Ένα πραγματικά θλιβερό γεγονός συνέβη στη γειτονική Αλβανία τα χαράματα της 17ης Μαΐου: με εντολή του πρωθυπουργού Έντι Ράμα και του δημάρχου των Τιράνων Εριόν Βελίαϊ μπουλντόζες κατεδάφισαν το ιστορικό κτήριο του Εθνικού Θέατρου. Ένα κομμάτι της ταυτότητας της πόλης και της συλλογικής της μνήμης αποτελεί δυστυχώς παρελθόν.
Η πρόθεσή τους να κατεδαφίσουν το κτήριο ήταν γνωστή εδώ και δύο χρόνια. Από την πρώτη στιγμή το θέμα είχε προκαλέσει αντιδράσεις από όλο το φάσμα της αντιπολίτευσης αλλά και από την κοινωνία των πολιτών ευρύτερα. Καλλιτέχνες είχαν προχωρήσει σε κατάληψη για να ακυρώσουν τα σχέδια της κυβέρνησης, ενώ την κατεδάφιση επέκρινε ακόμα και η Ε.Ε. η οποία προέτρεπε τις εμπλεκόμενες πλευρές σε διάλογο.
Στο ξεκίνημά του το κίνημα για την προστασία του Θεάτρου είχε μια ευρύτερη κοινωνική εκπροσώπηση. Η επιλογή, όμως, των κομμάτων της αντιπολίτευσης, PD του Λούλζιμ Μπάσα και LSI του Ίλιρ Μέτα, να το καπελώσουν με τον κομματικό μηχανισμό τους και να το μετατρέψουν σε άλλο ένα μέτωπο της πολυεπίπεδης σύγκρουσης τους με το κοινοβουλευτικά αυτοδύναμο PS του Ράμα, μάλλον καταδίκασε το Θέατρο. Προφανώς σε μια τέτοια σύγκρουση κανείς δε θέλει να κάνει πίσω και το θύμα ήταν τελικά το ιστορικό κτήριο.
Το Εθνικό Θέατρο της Αλβανίας αποπερατώθηκε το 1938. Την κατασκευή του είχε αναλάβει η Ιταλία του Μουσολίνι, όπως και αρκετών άλλων κτηρίων του ιστορικού κέντρου των Τιράνων. Το 1945 θα αποτελέσει την έδρα των ειδικών δικαστηρίων για την τιμωρία των δωσιλόγων και συνεργών των κατακτητών. Από τότε μέχρι το 1990 και την πτώση του καθεστώτος θα λειτουργήσει ως πραγματική κοιτίδα πολιτισμού για την Αλβανία που μαζί με τα κινηματογραφικά στούντιο ‘Kinostudio’ θα σηκώσουν το βάρος της καλλιτεχνικής παραγωγής της χώρας, δίνοντας πολλές φορές αρκετά αξιόλογα έργα και αξιόλογους καλλιτέχνες – πάντα βέβαια υπό το άγρυπνο βλέμμα του χοτζικού καθεστώτος.
Από το 1990 και μετά οτιδήποτε έχει να κάνει με τέχνη στην Αλβανία περνά μια βαθιά κρίση. Η χώρα εισέρχεται σε μια περίοδο με αβεβαιότητα, βία και αλλεπάλληλα κύματα μετανάστευσης. Οι κρατικές ενισχύσεις είναι πενιχρές, η τέχνη πέφτει θύμα της απότομης στροφής στον νεοφιλελευθερισμό και ουσιαστικά η επιβίωση των καλλιτεχνών και η καλλιτεχνική παραγωγή συνδεέται με το κομματικό σύστημα και τα κέντρα εξουσίας. Κάπως έτσι και το Εθνικό Θέατρο έπεσε στην ανυποληψία – όμως το κεντρικό του κτήριο που μόλις κατεδαφίστηκε λειτουργούσε ως Μουσείο στεγάζοντας αρκετά σημαντικό υλικό, (κοστούμια, φωτογραφίες κτλ.) που ελπίζουμε να έχει διασωθεί.
Ο Ράμα και ο Βελίαϊ δηλώνουν πως γκρέμισαν το παλιό και σχετικά μικρό, η αλήθεια είναι, Εθνικό Θέατρο για να φτιάξουν στη θέση του ένα καινούριο, σύγχρονο και μεγαλύτερο. Προφανώς η ταμπακιέρα είναι η θέση-φιλέτο του κτηρίου κυριολεκτικά στο κέντρο των Τιράνων. Το νέο μεγάλο και σύγχρονο θέατρο που υπόσχεται ο Ράμα θα κατασκευαστεί σε σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και θα είναι μάλλον ένα εμπορικό-πολιτιστικό κέντρο με καταστήματα και κάθε λογής άλλη δραστηριότητα. Προφανώς είναι πολλά τα λεφτά για να μην προχωρήσει ένα τέτοιο πρότζεκτ.
Τελικά η ειδεχθής πράξη της κατεδάφισης συντελέστηκε με έναν σκοτεινό τρόπο, συμβολικά και πραγματικά, μέσα στα μαύρα χαράματα και ενώ η χώρα βρίσκεται σε μερικό lockdown λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. Όπως ήταν αναμενόμενο, οργανώθηκαν αυθόρμητες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας στις οποίες συμμετείχαν αρκετοί πολίτες και η Organizata Politike, η μόνη ριζοσπαστική εξωκοινοβουλευτική δύναμη στο πολιτικό σκηνικό της χώρας.
(H Organizata Politike ενώ αρχικά είχε στηρίξει το κίνημα για την προστασία του θεάτρου με φυσική παρουσία και καμπάνια, σταδιακά αποστασιοποιήθηκε όταν αυτό καπελώθηκε από τα κόμματα της αντιπολίτευσης).
Η αντίδραση του Ράμα ήταν η καταστολή, που όπως φαίνεται δεν αποτελεί ελληνικό προνόμιο. Μάλιστα οι προβλεπόμενες ποινές για όσους δεν υπακούουν στα μέτρα είναι εξοντωτικά βαριές και προβλέπουν μέχρι και δεκαετή κάθειρξη! Αυτές τις ποινές φαίνεται να αντιμετωπίζουν οι δύο συλληφθέντες και μέλη της Organizata Politike, Ermir Sina και Rigers Shimaj μετά την αναίτια σύλληψή τους, ενώ πραγματοποιούσαν καθιστική διαμαρτυρία. Τέλος αξίζει να αναφερθεί πως την μήνι των διαμαρτυρομένων κατεξοχήν συγκεντρώνει ο μόλις 40 ετών δήμαρχος των Τιράνων και εμφανής πρίγκηψ διάδοχος στον θρόνο του κυβερνώντος κόμματος, Εριόν Βελίαϊ. Του προσάπτονται σχέσεις με την ολιγαρχία των κατασκευαστικών που έχουν μετατρέψει την πόλη σε ένα εργοτάξιο τεράστιων πολυώροφων τσιμεντένιων κτισμάτων που πνίγουν την αλβανική πρωτεύουσα και αλλοιώνουν ανεπανόρθωτα τον χαρακτήρα του κέντρου της ενώ πάρκα και ανοιχτοί χώροι βρίσκονται υπό διωγμό.
Μένει να δούμε εάν πιθανές έντονες κοινωνικές αντιδράσεις για το γκρέμισμα του Εθνικού Θεάτρου αποτελέσουν θρυαλλίδα για την εξωτερίκευση εντάσεων στις σχέσεις του με τον φαινομενικά πανίσχυρο Ράμα.
