Είναι γνωστό ότι η οικονομική κατάσταση των ελληνικών τραπεζών ήταν ήδη άσχημη πριν από την έλευση του κορονοϊού. Παρά τα πακέτα ενίσχυσης, συνέχιζαν να έχουν χαμηλή κερδοφορία, μεγάλο ποσοστό κόκκινων δανείων και η κεφαλαιακή τους επάρκεια οφείλεται κατά 60% στον “αναβαλλόμενο φόρο”, που αφορά μη φορολόγηση μελλοντικών κερδών.
Τον Φεβρουάριο 2020 υπήρχαν δάνεια ύψους 153 δισ. ευρώ στις ελληνικές τράπεζες, εκ των οποίων τα 85 δισ. ήταν ενήμερα και 68 δισ. καθυστερημένα. Τα καθυστερημένα δάνεια έχουν αποτιμηθεί στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών περίπου στο 50%, αλλά σήμερα η αξία τους θα ήταν μικρότερη, ώστε στην πραγματικότητα υπάρχουν “κρυμμένες ζημιές” άνω των 10 δισ. ευρώ. Δηλαδή αν τα καθυστερημένα δάνεια ονομαστικής αξίας 68 δισ. αποτιμώνται περίπου 34 δισ. στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών, σε τιμές αγοράς πιθανόν δεν θα πιάσουν ούτε 20 δισ. ευρώ.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το σχέδιο ‘Ηρακλής’ που αφορούσε καθυστερημένα δάνεια ύψους 36 δισ., που είχαν ‘προικοδοτηθεί’ και με κρατικές εγγυήσεις 12 δισ., δεν προχωρά λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος. Σε αυτά αναμένεται να προστεθούν επιπλέον 8 με 10 δισ. νέα ‘κόκκινα δάνεια’, λόγω της οικονομικής κρίσης του κορονοϊού τα επόμενα ένα με δύο χρόνια, γεγονός που μεταφράζεται σε επιπλέον 4-5 δισ. ζημιές. Πρακτικά δηλαδή οι τράπεζες είναι “διασωληνωμένες στην εντατική”.
Η υπόθεση ‘Bad Bank’
Μπροστά σε αυτήν την κατάσταση επανήλθαν έντονα τα σενάρια για δημιουργία μιας Bad Bank: να αναλάβει δηλαδή το κράτος το προβληματικό χαρτοφυλάκιο των τραπεζών ή μεγάλο μέρος του. Η πρόταση έλαβε και πιο επίσημο χαρακτήρα κατόπιν σχετικής πρότασης από τον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα. Υπάρχουν αρκετά σενάρια για τον τρόπο που θα μπορούσε να οργανωθεί ένα τέτοιο σχέδιο, ενώ δεν έχει καθοριστεί ούτε το ποσό ούτε αν η ΕΚΤ και η Ε.Ε θα συμφωνήσουν. Το θέμα είναι αν η κυβέρνηση τώρα που είναι πιο χαλαρή η Ε.Ε σε κρατικές ενισχύσεις θα αναλάβει την πρωτοβουλία να προωθήσει το σχέδιο. Φυσικά, αν το επιλέξει, είναι μια κίνηση που εξυπηρετεί κυρίως τις τράπεζες και τους μετόχους τους, ενώ θα επιβαρύνει τον ελληνικό λαό – αλλά η κυβέρνηση της Ν.Δ έχει άλλα διλήμματα.
Η δημιουργία Bad Βank έχει τρία μεγάλα άμεσα μειονεκτήματα για την ίδια. Πρώτον, θα εξαντλήσει το υπάρχον ‘μαξιλάρι’ των 35 δισ. που έχει η κυβέρνηση για ενισχύσεις σε μια περίοδο ύφεσης και πτώσης της οικονομίας. Δεδομένου ότι από τα 35 δισ. του λεγόμενου ‘μαξιλαριού’ τα 15,5 δισ. είναι κλειδωμένα για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους, η εκταμίευση 10-15 δισ. για την στήριξη μιας κλασσικής Bad Βank, ουσιαστικά εκμηδενίζει μελλοντικές ενισχύσεις από το κράτος. Η διαφορά της δημιουργίας Bad Bank από το εγκεκριμένο σχέδιο ‘Ηρακλής’ είναι ότι στο δεύτερο το κράτος παρέχει εγγυήσεις 12 δισ. σε καλύτερο χαρτοφυλάκιο δανείων, γεγονός που σημαίνει ότι οι όποιες ζημίες θα είναι σημαντικά μικρότερες του ποσού εγγύησης και θα κατανεμηθούν σε πολλά χρόνια.
