Ακολουθεί βιωματικό κείμενο.
Την πρώτη εβδομάδα του Ιούνη ολοκλήρωσα τις παραδόσεις του εαρινού εξαμήνου. Διδάσκω Γλωσσολογία στο Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι φοιτητές, που συνήθως στο τελευταίο μάθημα ζητάνε εύκολα θέματα και αναφέρονται σε διαδικαστικά ζητήματα των εξετάσεων, σε αυτό το τελευταίο διαδικτυακό μάθημα μου ευχήθηκαν “καλή αντάμωση” στις εξετάσεις. Πράγματι, δεν είχαμε συναντηθεί από κοντά μετά από τις δύο πρώτες παραδόσεις που έκανα δια ζώσης πριν από την καραντίνα. Και θα συναντηθούμε στις εξετάσεις που επέλεξα να κάνω δια ζώσης, μιας και το Πανεπιστήμιο Αθηνών μαζί με πολύ λίγα ακόμη έδωσε τη δυνατότητα επιλογής και δια ζώσης εξέτασης, εκτός της εξ αποστάσεως.
Μεγάλα πανεπιστήμια, όπως το Αριστοτέλειο, το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας αποφάσισαν κεντρικά μέσω των Συγκλήτων τους να διεξαχθεί η εξεταστική του Ιουνίου μόνο εξ αποστάσεως. Και έτσι, όταν στη χώρα λειτουργούν ήδη τα Δημοτικά και οι Παιδικοί Σταθμοί, ενώ από τις 15 Ιουνίου οι τουρίστες θα εισέρχονται στη χώρα με πτήσεις στις οποίες δεν ισχύει καμιά απόσταση μεταξύ των επιβατών, η τριτοβάθμια εκπαίδευση ζει σε μια ιδιότυπη καραντίνα. Καραντίνα ενώπιον υπολογιστών, στους οποίους έχουμε μεταφέρει τα μαθήματα, τις συνεδριάσεις, τα εκλεκτορικά σώματα, τα πάντα.
Για να τοποθετήσουμε στη χρονική τους εξέλιξη τα πράγματα, η εξ αποστάσεως διδασκαλία με την οποία ολοκληρώσαμε το εαρινό εξάμηνο ήταν αναπόφευκτη στις συνθήκες της επίσης αναπόφευκτης καραντίνας. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν μια ανέφελη διαδικασία, ούτε ότι η διδακτική πράξη ήταν ολοκληρωμένη. Δεν σημαίνει, επίσης, ότι ένα συμβατικό δημόσιο πανεπιστήμιο οφείλει ή μπορεί να μετατραπεί εντός μιας εβδομάδας σε εξ αποστάσεως ίδρυμα χρησιμοποιώντας ορισμένες υπολογιστικές πλατφόρμες.
Ας αναφερθούν λίγες μόνο εικόνες από αυτό το αξέχαστο εαρινό εξάμηνο: φοιτητές και φοιτήτριες παρακολούθησαν μέσα από κινητό τηλέφωνο πληρώνοντας κάρτες για μεγκαμπάιτ, επειδή δεν έχουν γραμμή σταθερού τηλεφώνου (και επομένως ρούτερ) στο σπίτι τους, άλλοι παρακολούθησαν μέσα από έναν παλιό υπολογιστή που δεν αντέχει περίπλοκα υπολογιστικά προγράμματα, άλλοι δεν τόλμησαν να ζητήσουν από τους γονείς τους αγορά καινούργιου υπολογιστή, άλλοι γύρισαν στις πόλεις και τα χωριά καταγωγής τους λόγω της πανδημίας και αγωνίζονταν να παρακολουθήσουν από το ασταθές δίκτυο που τους “πέταγε έξω” συνέχεια, πολλοί δεν έχουν ακόμη παραλάβει τα βιβλία, και τέλος, πολλοί θα ήθελαν να κάνουν ερωτήσεις κατανόησης και δεν τολμούσαν να ανοίξουν την κάμερα (αν λειτουργούσε). Νομίζω ότι αυτή η διαδικασία δεν λέγεται ακριβώς μάθημα.
Όταν λοιπόν έφτασε η στιγμή της εξεταστικής (που συνέπεσε χρονικά με την χαλάρωση των μέτρων για την πανδημία) η πανεπιστημιακή κοινότητα όφειλε, κατά τη γνώμη μου, να οργανώσει την επιστροφή όλων μας στη “ζώσα” πραγματικότητα των αμφιθεάτρων. Όφειλε να ανοίξει τις βιβλιοθήκες (οι οποίες παρεμπιπτόντως ποτέ δεν χαρακτηρίζονται από συνωστισμό και σίγουρα μπορούν να λειτουργήσουν με ελεγχόμενη ροή, τουλάχιστον όσο τα σούπερ μάρκετ) , όφειλε να επαναφέρει, λαμβάνοντας όλα τα προστατευτικά μέτρα, τη ζωή στα αμφιθέατρα.
