Αν και στη χώρα μας δεν έγινε και τόσο μεγάλη φασαρία, στην Αμερική η θριαμβολογία των μέσων για την επιτυχή αποστολή στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) δύο αστροναυτών από την SpaceX, τη διαστημική εταιρεία του Elon Musk, στις 30 Μαΐου ήταν άνευ προηγουμένου. Θόρυβο έκανε μέχρι και η NASA, που διατυμπανίζει περήφανα ότι “αυτή είναι η πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία που [αστροναύτες] μπαίνουν στον [ISS] από ένα ιδιωτικά κατασκευασμένο αστρόπλοιο”. Τα διθυραμβικά σχόλια, τα συγχαρητήρια και ο χαρακτηρισμός του γεγονότος ως ιστορικού έδωσαν και πήραν σε όλα τα καθώς πρέπει μίντια, πολύ περισσότερο που η είδηση έδινε ελπίδα σε μια σκοτεινή από την πανδημία και το #BlackLivesMatter εποχή. Το γεγονός ότι ήταν η πρώτη φορά ύστερα από το μακρινό 2011 που έφευγαν αστροναύτες από το έδαφος της υπερδύναμης (στο μεσοδιάστημα τους Αμερικάνους αστροναύτες τους έστελναν “επάνω” οι Ρώσοι), πρέπει και αυτό να έπαιξε κάποιο ρόλο στην εθνική ανάταση. Όπως επίσης και μια ορισμένη έφεση των Αμερικανών να θεωρούν θετικό κάθε νέο που έχει να κάνει με επιτεύγματα του ιδιωτικού τομέα. Ο ενθουσιασμός ήταν τόσο ομόθυμος και παρέσυρε με τέτοια ορμή τα διψασμένα για καλές ειδήσεις πλήθη, που το stream της εκτόξευσης έσπασε κάθε ρεκόρ online θέασης, με πάνω από 10 εκατ. θεατές· έτσι γράφεται η ιστορία.
Τίτλος με μεγάλα γράμματα: “Η πρώτη εκτόξευση αστροναυτών της SpaceX, το γεγονός με τους περισσότερους online θεατές στην ιστορία της NASA”.
Μέσα στο κείμενο με μικρά γράμματα: “Βέβαια, το 1969 πάνω απο 600 εκατ. θεατές (το 1/6 του τότε πληθυσμού της γης) παρακολούθησαν την προσελήνωση”. [Και μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι το πολιτικά ταραγμένο 1969, οι τηλεοράσεις ήταν μάλλον σπάνιες στα υπόλοιπα 5/6 του γήινου πληθυσμού].
Πέρα λοιπόν από την (κάπως σχετική τελικά) ιστορική σημασία του γεγονότος, υπάρχουν κάποια ερωτήματα που αυθόρμητα αναδύονται. Τι είναι το “Newspace”; Πόσο μεγάλη και ποια είναι η αγορά του διαστήματος; Τι έχουν να κερδίσουν οι ιδιωτικές εταιρίες; Πώς θα απαντήσει ο ανταγωνισμός (Ρωσία, Κίνα κτλ.); Είναι όντως η επέκταση στο διάστημα μια πραγματική ανάγκη ή μήπως έχει στοιχεία επιδεικτικής σπατάλης;
Και, ίσως το πιο επείγον από όλα, εμείς οι μισάνθρωποι, πότε επιτέλους θα αποκτήσουμε ο καθένας τον δικό μας πλανήτη μακριά από όλους εσάς;
Αρχίζοντας λοιπόν από το τελευταίο, να διευκρινίσουμε ότι πρώτον, όταν λέμε “ποτέ” εννοούμε στο σχετικά προβλέψιμο μέλλον, ας πούμε στη διάρκεια ζωής ενός ανθρώπου. Και δεύτερον, ότι αν έχουμε μάθει κάτι από τις επιστήμες, αυτό είναι ότι παρά τις τεράστιες προόδους τους, το μέγεθος της άγνοιάς μας εξακολουθεί να είναι τέτοιο που ποτέ δεν πρέπει να αποκλείουμε με απόλυτο τρόπο την πιθανότητα μελλοντικών εξελίξεων που σήμερα φαίνονται είτε τεχνικά δύσκολες ή καταρχήν αδύνατες λόγω θεμελιωδών αρχών: με άλλα λόγια, λέξεις όπως “βεβαιότητα”, “εντελώς”, “απολύτως”, “ποτέ” κτλ., είναι με βεβαιότητα εντελώς λάθος και απολύτως ποτέ δεν πρέπει να τις χρησιμοποιούμε.
Έχοντας έτσι διευκρινίσει τα βαρετά επιστημολογικά προλεγόμενα, ας γυρίσουμε στα πιο ενδιαφέροντα. Εδώ και περίπου είκοσι χρόνια ξέρουμε ότι υπάρχουν πλανήτες γύρω από πολλά άστρα και επίσης γνωρίζουμε ότι είναι αρκετά πιθανό ανάμεσά τους να υπάρχουν πλανήτες που να ικανοποιούν συνθήκες φιλικές στη ζωή (κατάλληλο μέγεθος, ύπαρξη νερού σε υγρή μορφή, οξυγόνο, όχι επικίνδυνες ακτινοβολίες κτλ.), αν και δεν ξέρουμε με βεβαιότητα ποιοι είναι αυτοί.
Πριν δούμε ένα παράδειγμα, ας θυμηθούμε πρώτα τι είναι ένα έτος φωτός: είναι η (τεράστια, ασύλληπτη, αστρονομική) απόσταση που διανύει το φως σε έναν χρόνο, 10 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα (πάνω-κάτω), δηλαδή κάπως περισσότερο από όσο από εδώ ως το περίπτερο. Αν θέλατε να διανύσετε με το αυτοκίνητό σας ένα έτος φωτός χωρίς να σπάσετε το νόμιμο όριο ταχύτητας (100 χιλιόμετρα την ώρα), θα έπρεπε να ταξιδεύετε συνεχώς για 10.800.228 χρόνια και μάλιστα χωρίς διάλειμμα για ύπνο, φαΐ, τσιγάρο, βενζίνη ή πιπί. (Αν σκοπός σας ήταν όντως το περίπτερο, να σας πληροφορήσουμε ότι το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία τη δική σας και των συνεπιβατών σας).