Το δεύτερο μειονέκτημα είναι ότι βοηθά κυρίως τις τράπεζες να απαλλαγούν από το ασθενές κομμάτι τους, αλλά δεν κάνει πολλά πράγματα για την στήριξη του μη προβληματικού κομματιού της οικονομίας, το οποίο λόγω της κρίσης θα πιεσθεί. Οι τράπεζες, όσα κίνητρα και να δίνονται σε εταιρίες και όσες πιέσεις να δέχονται από την κυβέρνηση, δεν μπορούν να επεκτείνουν πολύ τα ανοίγματα τους, γιατί τόσο οι ίδιες όσο και ο ιδιωτικός τομέας δεν επιθυμούν την επέκταση σε περιόδους κρίσης.
Τρίτο μειονέκτημα είναι η πολιτική πίεση που θα ασκηθεί από εταιρείες και δανειολήπτες για μεγάλα κουρέματα και διαγραφές δανείων, αν η κυριότητα περιέλθει στο κράτος, την ίδια ώρα που θα απαιτείται σύμφωνη γνώμη των θεσμών (τρόϊκα) όπως έδειξε πρόσφατα η στάση τους για την πρώτη κατοικία.
Το πλεονεκτήματα για την κυβέρνηση από τη δημιουργία μιας Bad Bank μπορούν να προέλθουν κυρίως αν υλοποιηθεί ένα σενάριο ταχύτατης ανάκαμψης της οικονομίας, το γνωστό ‘σενάριο V’ ,όπου την απότομη πτώση της οικονομίας θα ακολουθήσει σύντομα μια εξίσου απότομη ανάκαμψη. Αν συμβεί αυτό, οι μελλοντικές ανάγκες για κρατικές ενισχύσεις θα είναι μικρές, οπότε τα χρήματα που δαπανήθηκαν δεν θα λείψουν πολύ από την οικονομία. Οι τράπεζες θα είναι πιο πρόθυμες να διαθέσουν δάνεια και να ρισκάρουν, διευκολυνόμενες και από την απαλλαγή τους από μελλοντικές ζημιές που θα είχαν από το μεταβιβασθέν προβληματικό χαρτοφυλάκιο δανείων τους. Συγχρόνως η κυβέρνηση μπορεί να πάρει πίσω σημαντικό μέρος από τα κεφάλαια που έδωσε για την δημιουργία της ‘κακής τράπεζας’. Τέλος υπάρχει ένα ‘πλεονέκτημα’ που ισχύει ανεξαρτήτως συγκυρίας, και αυτό είναι η δυνατότητα της κυβέρνησης μέσω Βad Βank να εξυπηρετεί συγκεκριμένες εταιρείες ή φυσικά πρόσωπα.
Η υπόθεση ‘Κρατικοποίηση’
Ένα δεύτερο σενάριο που εξετάζει η κυβέρνηση, αν και με μικρές πιθανότητες, είναι η συμμετοχή σε μια ακόμη αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου των τραπεζών. Είναι η γνωστή μέθοδος που ακολουθήθηκε τις προηγούμενες φορές, μια διαδικασία κατ’ ευφημισμόν ‘κρατικοποίησης’, γιατί στην ουσία το μόνο που κάνει το κράτος είναι να σώνει τις τράπεζες, οι οποίες όμως συνεχίζουν να έχουν τον έλεγχο της διοίκησης και μετά από ένα διάστημα αποκτούν πίσω και τις κρατικές μετοχές.
Η υπόθεση ‘κρατικοποίηση’ ενισχύεται αν υιοθετηθούν δύο βασικές παραδοχές. Πρώτη, η εκτίμηση ότι η κρίση θα έχει διάρκεια και δεύτερη ότι η Ε.Ε έχει επιλέξει την στήριξη της οικονομίας και των ευρωπαϊκών εταιρειών με διάφορους τρόπους κρατικών ενισχύσεων μακροπρόθεσμα. Σε αυτήν την περίπτωση, η συμμετοχή του κράτους σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου έχει τα εξής πλεονεκτήματα για την κυβέρνηση: Θα μπορεί να στηρίξει πιο αποφασιστικά τομείς της οικονομίας, οι οποίοι θα πιέζονται για πολλά χρόνια λόγω κρίσης. Παρατηρούμε ότι άλλες ευρωπαϊκές χώρες δαπανούν μεγάλα ποσά για την άμεση στήριξη εταιρειών τους, δυνατότητα που στην Ελλάδα μπορεί να γίνει μόνο έμμεσα από το τραπεζικό σύστημα, γιατί υπάρχει δημοσιονομική στενότητα. Δηλαδή με οικονομικούς όρους δίνεται η δυνατότητα για παροχή δανείων μέσω μόχλευσης από το τραπεζικό σύστημα. Επιπλέον, η κυβέρνηση θα χρειασθεί να δαπανήσει λιγότερο χρήμα από ό,τι στη δημιουργία μιας κλασικής Bad Bank. Τέλος, μέρος των νέων κεφαλαίων θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για σημαντικά κουρέματα ‘κόκκινων δανείων’, τα οποία έχουν βιωσιμότητα – με όλες τις ‘γκρίζες ζώνες’ που δημιουργεί αυτή η διαδικασία.