Και όμως, αυτό δεν έγινε. Όχι απλώς επειδή οι διοικήσεις το επέβαλαν, αλλά επειδή οι διδάσκοντες στην καλύτερη περίπτωση το ανέχτηκαν, στη χειρότερη το επιζήτησαν. Ενδεχομένως, λόγω υπερβολικού φόβου, το πιθανότερο όμως λόγω ενός διαδεδομένου κομφορμισμού στον κλάδο. Πάντως, οι σχεδιαστές της πολιτικής για την τριτοβάθμια κινούνται αρκετά πιο συγκροτημένα. Η οιονεί εξ αποστάσεως εκπαίδευση της εποχής της καραντίνας ήρθε για να μείνει. Σχεδιάζεται να μείνει γιατί είναι απολύτως συμβατή με την διευρυμένη ιδιωτικοποίηση, που ξεκίνησε από τα μεταπτυχιακά και προχωρά με ραγδαίους ρυθμούς και στα προπτυχιακά με το υπό ψήφιση νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας. Σχεδιάζεται να μείνει γιατί είναι απολύτως συμβατή με ένα σύστημα παραγωγής και αναπαραγωγής της γνώσης, απομακρυσμένο από τις κοινωνικές ανάγκες και τον απαραίτητο διάλογο που αυτές απαιτούν. Αλήθεια, όσοι ριζοσπάστες θεωρητικοί της παιδαγωγικής “διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους” για τον αυταρχισμό της διδασκαλίας από καθέδρας, δεν διακρίνουν την εκθετική αύξησή του μέσα από το παράθυρο του υπολογιστή;
Σχεδιάζεται να μείνει, γιατί είναι απολύτως χρήσιμη για την πλήρη αποδιάρθρωση των εργασιακών σχέσεων των διδασκόντων στην τριτοβάθμια. Νέοι συνάδελφοι θα περιφέρονται ηλεκτρονικά από πανεπιστημίου εις πανεπιστήμιον, πουλώντας εξαμηνιαία μαθήματα σε εξευτελιστικές τιμές. Άλλωστε, η Μεγάλη Βρετανία και τα μεγάλα πανεπιστήμιά της (τα οποία βιάστηκαν να ανακοινώσουν εξ αποστάσεως λειτουργία μέχρι το καλοκαίρι του 2021) έχουν ήδη δείξει τον δρόμο: ωριαία συμβόλαια για τους διδάσκοντες στα πανεπιστήμια. Και κάποιοι εγχώριοι θαυμαστές τους μας επισημαίνουν μέσω του παραδείγματος πόσο καθυστερημένη είναι η ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση…
Υπεράσπιση του δημόσιου ακαδημαϊκού χαρακτήρα του πανεπιστημίου σήμερα σημαίνει υπεράσπιση της δια ζώσης διδασκαλίας. Η ίδρυση προπτυχιακών τμημάτων με δίδακτρα που προβλέπει το υπό ψήφιση νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας (για αλλοδαπούς αρχικά) είναι αντισυνταγματική. Όσο αντισυνταγματικό είναι και το σκανάρισμα με την κάμερα όλου του χώρου όπου βρίσκεται ο φοιτητής που μετέχει στις εξ αποστάσεως εξετάσεις. Αν οι, κατά τεκμήριο μορφωμένοι, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι δεν το διακρίνουν, είτε λόγω σχεδιασμού είτε λόγω κομφορμισμού, τότε για άλλη μια φορά θα πρέπει να υπερασπιστούν το δημόσιο ακαδημαϊκό πανεπιστήμιο κάποιοι λίγοι από εμάς και κυρίως οι νέοι και οι νέες.
Και επειδή αυτό το κείμενο είναι κυρίως βιωματικό, ας κλείσει με μια εικόνα: πριν λίγες μέρες στη Φιλοσοφική Σχολή, στη μεγάλη αίθουσα ‘Αula’, ένας διδάσκων του Μουσικού Τμήματος είχε φέρει 10-15 φοιτητές και τους είχε διασπείρει σε μεγάλες αποστάσεις στην αίθουσα. Αυτός στεκόταν μπροστά και φώναζε κυριολεκτικά νότες και συνδυασμούς τους. Στάθηκα στην είσοδο της αίθουσας και τους παρακολουθούσα: ήταν η μουσική που μπορεί να διασώσει κάτι από το μέλλον. Το άδειο κτίριο έμοιαζε να χαμογελά!