Το παράδειγμα τώρα: το κοντινότερο σε μας άστρο είναι ο Proxima Centauri (ο Εγγύτατος Κενταύρου), ένας κόκκινος νάνος που βρίσκεται περίπου τέσσερα και κάτι έτη φωτός από εμάς. Γύρω του γυρίζει ακούραστος τουλάχιστον ένας πλανήτης σε κατάλληλη απόσταση από αυτό το αστέρι, ώστε να έχει κατά πάσα πιθανότητα τις κατάλληλες θερμοκρασίες (και άρα υγρό νερό), αλλά δυστυχώς, λόγω ακτινοβολιών (o Proxima Centauri είναι αστέρας εκλάμψεων) δεν φαίνεται να είναι κατοικήσιμος.
Αλλά και να ήταν, δεν υπάρχει απολύτως κανένας τρόπος να πάμε σε αυτόν.
Ένα από τα πιο γρήγορα αντικείμενα που έχει στείλει ο άνθρωπος στο μακρινό διάστημα, το New Horizons, το σκάφος που μας έστειλε εκπληκτικές φωτογραφίες από τον Πλούτωνα και τον Arrokoth (που τότε τον έλεγαν ακόμα Έσχατη Θούλη) ξεκίνησε από τη γη το 2006 για να φτάσει στον Πλούτωνα το 2015, εννιάμιση χρόνια μετά (τώρα έχει βγει από το ηλιακό μας σύστημα). Αν υποθέσουμε ότι μετά τον Πλούτωνα, τον πιο απομακρυσμένο δηλαδή μίνι-πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος, διατηρούσε την ίδια ταχύτητα και ότι κατευθυνόταν προς τον Proxima, θα χρειαζόταν 60000 γήινα χρόνια και 3 ώρες (πάνω κάτω) για να φτάσει εκεί. Δεν είναι και 10 εκατομμύρια χρόνια, αλλά πάλι είναι πάρα πολύ· ειδικά αν είστε καπνιστής, αυτές οι τελευταίες 3 ώρες θα είναι μαρτυρικές.
Συμπέρασμα: οι συμβατικοί χημικοί πύραυλοι που χρησιμοποιούνται σήμερα για να στείλουν αντικείμενα στο διάστημα είναι πολύ αργοί για εμάς τους μισανθρώπους.
Δεν θα επιλέξουμε λοιπόν χημικούς πυραύλους. Θα κοιτάξουμε να βρούμε κάποια άλλη διαστημική τεχνολογία. Ηλιακά πανιά με προώθηση από λέιζερ ή μικροκύματα, πυρηνική-ηλεκτρική πρόωση, ιοντικοί κινητήρες, κινητήρες σύντηξης διαστρικού υδρογόνου, αντιδραστήρες αντιύλης, κάτι θα υπάρχει, έτσι δεν είναι; Όχι, δεν υπάρχει. Υπάρχουν διάφορα φιλόδοξα σχέδια που έχουν δυναμικό στο απώτερο μέλλον να γίνουν πραγματικότητα, τα οποία χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: Σε αυτά που βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της επιστημονικής φαντασίας (αντιύλη και διαστρικό υδρογόνο)· σε αυτά που είναι σχετικά κοντά σε μια δοκιμαστική λειτουργία, αλλά πολύ μακριά ακόμα από την πραγματική εφαρμογή· και σε αυτά τέλος, που θα ήταν τεχνικά δυνατό να δοκιμαστούν σχετικά σύντομα, αν δεν το απαγόρευαν λόγοι ασφαλείας. Πχ, αν και έχουν κατά καιρούς δοκιμαστεί συστήματα με μικροποσότητες ραδιενεργών πηγών ενέργειας (το New Horizons είναι ένα τέτοιο, ενώ οι Σοβιετικοί είχαν στείλει τουλάχιστον 35 κατασκοπευτικούς πυρηνικούς δορυφόρους που εξακολουθούν, ανενεργοί αλλά ραδιενεργοί, να γυρνούν πάνω από τα κεφάλια μας σαν σπάθες), είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστούν μαζικά και σε μεγάλη κλίμακα τέτοιες μέθοδοι, ειδικά αν περιλαμβάνουν έναν πυρηνικό αντιδραστήρα: το ενδεχόμενο ενός ατυχήματος κατά την εκτόξευση σε υψόμετρο λίγων χιλιομέτρων από τη Γη που θα διασπείρει ραδιενεργά ισότοπα σε τεράστιες εκτάσεις, οπωσδήποτε δρα αποτρεπτικά (οι Σοβιετικοί φαίνεται ότι είχαν ατυχήματα με τους πυρηνικούς δορυφόρους τους, αλλά αυτοί ήταν μικροσκοπικοί σε σχέση με αυτό για το οποίο μιλάμε εδώ).
Αλλά και να υπήρχαν έτοιμες και ασφαλείς τέτοιες λύσεις, σύμφωνα με τα πιο αισιόδοξα σενάρια, το καλύτερο που θα μπορούσαν να επιτύχουν είναι ταχύτητες της τάξης του 10 ως 20% της ταχύτητας του φωτός. Βέβαια ακόμα και αυτές είναι αστρονομικές ταχύτητες που ίσως τελικά ποτέ να μην φτάσουμε. Το ερευνητικό σκάφος Parker Solar Probe αυτή τη στιγμή ταξιδεύει προς τον Ήλιο μας, με σκοπο να τον παρατηρήσει από κοντά. Όταν τον πλησιάσει, θα αρχίσει να γυρίζει γύρω από αυτόν και, χρησιμοποιώντας την τεράστια βαρυτική του έλξη (κάτι που δεν θα μπορούν να κάνουν τα διαστρικά διαστημόπλοια), θα φτάσει να έχει για μερικά δευτερόλεπτα την εκπληκτική ταχύτητα των 200 km ανά δευτερόλεπτο, οπότε θα γίνει το ταχύτερο κατασκευασμένο από άνθρωπο αντικείμενο. Η εκπληκτική αυτή ταχύτητα (Αθήνα-Πάτρα σε ένα δευτερόλεπτο), δεν είναι παρά το 0.06% της ταχύτητας του φωτός.
