Η αποφασιστική μάχη για την απελευθέρωση της Ευρώπης ξεκίνησε [τον Ιούνιο του 1944] όταν ένας αντάρτικος σοβιετικός στρατός βγήκε μέσα από τα δάση και τους βάλτους της Λευκορωσίας για να εξαπολύσει μια τολμηρή αιφνιδιαστική επίθεση στα νώτα της πανίσχυρης Βέρμαχτ
Οι ταξιαρχίες των παρτιζάνων, που περιλάμβαναν πολλούς Εβραίους μαχητές και δραπέτες των στρατοπέδων συγκέντρωσης, τοποθέτησαν 40.000 εκρηκτικούς μηχανισμούς. Συνέτριψαν τις ζωτικές σιδηροδρομικές γραμμές που συνέδεαν της Γερμανικές Ομάδες Στρατιών Κέντρου (Heeresgruppe Mitte) με τις βάσεις τους στην Πολωνία και την Ανατολική Πρωσία.
Τρεις μέρες αργότερα, στις 22 Ιουνίου του 1944, την τρίτη επέτειο της εισβολής του Χίτλερ στην Σοβιετική Ένωση, ο Στρατάρχης Ζούκοφ έδωσε την διαταγή για την κύρια επίθεση στο γερμανικό μέτωπο. Είκοσι έξι χιλιάδες βαριά πολυβόλα συνέθλιψαν τις εμπροσθοφυλακές των Γερμανών. Τα ουρλιαχτά των πυραύλων Κατιούσα ακολούθησαν οι βρυχηθμοί των 4.000 τεθωρακισμένων και οι πολεμικές ιαχές (σε περισσότερες από 40 γλώσσες) του 1,6 εκατομμυρίου Σοβιετικών στρατιωτών. Έτσι ξεκίνησε η “Επιχείρηση Μπαγκρατιόν”, μια επίθεση κατά μήκος ενός μετώπου οκτακοσίων χιλιομέτρων.
Αυτός ο “μεγάλος στρατιωτικός σεισμός”, όπως τον αποκάλεσε ο ιστορικός Τζων Έρικσον, σταμάτησε τελικά στα προάστια της Βαρσοβίας καθώς ο Χίτλερ έσπευσε να μεταφέρει τις επίλεκτες εφεδρείες του από την Δυτική Ευρώπη για να σταματήσει την κόκκινη πλημμυρίδα από την Ανατολή. Σαν αποτέλεσμα, τα αμερικανικά και τα βρετανικά στρατεύματα που πολέμησαν στην Νορμανδία δεν θα χρειαζόταν να αντιμετωπίσουν τις πλέον εξοπλισμένες γερμανικές μεραρχίες των Πάντσερ.
Αλλά ποιος Αμερικανός έχει ακούσει ποτέ για την “Επιχείρηση Μπαγκρατιόν”; Ο Ιούνιος του 1944 παραπέμπει στην “παραλία Ομάχα” [κωδική ονομασία των ακτών της Νορμανδίας στις οποίες έκαναν απόβαση οι αγγλο-αμερικανικές δυνάμεις], και όχι στην διάβαση του ποταμού Ντβίνα. Και όμως, η θερινή επίθεση των Σοβιετικών ήταν αρκετές φορές μεγαλύτερη από την “Επιχείρηση Όβερλορντ” (την απόβαση στην Νορμανδία), τόσο σε ό,τι αφορά την κλίμακα των δυνάμεων που συνεπλάκησαν όσο και σε άμεσο κόστος για τους Γερμανούς.
Μέχρι το τέλος του καλοκαιριού, ο Κόκκινος Στρατός είχε φτάσει στις πύλες της Βαρσοβίας και στις διαβάσεις των Καρπαθίων, ελέγχοντας την είσοδο στην Κεντρική Ευρώπη. Τα σοβιετικά τεθωρακισμένα είχαν πιάσει τις Ομάδες Στρατιών Κέντρου σε ατσάλινες τσιμπίδες και τις κατέστρεψαν. Οι Γερμανοί θα έχαναν 300.000 άντρες στην Λευκορωσία και μόνο. Ένας άλλος τεράστιος γερμανικός στρατός περικυκλώθηκε και θα εξουδετερωνόταν κατά μήκος των ακτών της Βαλτικής. Ο δρόμος για το Βερολίνο είχε ανοίξει.
Να ευχαριστείτε τους Ιβάν. Δεν μειώνει τους γενναίους άντρες που πέθαναν στην έρημο της Βόρειας Αφρικής ή τα κρύα δάση γύρω από την Μπαστόν το να θυμόμαστε πως το 70% της Βέρμαχτ έχει ταφεί, όχι στις γαλλικές πεδιάδες αλλά στις ρωσικές στέπες. Στον αγώνα εναντίον του Ναζισμού περίπου 40 “Ιβάν” σκοτώθηκαν για κάθε έναν “στρατιώτη Ράιαν”. Οι ιστορικοί πιστεύουν πλέον πως ίσως και 27 εκατομμύρια Σοβιετικοί στρατιώτες και πολίτες χάθηκαν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Και όμως, ο απλός Σοβιετικός στρατιώτης – ο οδηγός τρακτέρ από την Σαμάρα, ο ηθοποιός από το Ορέλ, ο μεταλλωρύχος από το Ντονέτσκ, ή η μαθήτρια από το Λένινγκραντ – είναι αόρατοι στους τρέχοντες εορτασμούς και την μυθολόγηση της “σπουδαιότερης γενιάς”.