Τα μειονεκτήματα αυτής της επιλογής για την ΝΔ, είναι πρώτα σε ιδεολογικό επίπεδο, καθότι μια νεοφιλελεύθερη ιδεολογικά κυβέρνηση ακολουθεί τον ίδιο δρόμο για τον οποίο κατηγορούσε τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεύτερον, κάτι τέτοιο θα την φέρει σε αντιπαράθεση με τους μετόχους των τραπεζών που θα υποστούν απώλειες (dillution), καθώς και το ‘ατλαντικό’ μπλοκ, το οποίο έχει την μετοχική πλειοψηφία των ελληνικών τραπεζών (παρά τον ισχυρό έλεγχο από θεσμούς της Ε.Ε.). Τρίτον, θα αφήσει περισσότερα “κόκκινα δάνεια” στους ισολογισμούς των τραπεζών από ό,τι η Bad Bank.
Και πάλι κοινωνικοποίηση των ζημιών
Φυσικά η κυβέρνηση θα μπορούσε να επιλέξει έναν συνδυασμό των δύο υποθέσεων αλλά είναι δύσκολο στο τέλος να μην χρησιμοποιήσει κάποια, λόγω της κακής κατάστασης των ελληνικών τραπεζών. Μάλιστα οι αποφάσεις δεν μπορούν να τραβήξουν σε μάκρος, γιατί ενέργειες που μπορούν να γίνουν τώρα πιθανό να μην είναι δυνατές αργότερα.
Ας μην μας διαφεύγει ότι προσωρινά η Ε.Ε έχει αναστείλει την οδηγία που απαγόρευε την κρατική ενίσχυση επιχειρήσεων και τραπεζών και η δημιουργία Bad Βank ή η συμμετοχή του κράτους σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου αποτελεί κρατική ενίσχυση. Μέχρι πρόσφατα το πλαίσιο επέβαλλε την διαδικασία του bail in για προβληματικές τράπεζες, δηλαδή κούρεμα μετόχων και καταθέσεων πριν από την κρατική ενίσχυση. Το τελευταίο ενδεχόμενο θα ήταν ένα πολύ μεγάλο χαστούκι για κάθε κυβέρνηση, πόσω μάλλον για την κυβέρνηση Μητσοτάκη που έφτιαξε ‘ιδεολογοπολιτικό ρεύμα’ πάνω στην ασφάλεια των καταθέσεων.
Συμπερασματικά, το πιθανότερο είναι ότι για μια ακόμα φορά η κοινωνία θα στηρίξει με δικά της χρήματα την σωτηρία του τραπεζικού συστήματος. Είτε με Bad Bank, είτε με χρήματα για αύξηση μετοχικού κεφαλαίου για μια ακόμα φορά θα κοινωνικοποιηθούν τα χρέη και θα ιδιωτικοποιηθούν τα κέρδη, και οι τραπεζίτες επιπλέον θα κουνάνε και τα χέρι στην κοινωνία για το τι πρέπει να γίνει.
Για όποιον είδε τα πρόσφατα στοιχεία για την διαφημιστική δαπάνη σε επίσημα μέσα ενημέρωσης και δη τις οικονομικο-πολιτικές ιστοσελίδες, προκύπτει ότι το μεγαλύτερο μέρος προέρχεται από τις τράπεζες, ενώ δεν υπάρχει ουσιαστικά καμία άμεση οικονομική ωφέλεια για τις ίδιες, αλλά εξαγοράζεται υποστήριξη. Δυστυχώς, όμως, σχεδόν όλο το επίσημο πολιτικό σκηνικό δεν διαφοροποιείται σημαντικά από την πρόταση της κυβέρνησης, που φαίνεται να είναι η δημιουργία Bad Βank, ενώ στο παρελθόν δεν είχε αντίρρηση για κεφαλαιακές ενισχύσεις χωρίς πραγματική κρατικοποίηση.
Στην αντιπολίτευση κυριαρχεί η απόλυτη σιωπή και συμφωνία από ΣΥΡΙΖΑ και ΚΙΝΑΛ, ενώ το ΜΕΡΑ25 έχει τοποθετηθεί καθαρά υπέρ δημιουργίας Bad Bank με πρόσφατες δηλώσεις του επικεφαλής του. Τα διλήμματα και οι αντιφάσεις της κυβέρνησης της ΝΔ είναι σημαντικά στο θέμα των τραπεζών, αλλά χωρίς ουσιαστική ανάλυση και αντίλογο, μην απορούμε γιατί αυτή θα συνεχίσει να επιβάλλεται.