Τέλος πάντων, ας υποθέσουμε ότι κάποτε θα φτιαχτούν τόσο γρήγορα αστρόπλοια που να φτάνουν το 20% της ταχύτητας του φωτός – αν και όπως είναι προφανές, κάτι τέτοιο θα είναι δυνατό μόνο αν το σκάφος δεν έχει μεγάλο ωφέλιμο φορτίο, που από μόνο του είναι μεγάλος περιορισμός: το να ξεκινήσει κανείς για ένα άλλο πλανητικό σύστημα κουβαλώντας μόνο την οδοντόβουρτσά του ίσως να μην είναι πολύ καλή ιδέα.
Το 20% της ταχύτητας του φωτός θα σήμαινε ταξίδι στον Πλούτωνα σε μιάμιση μέρα. Eτοιμάζω βαλίτσες οδοντόβουρτσα τώρα αμέσως: ποιος δεν θα ήθελε να κάνει σκι σε σκληρό παγωμένο άζωτο, στους -229οC, χωρίς καθόλου οξυγόνο (και όσο υπάρχει είναι σε μορφή πάγου), σε πολύ χαμηλή βαρύτητα, χαζεύοντας τον Χάροντα, τη Στύγα, τη Νύχτα, τον Κέρβερο και την Ύδρα, τα πέντε φεγγάρια του Πλούτωνα (τα οποία πάντως δεν πολυφαίνονται μέσα στο σχεδόν απόλυτο σκοτάδι που επικρατεί εκεί);
Καλός ο Πλούτωνας, αλλά από την άλλη βέβαια, το σκάφος μας που πιάνει 20% της ταχύτητας του φωτός (σκάφος που όπως είπαμε δεν είναι δα και έτοιμο να ταξιδέψει, εδώ δεν ξέρουμε καν με βάση τι αρχή θα δουλεύει ο κινητήρας του) θα μας πήγαινε στον Prοxima (που δεν είναι καν κατοικήσιμος), στην καλύτερη περίπτωση σε 20-25 χρόνια. Άρα, αφού μετά τον Proxima τα επόμενα κοντινά αστέρια ξεκινάνε από τα 5 και πάνε μέχρι τα 50 ως 100 έτη φωτός, θα χρειαζόμασταν ταξίδια διάρκειας πολλών δεκαετιών ως αρκετών αιώνων, για να φτάσουμε και να εξερευνήσουμε πιθανώς κατοικήσιμους πλανήτες. Κι αν αυτοί τελικά δεν είναι κατοικήσιμοι; θα πρέπει τότε η αποστολή να ξεκινήσει για τον επόμενο πιθανό στόχο, άλλο ένα ταξίδι αιώνων. Κουβαλώντας μόνο μια οδοντόβουρτσα (που μετά από τόσους αιώνες ταξίδι θα είχε διαλυθεί κι αυτή).
Συμπέρασμα: ακριβώς όπως οι χημικοί πύραυλοι, έτσι και οι μη ώριμες ακόμα τεχνολογίες, αν και πιθανώς καλές στο μακρινό μέλλον για ταξίδια στο ηλιακό σύστημα, είναι όμως πολύ αργές για μας τους μισανθρώπους.
Υπάρχει τέλος κάτι που το χρησιμοποιεί πολύ συχνά η επιστημονική φαντασία: το υπερδιάστημα (ή υποδιάστημα, διαστημο-πηδημα (jump), διαστατική μεταφορά, ταχύτητα δίνης…) Το ταξίδι με ταχύτητα μεγαλύτερη του φωτός ή Υπερφωτεινή Ταχύτητα (ΥΦΤ). Στην επιστημονική φαντασία όλοι χρησιμοποιούν την ΥΦΤ, ο Αστροστόλος, οι Τζεντάι, οι Κλίνγκον, η πολύ πιο επικίνδυνη από τους Κλίνγκον (που είναι γνωστοί για τον σεβασμό τους στην ποίηση και μουσική) εθνική μας στιχουργός. Αφού λοιπόν όλοι αυτοι χρησιμοποιούν την ΥΦΤ και με τη βοήθειά της πετάγονται από τη μια γωνιά του γαλαξία στην άλλη (αν και ο γαλαξίας, αυστηρά μιλώντας, δεν έχει γωνίες), δεν μπορεί, κάτι θα σημαίνει.
Ναι, κάτι σημαίνει: μια πλοκή διαδραματιζόμενη σε διαστημικό περιβάλλον, που δεν έχει κάποιον τρόπο το πλήρωμα του διαστημοπλοίου να μπορεί να μεταβαίνει σε λογικό χρονικό διάστημα από πλανήτη σε πλανήτη, θα ήταν μια πολύ, πάρα πολύ βαρετή πλοκή, αφού θα έπρεπε να βρει τρόπους να καλύψει τους ατέλειωτους αιώνες ταξιδιού που χρειάζονται για να πάμε από σύστημα σε σύστημα.