Είναι σαν ο “νέος αμερικανικός αιώνας” να μην μπορεί να γεννηθεί πλήρως χωρίς να εξορκίσει τον κεντρικό ρόλο της Σοβιετικής Ένωσης στην μνημειώδη νίκη εναντίον του φασισμού τον περασμένο αιώνα. Οι περισσότεροι Αμερικανοί μάλιστα έχουν σοκαριστική άγνοια για τα σχετικά φορτία μάχης και θανάτου στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ενώ ακόμα και η μειονότητα που κατανοεί κάπως το μέγεθος της σοβιετικής θυσίας τείνει να το εικονογραφεί με όρους χοντροκομμένων στερεότυπων για τον Κόκκινο Στρατό: μια βαρβαρική ορδή που την οδηγούσε η άγρια εκδίκηση και ο πρωτόγονος ρωσικός εθνικισμός. Μόνο ο GI Jo και ο Tommy [συμβολικά ο Αμερικανός και ο Βρετανός στρατιώτης] νοούνται πως πολέμησαν πραγματικά για τα πολιτισμένα ιδεώδη της ελευθερίας και της δημοκρατίας.
Είναι συνεπώς ακόμα πιο σημαντικό να θυμηθούμε πως – παρά τον Στάλιν, την NKVD και την σφαγή μιας γενιάς ηγετών των μπολσεβίκων – ο Κόκκινος Στρατός διατηρούσε ακόμα ισχυρά στοιχεία επαναστατικής αδελφοσύνης. Στα δικά του μάτια, και στα μάτια των σκλάβων που απελευθέρωσε από τον Χίτλερ, ήταν ο μεγαλύτερος απελευθερωτικός στρατός στην ιστορία. Επιπλέον, ο Κόκκινος Στρατός το 1944, ήταν ακόμα Σοβιετικός Στρατός. Μεταξύ των στρατηγών που ηγήθηκαν της πολύτιμης νίκης στον Ντβίνα ήταν ένας Εβραίος (ο Τσερνιακόφσκι), ένας Αρμένιος (ο Μπαγκραμιάν) και ένας Πολωνός (ο Ροκοσόφσκι). Σε αντίθεση με τις ταξικά διαχωρισμένες και φυλετικά χωρισμένες αμερικανικές και βρετανικές δυνάμεις, η ηγεσία του Κόκκινου Στρατού ήταν μια ανοιχτή, καίτοι ανελέητη, κλίμακα ευκαιριών.
Οποιοσδήποτε αμφισβητεί τον επαναστατικό ζήλο και την ανθρωπιά και των απλών στρατιωτών του Κόκκινου Στρατού, πρέπει να συμβουλευτεί τα εξαιρετικά απομνημονεύματα του Πρίμο Λέβι (Η Ανακωχή) και του Κ.Σ. Κάρολ (Between Two Worlds: The Life Of A Young Pole In Russia 1939-1946). Αμφότεροι απεχθάνονταν τον σταλινισμό αλλά αγάπησαν τον απλό Σοβιετικό στρατιώτη και έβλεπαν σε αυτόν (ή αυτήν) τους σπόρους της σοσιαλιστικής ανανέωσης.
Έτσι μετά τον πρόσφατο εξευτελισμό της μνήμης της D-Day, για να εκμαιευθεί υποστήριξη για τα εγκλήματα πολέμου στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, αποφάσισα να οργανώσω την δικιά μου προσωπική γιορτή μνήμης.
Θα θυμηθώ πρώτα τον θείο Μπιλ, τον πωλητή από το Κολόμπους το Οχάιο, όσο δύσκολο και να είναι να φανταστώ μια τόσο ευγενική ψυχή σαν τρελαμένο έφηβο φαντάρο στην Νορμανδία. Μετά (όπως είμαι σίγουρος πως ο θείος Μπιλ θα επιθυμούσε) θα θυμηθώ τον σύντροφό του τον Ιβάν.
Τον Ιβάν που οδήγησε τον άρμα του μέσα από τις πύλες του Άουσβιτς και που έδωσε μάχη για να φτάσει στο μπούνκερ του Χίτλερ. Τον Ιβάν του οποίου το θάρρος και την αντοχή υπερνίκησε την Βέρμαχτ, παρά τα φονικά πολεμικά λάθη και τα εγκλήματα του Στάλιν. Δυο συνηθισμένοι ήρωες. Ο Μπιλ και ο Ιβάν. Είναι χυδαίο να εορτάζει κανείς τον πρώτο χωρίς να μνημονεύει τον δεύτερο.
Ο Μάικ Ντέιβις, διδάσκει Αμερικανική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Ίρβαϊν και συμμετέχει στην συντακτική ομάδα της New Left Review. Το παρόν κείμενο, γραμμένο στον απόηχο των επίσημων τελετών για τα εξηντάχρονα της Απόβασης στη Νορμανδία, αλλά και της δημοφιλούς ταινίας “Η διάσωση του στρατιώτη Ράιαν” δημοσιεύθηκε στις 11 Ιουνίου 2004 στην βρετανική εφημερίδα The Guardian. Η μετάφραση είναι του Μιχάλη Παναγιωτάκη.
