φτάσει γύρω στο 80% των ψήφων: άλλοτε φτάνει στο 65% και άλλοτε στο 95%, ποτέ δεν φτάνει στο 100%. Το θέμα είναι ότι εδώ δεν διακόπηκε η καταμέτρηση των ανεπίσημων αποτελεσμάτων, απλώς δεν ανακοινώνονταν δημόσια.
Παρ’ όλα αυτά, επειδή καθυστερούσαν τα τελικά αποτελέσματα, και επειδή εντείνονταν οι διαμαρτυρίες και οι συστάσεις των εκπροσώπων του OAS, το Ανώτατο Εκλογικό Δικαστήριο αποφάσισε να ξαναρχίσει την ανακοίνωση των ανεπίσημων αποτελεσμάτων. Αυτό έγινε το απόγευμα της Τρίτης 22 Οκτωβρίου, μετά από 24 περίπου ώρες διακοπής, και ενώ η συγκέντρωση των ψήφων είχε φτάσει στο 95% περίπου, η δε διαφορά του Μοράλες από τον Μέσα είχε οριακά ξεπεράσει το 10%. Τελικά η επίσημη καταμέτρηση ολοκληρώθηκε στις 24 Οκτωβρίου, και τα αποτελέσματα οριστικοποιήθηκαν την επομένη, 25 Οκτωβρίου, φέροντας την τελική διαφορά μεταξύ πρώτου και δευτέρου στο 10,6%.
Τόσο η τότε αντιπολίτευση όσο και ο OAS ισχυρίστηκαν ότι στις 24 ώρες που διακόπηκε η ανακοίνωση των ανεπίσημων αποτελεσμάτων υπήρξε νοθεία και αλλοίωση της ψηφοφορίας ώστε να εξασφαλιστεί η διαφορά 10% υπέρ του Μοράλες. Το κύριο επιχείρημα της έκθεσης του OAS είναι ότι με βάση τα αποτελέσματα του καταμετρημένου 84% ήταν “στατιστικώς απίθανο” η διαφορά να ξεπεράσει το 10%. Εδώ ακριβώς έρχεται η έρευνα του MIT, που όπως και η προηγούμενη έρευνα του CEPR, αποδεικνύουν το αντίθετο. Ότι σύμφωνα με τη ροή των αποτελεσμάτων, όπως προκύπτει από τα διαθέσιμα στοιχεία, ήταν απολύτως αναμενόμενο να ξεπεραστεί η διαφορά του 10%.
Αυτό φαίνεται καλύτερα στον πίνακα που ακολουθεί. Σύμφωνα με την καμπύλη των ανακοινωθέντων πριν τη διακοπή αποτελεσμάτων εύκολα θα μπορούσε κανείς να προβλέψει ότι η ποσοστιαία διαφορά θα ξεπέρναγε το 10% όταν η καταμέτρηση θα έφτανε στο 95% των ψήφων. Αυτό δηλαδή που συνέβη. “Δεν μπορούμε” λένε οι ερευνητές του MIT “να βρούμε στοιχεία που θα μας οδηγούσαν … στο ίδιο συμπέρασμα με τον OAS”, ότι δηλαδή υπήρξε μια “ανεξήγητη” και δραστική αλλαγή στη ροή της καταμέτρησης των ψήφων.
Το ερώτημα είναι τούτο: Πώς εξηγείται η μονοσήμαντη αύξηση της διαφοράς υπέρ του Μοράλες με την πρόοδο της καταμέτρησης; Πίσω από το “μαθηματικό” αυτό πρόβλημα βρίσκεται μια πολύ απλή απάντηση. Ότι πρώτα καταμετρώνται τα αποτελέσματα από τα αστικά κέντρα, όπου η πλειοψηφία του Μοράλες είναι κάπως πιο περιορισμένη, ενώ όσο προχωρά η καταμέτρηση αρχίζουν να προστίθενται οι ψήφοι των απομακρυσμένων αγροτικών περιοχών, όπου η πλειοψηφία του Μοράλες είναι πολύ πιο ισχυρή. Φυσικό ήταν λοιπόν, όσο προχωρούσε η καταμέτρηση τόσο να αυξάνεται και η διαφορά του Μοράλες από τον δεύτερο.
Αυτό το ήξεραν, βέβαια, όλοι. Παρ’ όλα αυτά, η διακοπή στην ανακοίνωση των ταχέων αποτελεσμάτων το βράδυ της Δευτέρας, όταν η διαφορά ήταν στο 7,9%, έδωσε στον Κάρλος Μέσα τη δυνατότητα να δηλώσει “βέβαιος νικητής”, αν και ήταν δεύτερος, προαναγγέλλοντας έναν δεύτερο γύρο στον οποίο υπολόγιζε να πάρει όλες τις αντι-Μοράλες ψήφους. Και αυτό καλλιέργησε αυξημένες προσδοκίες στους οπαδούς του. Ο Μοράλες απάντησε στην πρόκληση του Μέσα εξηγώντας ότι το πιο πιθανό ήταν να συγκεντρώσει αυτός την απαιτούμενη διαφορά του 10% ήδη από τον πρώτο γύρο. Η έρευνα του MIT δείχνει τώρα ότι ο Μοράλες είχε πράγματι τα μαθηματικά με το μέρος του. Δεν είχε όμως υπολογίσει τα “μαθηματικά” του OAS.
Kάποια διαφωτιστικά videos
Το παραπάνω βίντεο είναι του TeleSUR (29/2/2020). Μια σύντομη παρουσίαση των πορισμάτων της μελέτης του ΜΙΤ. [Στα αγγλικά, διάρκεια 1:48].
Αυτό είναι το πιο πρόσφατο από τα σχετικά βίντεο. Είναι του Real News Network (20/3/2020). [Στα αγγλικά, διάρκεια 15:22].