Δυστυχώς, αν εξαιρέσουμε τον Αστροστόλο, η ΥΦΤ είναι αδύνατη. Όχι επειδή δεν έχουμε τη σχετική τεχνολογία ακόμα, αλλά, πολύ χειρότερα, επειδή την απαγορεύουν οι θεμελιακές αρχές της Φυσικής. Βεβαίως, όπως είπαμε, δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα αύριο ή μεθαύριο να γίνουν ανακαλύψεις που να ανατρέπουν αυτές τις αρχές. Παραμένει πάντως το γεγονός ότι αυτή ειδικά η αρχή που απαγορεύει τοπικά ταχύτητες ΥΦΤ είναι από τις πιο θεμελιωμένες και πολλαπλά αποδεδειγμένες αρχές της σύγχρονης Φυσικής και η διάψευσή της θα μας εξέπληττε εξίσου πολύ με το να παρατηρούσαμε μήλα που πέφτουν προς τα πάνω και όχι προς το κεφάλι του Νεύτωνα.
Για την ώρα επομένως πιστεύουμε ότι δεν είναι δυνατή η ΥΦΤ και ποτέ δεν έχουμε παρατηρήσει στο ορατό σύμπαν κάποιο φαινόμενο που να είναι συμβατό με αυτήν. Ένα άλλος λόγος που γενικά μας κάνει δύσπιστους, είναι ότι αν αποκτήσετε ΥΦΤ μπορείτε να κατασκευάσετε μια Κλειστή Χρονοειδή Καμπύλη, ή σε απλά ελληνικά, μια μηχανή χρόνου για να ταξιδέψετε πίσω στο χρόνο. Η ισοδυναμία ΥΦΤ και χρονικών ταξιδιών (που σπάνια αναφέρεται στην Επιστημονική Φαντασία), είναι ένα ακόμα ισχυρό επιχείρημα κατά της δυνατότητας ΥΦΤ, όχι μόνο λόγω Φυσικής, αλλά και λογικής, επειδή προκαλεί παράδοξα αιτιότητας (“ασυνεπείς αιτιακούς βρόγχους ως αυτο-ασυνεπείς λύσεις των εξισώσεων”, που λέμε εμείς οι φυσικοί όταν φλυαρούμε μεταξύ μας χαλαρώνοντας με ένα δροσερό κοκτέιλ στο χέρι δίπλα στην πισίνα). Δεν έχουμε ιδέα αν υπάρχουν τρόποι να επιλυθούν τέτοια παράδοξα, αν και τουλάχιστον σε πρώτη ανάγνωση αυτό φαίνεται δύσκολο: τι θα γινόταν αν κάποιος ταξίδευε πίσω στο χρόνο και δολοφονούσε τον νεότερο εαυτό του; Ή τους γονείς του πριν τον συλλάβουν, ή τον παππού του, ή αν σταματούσε τον μετεωρίτη που σκότωσε τους δεινόσαυρους [ – μισό λεπτό, μισό λεπτό, αυτό το τελευταίο είναι ένα ωραίο ενδεχόμενο] κτλ.
Συμπέρασμα: Η ΥΦΤ είναι η μόνη λύση που ταιριάζει σε μας τους μισανθρώπους (με πρόσθετο μπόνους ότι θα σταματούσε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων, άρα και την εμφάνιση όλων σας) και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που η άχρηστη ανθρωπότητα, συνωμοτώντας εναντίον μας, δεν θα την επιτύχει μέχρι τουλάχιστον τον επόμενο αιώνα (ίσως και μετά από αυτόν), δικαιολογώντας έτσι πλήρως τον μισανθρωπισμό μας.
Επομένως όλη η ιστορία η σχετική με το διάστημα αφορά μόνο πολύ πιο κοντινά πράγματα από τα μακρινά αστέρια. Ας πούμε το ηλιακό μας σύστημα και ακόμα πιο κοντά, τον χώρο γύρω από την Γη, εκεί που γυρίζουν οι δορυφόροι.
Ξεκινώντας από το ηλιακό σύστημα, οι μόνοι πλανήτες που μπορούν θεωρητικά να φιλοξενήσουν ανθρώπινη ζωή είναι η Αφροδίτη και ο Άρης. Στους πιο μακρινούς πλανήτες, μόνος λόγος που θα είχαμε να πάμε, εκτός από την επιστημονική περιέργεια, είπαμε ότι θα ήταν το σκι στο παγωμένο άζωτο του Πλούτωνα (ή ακόμα καλύτερα στις θίνες μεθανίου, που όλοι λένε ότι είναι σαφώς πιο αφράτες).
Η Αφροδίτη λοιπόν είναι σχετικά κοντά μας και έχει περίπου την ίδια βαρύτητα με τη Γη, αλλά έχει ατμόσφαιρα που αποτελείται βασικά από διοξείδιο του άνθρακα, κάτι που την κάνει παραδόξως μια εικόνα από το γήινο μέλλον, αν δεν αντιμετωπίσουμε έγκαιρα τις εκπομπές αερίων. Πράγματι, ο πλανήτης αυτός υποφέρει από οξύτατο φαινόμενο θερμοκηπίου, λόγω του CO2, με τη θερμοκρασία εδάφους να είναι πάνω από τους 400οC· θυμίζουμε για σύγκριση ότι τα σουβλάκια ψήνονται στους 180ο ως 200οC.
Ο Άρης τώρα, θεωρείται ότι είναι κάπως πιο εύκολος. Οι πρώτες προτάσεις για αποστολή πληρώματος στον πλανήτη έρχονται από τη δεκαετία του ’50, ως στοιχείο ανταγωνισμού των δύο τότε υπερδυνάμεων. Τα πλάνα αυτά (που ουδέποτε ήταν κάτι περισσότερο από ασκήσεις ψυχολογικού πολέμου) σταμάτησαν μετά την πτώση του Τείχους για να ξαναέρθουν στην επικαιρότητα μετά την εκδήλωση σφοδρού ενδιαφέροντος για την αποικιοποίηση του πλανήτη από διαφόρους δισεκατομμυριούχους (με πρώτον φυσικά τον Elon Musk). Είναι δύσκολο να γίνει κατανοητός ο στόχος της αποικιοποίησης του Άρη. Η μόνη ομοιότητα που έχει ο πλανήτης με τη Γη είναι η διάρκεια της μέρας του, που κρατάει 24 ώρες και σαράντα περίπου λεπτά. Από κει και πέρα, όλα είναι δύσκολα.
