Κείμενο και Φωτογραφίες του Νίκου Σκοπλάκη
Ο κρίσιμος Νοέμβριος του 1944 στην Αθήνα αποτυπώνεται σε μια σειρά φωτογραφιών του Ντμίτρι Κέσελ∙ πέντε από αυτές, λίγο πολύ άγνωστες ευρύτερα, αναρτώ εδώ.
Στην πρώτη φωτογραφία, βλέπουμε αριστερά το κτίριο του Ο.Τ.Ε. (Σταδίου 15), που υπήρξε ένας από τους χώρους αγώνων και διεκδικήσεων στη διάρκεια της κατοχής. Η λήψη πρέπει να έγινε γύρω στα μέσα του Νοεμβρίου, λίγο πριν από τους μαζικούς εορτασμούς για τα 26 χρόνια από την ίδρυση του Κ.Κ.Ε. Στην κατάστικτη από συνθήματα και εμβλήματα πρόσοψη έχουν κολληθεί και χειρόγραφες αφίσες. Σε μία από αυτές διαβάζουμε: “Το ΚΚΕ παλεύει για τη Δημοκρατία […] και η αντίδραση για τη δικτατορία”. Το πλαϊνο κτίριο, Σταδίου 17, είναι η λεγόμενη οικία Κουτσαλέξη (μάλλον έργο του Τσίλερ).
Ενώ η τιμωρία των δωσιλόγων καθυστερεί συστηματικά και οι προκλήσεις τους απέναντι στον κόσμο της Αντίστασης συνεχίζονται με πολλούς τρόπους, η ΕΑΜική παράταξη βρίσκεται εγκλωβισμένη και από την άποψη της οικονομικής πολιτικής σε μια κυβέρνηση “εθνικής συναίνεσης” υπό την «εγγύηση» του βρετανικού παράγοντα. Ουσιαστικά υπαγορεύεται στο ΕΑΜ η συνδιαχείριση εκείνου που ο Θανάσης Χατζής είχε χαρακτηρίσει “λιτότητα και μετά τη θανατερή πείνα της κατοχής” και αναλυτικά περιγράφονται πλευρές του στο βιβλίο του Δημήτρη Μαριόλη για την “αδύνατη ταξική ανακωχή”.
Ο βρετανικός παράγοντας, επίσης, χρησιμοποιεί το επισιτιστικό ζήτημα ως μέσο πίεσης του ΕΑΜ και προς όφελος των αστικών πολιτικών δυνάμεων, που δεν ήθελαν να γίνεται καν λόγος για έσοδα από τους “κεφαλαιούχους” του κατοχικού πλουτισμού και από τον έλεγχο αδίστακτων μαυραγοριτών. Στη δεύτερη φωτογραφία, βλέπουμε έναν άντρα στην οδό Αθηνάς να πουλάει κονσέρβες από την περιβόητη “επισιτιστική βοήθεια”, οι οποίες δεν είχαν φτάσει ποτέ στους πραγματικούς αποδέκτες τους: Μεταξύ άλλων, διατίθενται κονσέρβες ψαρικών και θαλασσινών, certified corned beef (sic), μοσχαρίσιο κρέας Αργεντινής, αμερικανική σούπα σε σκόνη.
Στην τρίτη φωτογραφία, δύο παιδιά (αδερφάκια;) πουλάνε λουλούδια και τσιγάρα – ενδεχομένως κάπου κοντά στα νυχτερινά κέντρα της Ομόνοιας. Τοιχοκολλημένη πίσω τους είναι μια μεγάλη αφίσα της Κ.Ο.Α. του Κ.Κ.Ε., η οποία είχε κυκλοφορήσει με την ευκαιρία της 28ης Οκτωβρίου. Διαβάζουμε ότι “δεκάδες χιλιάδες μέλη του έδωσαν τη ζωή τους για τη λευτεριά και τη λαοκρατία”. Ακολουθεί ο υπότιτλος “το ιστορικό ανοιχτό γράμμα του αρχηγού του Κ.Κ.Ε., Ν. Ζαχαριάδη, προς τον ελληνικό λαό”. Η αφίσα καταλήγει με το σύνθημα “Θάνατος στον φασισμό – Λευτεριά στον Λαό”.
Η τέταρτη φωτογραφία έχει ληφθεί ανήμερα της 19ης Νοεμβρίου 1944, όταν πυκνά πλήθη κατευθύνονταν στο Σύνταγμα, για να ακούσουν την ομιλία του Γιώργου Σιάντου. Σε δυο εβδομάδες περίπου, στον ίδιο χώρο θα έπεφταν νεκροί και τραυματίες δεκάδες άοπλοι διαδηλωτές από τις σφαίρες των χωροφυλάκων. Εδώ βλέπουμε τμήμα από το μπλοκ της περίφημης 5ης Αχτίδας (Καλλιθέα, Νέα Σμύρνη και πέριξ). Το πρώτο πανό γράφει: “Το Κ.Κ.Ε. ζητάει να γίνει το γρηγορότερο δημοψήφισμα για τη λύση του πολιτειακού”. Ακολουθεί πλακάτ με το πορτρέτο του Νίκου Ζαχαριάδη. Πιο πίσω, η ελληνική και η αμερικανική σημαία (όχι, όμως, η βρετανική!). Στη συνέχεια, ανάμεσα σε πλακάτ με τον Στάλιν και τον Λένιν, “Ζήτω η ελεύθερη Ελλάδα” δαφνοστεφανωμένη σε πλακάτ. Τα δύο τελευταία πανό είναι πολύ χαρακτηριστικά για τις ανησυχίες που οξύνονταν στον κόσμο του Κ.Κ.Ε. και του Ε.Α.Μ. από τα κυβερνητικά πεπραγμένα: “Κανένας δεν επιτρέπεται να εμπλακεί στα εσωτερικά της χώρας μας” και “Να επιτραπεί βαρειά φορολογία για τους κεφαλαιούχους”.
Η πέμπτη φωτογραφία είναι από την ίδια ημέρα (19 Νοεμβρίου 1944) και, επίσης, από το Σύνταγμα (οδός βασιλέως Γεωργίου Α΄). Το μεγάλο πλακάτ που ξεχωρίζει με τη μορφή του Σιάντου γράφει: “7η Αχτίδα [δηλ. Κυψέλη και Αμπελόκηποι]. Ζήτω ο σ. Γιώργης Σιάντος, γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε.”. Ακολουθεί πυκνότατη ομάδα από νοσοκόμες όλων των ηλικιών, που ήταν οργανωμένες στο Κ.Κ.Ε. Δύο από τα πλακάτ που κρατούν, γράφουν: “Πολεμήσαμε και ματαιώσαμε τα εξοντωτικά σχέδια του χιτλερισμού, θα ματαιώσουμε και τη φασιστική δικτατορία που ετοιμάζει η αντίδραση”. Ένα άλλο γράφει: “Το Κ.Κ.Ε. καλεί το λαό να συνεχίσει τον μεγάλο αγώνα για τη λαοκρατία”.