Ο Άρης είναι πιο μακριά από την Αφροδίτη: με τα σημερινά μέσα το ταξίδι σε αυτόν θα χρειαζόταν περίπου 7 μήνες, όταν βρίσκεται στην κοντινότερη σε μας θέση του. Επίσης, έχει μια πολύ αραιή ατμόσφαιρα χωρίς οξυγόνο, το χώμα του είναι δηλητηριώδες (και για τα φυτά), οι αμμοθύελλές του, οι χειρότερες του ηλιακού συστήματος, τον καλύπτουν ολόκληρο για εβδομάδες κρύβοντας τον αναιμικό ήλιο, νερό υπάρχει μεν, αλλά είναι πιο σπάνιο από όσο στις πιο ξηρές γήινες ερήμους και η βαρύτητα είναι τόσο χαμηλή που κατά πάσα πιθανότητα θα υπάρχουν μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες για την υγεία των αποικιστών (οστεοπόρωση, καταρράκτης κ.ά.).
Σαν να μην έφταναν αυτά, ο Άρης δεν έχει ούτε ισχυρό μαγνητικό πεδίο ούτε πυκνή ατμόσφαιρα όπως η Γη, πράγμα που σημαίνει ότι η ηλιακή και η κοσμική ακτινοβολίες τον χτυπούν αλύπητα επί 24ώρου βάσεως (ή μάλλον, 25ώρου βάσεως), κάτι που συνήθως δεν αναφέρεται. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι η αποστολή θα μένει σε υπόγεια καταλύματα, προστατευμένα από την ακτινοβολία (βέβαια, η ερώτηση είναι πώς οι άποικοι θα τα σκάψουν αυτά, με τις οδοντόβουρτσές τους; Γιατί εκσκαφείς είναι κάπως δύσκολο να πάνε ως εκεί). Ακόμα κι έτσι, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού την αποστολή να την πετύχει μια ηλιακή καταιγίδα (για τις οποίες δεν υπάρχει πρόβλεψη), οπότε το πλήρωμα θα πεθάνει από ακτινοβολία πριν προλάβει να πατήσει πόδι στον Κόκκινο Πλανήτη (ανάλογα και με το μέγεθος της καταιγίδας, αν είναι μικρή θα πάθουν μόνο βαριά λευχαιμία και ίσως μερικούς μαζικούς καρκίνους).
Παρόμοια προβλήματα θα είχε και μια βάση αποικισμού στη Σελήνη (εκτός από το συντομότερο ταξίδι που μειώνει σοβαρά τις πιθανότητες το διαστημόπλοιό μας να πέσει σε καταιγίδα). Σε καμιά περίπτωση δεν έχουμε τώρα ή στο άμεσο μέλλον τα μέσα για να υποστηρίξουμε μόνιμη εγκατάσταση σε κάποιο άλλο ουράνιο σώμα εκτός από τη Γη. Δεν υπάρχει τρόπος μαζικής αποστολής ανθρώπων, ώστε να δημιουργηθούν αποικίες και να “μειωθούν οι συνέπειες του υπερπληθυσμού” ή “να διασφαλιστεί η επιβίωση του είδους μας” και άλλες τέτοιες σοβαροφανείς αλλά δυστυχώς παραληρηματικές ιδέες. Το καλύτερο που μπορεί αυτή τη στιγμή να υποτεθεί ως ενδεχόμενο, είναι η αποστολή ενός πολύ μικρού αποσπάσματος αυτοκτονίας (θα πρέπει να είναι άνθρωποι έτοιμοι να πεθάνουν, αν συμβεί το παραμικρό έκτακτο), αποστολή που θα χρειάζεται μια διαρκή ροή δισεκατομμυρίων (δηλαδή τεράστιων πόρων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αλλού) για να έχει μικρές πιθανότητες να επιβιώσει για ένα μικρό χρονικό διάστημα εκεί.
Αλλά ακόμα κι αν όλες οι παραπάνω δυσκολίες μπορούσαν κατά κάποιο τρόπο να ξεπεραστούν, παραμένει το ερώτημα του γιατί να θέλει κάποιος να στείλει πλήρωμα στον Άρη. Εάν ο κάποιος είναι μια διεθνής συνεργασία βέβαια, το επιχείρημα είναι η γνώση, το ξεπέρασμα των ορίων, η ειρήνη και η συνεργασία των λαών, το παράδειγμα και η έμπνευση που θα αποτελέσει αυτή η αποστολή. Δείτε τι ενθουσιασμό έφερε η αποστολή στη Σελήνη, θα μας πουν [αν και βέβαια αυτή είχε το αθέλητο αποτέλεσμα να πιστεύουν τεράστια τα τμήματα του ανθρώπινου πληθυσμού, μεταξύ των οποίων 11% της συμπαθούς τάξης των millenials, ότι η προσελήνωση ήταν μια απάτη…].
Αφήνοντας στην άκρη αυτά τα πολύ ωραία και ιδεαλιστικά, από τη στιγμή που είναι ανακατωμένοι οι διάφοροι Musk, Bezos και Σια, το μόνο επιχείρημα που υπάρχει είναι το χρήμα. Ποιο είναι λοιπόν το οικονομικό κίνητρο; Μήπως είναι οι πρώτες ύλες; Όχι για την ώρα. Δεν υπάρχει καμία πρώτη ύλη που η τιμή της να δικαιολογεί το γιγαντιαίο κόστος της αποστολής, που αυτή τη στιγμή εκτιμάται στο ονομαστικό ποσόν των 500 δισ. ευρώ για τον Άρη (αν και το τρισεκατομμύριο μάλλον θα αποδεικνυόταν λίγο). Η όλη υπόθεση είναι, όπως και τη δεκαετία του ’50, μια άσκηση ψυχολογικού πολέμου με σκοπό όχι τόσο τον Άρη ή τους αστεροειδείς, όσο τον μόνο τομέα του διαστήματος που είναι ήδη κερδοφόρος, το κοντινό διάστημα, από τα συμβατικά 100 χλμ μιας γρήγορης βόλτας, μέχρι τα 35786 χλμ της γεωστατικής τροχιάς.
Όταν άρχισε η εποχή του διαστήματος, τα άλματα των επιστημών και της τεχνολογίας είχαν ως αποτέλεσμα μια τεράστια τεχνο-αισιοδοξία, εμφανή στα πολιτισμικά παράγωγα της εποχής. Λ.χ. οι διαφημίσεις απορρυπαντικών ένιωθαν την ανάγκη να βάζουν επιστήμονες με λευκές ρόμπες να εξηγούν τα πλεονεκτήματα του προϊόντος τους. Το αντίστοιχο σήμερα (σε μια εποχή επιστημονικής στασιμότητας και όχι επιτάχυνσης, όπως ισχυρίζεται ο κυρίαρχος λόγος), μόνο χλεύη θα προκαλούσε ως αντίδραση, θεωρίες συνωμοσίας και δυσπιστία. Το ότι βρισκόμαστε σε στατική επιστημονικά και όχι επαναστατική εποχή, φαίνεται από το γεγονός ότι ο πρώτος άνθρωπος στο διάστημα πήγε το 1961, πριν έξι δεκαετίες. Έκτοτε μόνο δύο ακόμα χώρες μπόρεσαν να στείλουν πληρώματα στο διάστημα, και πέντε ή έξι επιπλέον κατάφεραν να στείλουν μη επανδρωμένους δορυφόρους, με δικά τους μέσα. Επίσης αρκετές χώρες νοίκιασαν πυραύλους και έστειλαν είτε δορυφόρους ή και πληρώματα: η Σαουδική Αραβία έστειλε έναν από τους αναρίθμητούς της πρίγκηπες σε τροχιά το 1985 σε Αμερικανικό πύραυλο, ενώ και τα Αραβικά Εμιράτα έχουν στείλει δικό τους σκάφος στον Άρη με ιαπωνικό πύραυλο. Επομένως ναι μεν σημαντικό, αλλά ένα επίτευγμα ηλικίας έξι δεκαετιών: αυτό επανέλαβε η SpaceX.
Μετά την διαστημική υπερπροσπάθεια της δεκαετίας του ’60, τα πράγματα ηρέμησαν, σε βαθμό παρακμής (στη Δύση, γιατί στην Ανατολή ένας ορισμένος ανταγωνισμός Κίνας, Ιαπωνίας και Ινδίας καλά κρατεί). Το διαστημικό λεωφορείο ακυρώθηκε και οι ΗΠΑ αδυνατούσαν στείλουν αστροναύτες σε τροχιά τα τελευταία χρόνια. Αναγκάζονταν να νοικιάζουν ρώσικους Πρότον (πρώτη πτήση το 1965) και Σογιούζ (πρώτη πτήση το 1967).
Παρένθεση: Σογιούζ σημαίνει “Ένωση” όπως Σοβιετική Ένωση,”Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик”. Αποτέλεσμα των αμερικανικών δολαρίων ήταν αυτά τα απαρχαιωμένα (αλλά προφανώς πετυχημένα) τέκνα της ΕΣΣΔ να συνεχίζουν να πετάνε μέχρι σήμερα. Να σημειώσουμε ότι τα σημερινά ρωσικά αεροδιαστημικά και οπλικά συστήματα είναι σχεδόν στο σύνολό τους είτε μικροβελτιώσεις σε σοβιετικά συστήματα ή κατασκευές βασισμένες σε σχέδια της σοβιετικής εποχής που είχαν μείνει στο συρτάρι λόγω της πτώσης του Τείχους. Πολύ λίγα είναι τα μετασοβιετικά αμιγώς ρωσικά σχέδια που έχουν φτάσει στην παραγωγή, παρά τη σχετική προπαγάνδα.
Η παρακμή αυτή είναι, από αμερικανικής πλευράς, σχεδιασμένη. Ο πρώτος νόμος για την ιδιωτικοποίηση των διαστημικών επικοινωνιών είναι έργο της κυβέρνησης Κένεντι, το 1962 – την ίδια χρονιά που ανέβηκε και ο πρώτος ιδιωτικός τηλεπικοινωνιακός δορυφόρος. Το νόμο αυτό βουλευτής των Δημοκρατικών τον είχε χαρακτηρίσει βρώμικο (crooked) σαν ένα βαρέλι φίδια. Εντούτοις, την πολλή δουλειά, τότε που υπήρχε ανάγκη λόγω ανταγωνισμού με την ΕΣΣΔ να γίνει πολλή δουλειά, την έκανε η κρατική NASA. Αφού όμως ολοκληρώθηκε η πολιτικά και ιδεολογικά σημαντική, αλλά επιστημονικά ασήμαντη αποστολή στη Σελήνη, τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν. Ο προϋπολογισμός της υπηρεσίας, που το 1968 ήταν το 4% του αμερικανικού ΑΕΠ, έπεσε απότομα για να μην ξεπεράσει ποτέ ξανά το 1%, ενώ σήμερα είναι στο 0,5% του ΑΕΠ – χωρίς αμφιβολία ένα μεγάλο νούμερο, του οποίου όμως η σημασία σχετικοποιείται από το ότι αυτό δεν τροφοδοτεί μόνο τη NASA, αλλά και τις άπειρες εταιρίες που της παρέχουν υπηρεσίες, όπως η SpaceX.
Ήδη τη δεκαετία του ’90 οι περισσότερες εκτοξεύσεις από τις κρατικές τότε ακόμα υπηρεσίες, αφορούσαν ιδιωτικούς δορυφόρους, τηλεπικοινωνιακούς, μετεωρολογικούς, GPS κτλ. Όμως, επειδή η εκτόξευση είναι το ακριβό κομμάτι της διαδικασίας και επομένως ήταν ακόμα δύσκολο να ιδιωτικοποιηθεί, μέχρι τότε το αναλάμβανε αποκλειστικά η NASA. Με το πρόσχημα του πόσο ακριβή είναι η κρατική υπηρεσία και οι τεμπέληδες δημόσιοι υπάλληλοι με τους παχυλούς μισθούς και η γραφειοκρατία που μας ταλαιπωρεί όλους και αυξάνει το κόστος και το πόσο πιο φτηνές θα είναι οι ιδιωτικές εταιρείες, η NASA μοίρασε δισεκατομμύρια σε (αναμφισβήτητα ικανούς) αεριτζήδες όπως ο Elon Musk ή ο Jeff Bezos της Amazon και πολλοί άλλοι (ουκ ολίγοι εκ των οποίων φρόντισαν να χρεωκοπήσουν μόλις μάζεψαν ένα κάποιο ποσό), προκειμένου να αναπτύξουν πυραύλους για την εκμετάλλευση του διαστήματος.
Το 2008 η SpaceX και η Orbital Sciences (αργότερα την αγόρασε η Northrop Grumman) έκλεισαν συμβόλαια δισεκατομμυρίων για να αναπτύξουν εμπορικά μέσα εκτόξευσης, ώστε να στέλνουν μη επανδρωμένες αποστολές εφοδιασμού στον ISS. Οι εταιρείες αυτές, βασισμένες και στον πακτωλό φτηνής ρευστότητας που παρείχε το κράτος μετά την κρίση του 2008 (κάτι που επαναλαμβάνεται και τώρα με πρόσχημα τον SARS-CoV-2), είχαν λεφτά να κάψουν, αλλά αντίθετα από άλλες παρόμοιες φούσκες, όπως λχ η Uber, είχαν και συγκεκριμένο αντικείμενο και έτοιμη αγορά, την οποία εκμεταλλεύονταν βασικά οι Ρώσοι: την εκτόξευση εμπορικών δορυφόρων σε παγκόσμιο επίπεδο και δορυφόρων του Πενταγώνου σε εθνικό επίπεδο, δηλαδή μια μεγάλη μπίζνα.
Η SpaceX χρησιμοποιώντας αυτά τα κερδοφόρα συμβόλαια, την τεχνογνωσία που απέκτησε από αυτά και την απεριόριστη ρευστότητα που διαθέτει ακόμα και σήμερα από το χρηματιστήριο, αντί να αρχίσει να “καίει” τα λεφτά της σε άλλες, εμφανώς μη παραγωγικές δραστηριότητες, αποφάσισε να τα “κάψει” στην όχι ιδιαίτερα παραγωγική δραστηριότητα της επανδρωμένης πτήσης, με αποτέλεσμα την επιτυχημένη εκτόξευση της 30ής Μαΐου και τους επαναχρησιμοποιούμενους πυραύλους της.
Ο πρώτος στόχος επομένως, να δημιουργήσει η NASA το NewSpace, δηλαδή να σκορπίσει τα λεφτά της μέχρι να δημιουργήσει τις ιδιωτικές εταιρίες που θα την πιάσουν πελάτη, ώστε να ιδιωτικοποιηθεί το διάστημα, επιτεύχθηκε, αν και βοήθησε και η συγκυρία των τελευταίων χρόνων που είδε την άνοδο πολλών δισεκατομμυριούχων από τις “νέες τεχνολογίες” με άφθονο χρήμα στα χέρια που δεν ήξεραν τι να το κάνουν δεδομένου ότι εδώ και κάμποσα χρόνια, πολύ λίγες είναι οι δραστηριότητες εγγυημένης κερδοφορίας.
Μόλις αυτό έγινε, μόλις δηλαδή η SpaceX (αλλά και η Boeing και η Blue Origin και πολλές άλλες εταιρείες, αν και όχι όλες με φιλοδοξίες επανδρωμένων αποστολών) χρησιμοποιώντας δωρεάν την τεχνογνωσία που με κόπο και χρήμα είχε αναπτύξει η NASA, έφτασαν στο επιθυμητό επίπεδο, η τελευταία, ύστερα από ενδελεχή μελέτη, έβγαλε το υποχρεωτικό συμπέρασμα που βγαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις: “Αν αυτή τη δουλειά [την εκτόξευση της SpaceX] την είχε κάνει η NASA, θα είχε κοστίσει 4 ως 10 φορές περισσότερο”. Είναι αλήθεια ότι όσα ξέρει ο νοικοκύρης δεν τα ξέρουμε εμείς, αλλά όμως η SpaceX, εκτός από την δωρεάν τεχνογνωσία, δεν πλήρωσε τα αεροπλάνα που γύριζαν γύρω από το ακρωτήριο Κανάβεραλ για να αποκλείσουν τον εναέριο χώρο, τις μετεωρολογικές υπηρεσίες, τις επικοινωνίες, τα κόστη για τα καράβια που έμειναν πολλά μίλια μακριά για λόγους ασφαλείας, τις εκτεταμένες και ακριβές προετοιμασίες του διαστημικού κέντρου, τα έξοδα διαφήμισης που πλήρωσε η NASA και κάτι ψιλά ακόμα εδώ και εκεί. Ο φτηνός λογαριασμός ίσως να μην είναι και τόσο φτηνός.
Όπως και αν έχει, το ονομαστικό εισιτήριο για μια διαδρομή με επιστροφή μέχρι τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό είναι πλέον κάτω από τα 60 εκατ. δολάρια (λίγο πιο φθηνά από όσο ζητάνε και οι Ρώσοι με τους αρχαίους και όχι επαναχρησιμοποιούμενους Σογιούζ, αλλά οι κακές γλώσσες λένε ότι και αυτοί θα κόψουν κάτι). Μολονότι ήδη διάφοροι δισεκατομμυριούχοι έχουν κλείσει θέσεις για τουρισμό στον ISS, ένα τόσο ακριβό εισιτήριο δεν μπορεί να δημιουργήσει μόνο του μια αυτοσυντηρούμενη αγορά για πλούσιους (με σκοπό κάποια στιγμή να μαζικοποιηθεί, όπως έγινε κάποτε με το αεροπλάνο). Εξάλλου το διάστημα είναι και αρκετά επικίνδυνο, τόσο λόγω της ίδιας της διαδικασίας όσο και λόγω ακτινοβολιών. Το μόνο που μένει είναι η επέκταση της αγοράς πληρωμάτων από χώρες που θέλουν αλλά δεν μπορούν. Η Σαουδική Αραβία και η Χιλή έχουν ήδη συγκροτήσει Διαστημικά Σώματα (αν και δεν έχουν πυραύλους), ενώ δεν είναι λίγες οι δικτατορίες που δεν θα διστάσουν να στείλουν αστροναύτες, προκειμένου να επιτύχουν την αντίστοιχη εθνική ανάταση, ακόμα κι αν τα εισιτήρια είναι ένα υπολογίσιμο τμήμα του ΑΕΠ των φτωχών χωρών τους.
Το τεράστιο κόστος της τροχιάς είναι ο λόγος που κάποιοι άλλοι από τους δισεκατομμυριούχους που ασχολούνται με το διάστημα (λ.χ. ο Branson και ο Bezos) βασικά ασχολούνται με επιβατικά σκάφη που μπορούν να κάνουν υπο-τροχιακές πτήσεις, να φτάσουν δηλαδή στα 100 χλμ., να μείνουν λίγα λεπτά σε περιβάλλον μικροβαρύτητας και να γυρίσουν, για μια τιμή μερικών εκατοντάδων χιλιάδων, άρα μια πολύ μεγαλύτερη αγορά.
Γιατί τα υπόλοιπα όλα είναι λόγια του αέρα. Δεν υπάρχουν βιομηχανικές δραστηριότητες που να χρειάζονται μικροβαρύτητα, δεν υπάρχουν πρώτες ύλες που να μπορούμε να τις φτάσουμε, δεν υπάρχουν οικονομικά ενδιαφέρουσες δραστηριότητες στο διάστημα σε όγκο τέτοιο που να αξίζει τον κόπο η μαζική παραγωγή. Υπάρχουν γενικόλογες προτάσεις, οι ίδιες εδώ και εξήντα χρόνια, που παρά το συνεχή ντόρο ουδέποτε υλοποιήθηκαν, έστω και πιλοτικά.
Και υπάρχουν και μερικά παράλογα σχέδια που έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται, όπως το διαστημικό γρήγορο ίντερνετ του Musk, το οποίο είναι πραγματικά ένα σχέδιο επίδειξης μεγαλομανίας με 42.000 δορυφόρους να καλύπτουν όλη την υδρόγειο (υπό τις σφοδρές αντιρρήσεις των αστρονόμων που δεν θα βλέπουν αστέρια αλλά τους δορυφόρους) για να δίνουν συνδέσεις που σε ένα ή δύο χρόνια από τώρα θα θεωρούνται αργές. Δεν βαριέσαι, σε ένα δύο χρόνια θα στείλουμε άλλες 42.000 πιο σύγχρονους δορυφόρους, σχεδόν τζάμπα είναι.
Γιατί ένα από τα σημαντικότατα κόστη που δεν θα επιμεριστούν ποτέ στις ιδιωτικές εταιρείες είναι το κόστος καθαρισμού του διαστήματος. Το κοντινό διάστημα είναι ήδη ένας απέραντος σκουπιδότοπος από “πεθαμένους” δορυφόρους που πέρασε η ημερομηνία λήξης τους, συντρίμμια, παγωμένα καύσιμα κτλ. που μένουν σε τροχιά, αποτελώντας διαρκή κίνδυνο για όποιον ανεβαίνει τώρα. Η βαριά επιδοτούμενη, “φτηνή” βιομηχανία του διαστήματος, σκοπεύει χαρούμενη να γεμίσει τον σκουπιδότοπο αυτό όσο πιο πολύ μπορεί, αφού στο διάστημα, εκτός από το ότι “Κανείς δεν σε ακούει όταν ουρλιάζεις”, επίσης κανείς δεν σε βάζει να μαζέψεις τα σκουπίδια σου (ή έστω να πληρώσεις τον σκουπιδιάρη). Είναι μια μελαγχολική σκέψη, ότι ο αρπακτικός καπιταλισμός, αφού μόλυνε τη Γη με πεθαμένο κεφάλαιο (τα απόβλητά του και τα σκουπίδια του και τα αέρια θερμοκηπίου του), τώρα γυρίζει το βλέμμα του και προς τα πάνω.
Από τη μία μεριά, όλα αυτά είναι μια δικαίωση, μικρή βέβαια, για μας τους μισανθρώπους (γιατί εμείς σας τα είχαμε πει)· από την άλλη είναι οπωσδήποτε μια πικρή διαπίστωση ότι υπάρχουν μεγαλύτεροι μισάνθρωποι από μας τους μισανθρώπους, που έχουν και αυτοί το βλέμμα στραμμένο στον ουρανό. Ίσως τελικά, δεδομένου ότι σε άλλα ηλιακά συστήματα δυστυχώς δεν πρόκειται να πάμε στο ορατό μέλλον και δεδομένου ότι μηχανή του χρόνου για να εμποδιστεί ο μετεωρίτης των δεινοσαύρων δυστυχώς δεν πρόκειται να κατασκευαστεί σύντομα, η μόνη επιλογή που μας μένει να είναι οι θίνες μεθανίου του Πλούτωνα…
