Γράφει η Tina Bucuvalas, υπεύθυνη του GMAAP
Στα τέλη Ιουλίου 2020, ολοκληρώνεται το Πρόγραμμα για τη δημιουργία Αρχείου Ελληνικής Μουσικής στην Αμερική (Greek Music in America Archives Project – GMAAP). Αυτό θα σημάνει τη λήξη μιας σειράς προγραμμάτων που πραγματοποιήθηκαν από το 2015 έως το 2020 και που είχαν στόχο την τεκμηρίωση, διερεύνηση, ερμηνεία και διατήρηση της ελληνικής μουσικής στις ΗΠΑ.
Οι Ελληνικές κοινότητες της διασποράς έχουν εδώ και πολύ καιρό διεθνικό χαρακτήρα –σε σωματικό, συναισθηματικό και πολιτισμικό επίπεδο. Για τη διασπορά, η μουσική είναι ένα βασικό συστατικό της κοινωνικότητας –συνδέει το παρελθόν με το παρόν, το μακρινό με το εγγύς –εξασφαλίζοντας στην ακουστική της κοινότητα έναν περίτεχνο ιστό πληροφοριών και αναμνήσεων.
Για πολλούς από εκείνους που έχουν τις ρίζες τους εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών, «η μουσική επινοεί την πατρίδα» (Lornell and Rasmussen 2016, 20). Η εμπορική παραγωγή ηχογραφήσεων εθνοτικής μουσικής ήταν σημαντική ένδειξη της κοινοτικής ζωής και των μουσικών προτιμήσεων των μετοίκων. Ο ιστορικός Νταν Γεωργακάς έχει υποστηρίξει ότι «η μουσική, στην πραγματικότητα, αποδείχθηκε η πιο σημαντική πολιτιστική κληρονομιά των μεταναστών….» (Georgakas 1987, 17). Επιπλέον, η μουσική που δημιουργήθηκε από Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ άσκησε διαρκή επιρροή στη μουσική κουλτούρα των Ελλήνων και άλλων κοινοτήτων της διασποράς. Το σχόλιο της Γκέιλ Χολστ-Γουόρχαφτ για το ρεμπέτικο ισχύει και για άλλα είδη: «Η ιστορία του ρεμπέτικου, τόσο στην ηχογραφημένη όσο και στη δια ζώσης μορφή του, ήταν πάντα στενά συνδεδεμένη με τις κοινότητες των μεταναστών στις Ηνωμένες Πολιτείες» (Holst-Warhaft 2001).
Στα τέλη του δέκατου ένατου και στις αρχές του εικοστού αιώνα, η αυξανόμενη εμπορική παραγωγή δίσκων συνέπεσε με την αύξηση των μεταναστευτικών ροών – διασφαλίζοντας την επαρκή τεκμηρίωση της εθνοτικής μουσικής. Από τον Μάιο του 1896 έως το 1942, περισσότεροι από 1.000 ελληνικοί δίσκοι (Gauntlett 2003, 28) πολλών μουσικών ειδών ηχογραφήθηκαν στις ΗΠΑ (Spottswood 1990) – και από τότε έχουν κυκλοφορίσει χιλιάδες άλλοι. Οι ηχογραφήσεις περιλαμβάνουν παραδοσιακές μουσικές από κάθε περιοχή της Ελλάδας, αναδυόμενα αστικά είδη, υφολογικές μετατοπίσεις, καθώς και πιο πρόσφατα κοινωνικά τραγούδια.
Η έκθεση
Πριν από επτά χρόνια, ήμουν συμπαραγωγός στο CD ενός Ελληνοαμερικανού δημιουργού. Καθώς έγραφα το κείμενο για το ένθετο του άλμπουμ, συνειδητοποίησα ότι υπήρχαν ελάχιστες γραπτές μαρτυρίες για την ελληνική μουσική που ηχογραφήθηκε και παρουσιάστηκε ζωντανά στις ΗΠΑ – και τα περισσότερα από τα σχετικά κείμενα είχαν δημοσιευτεί σε εφήμερες και, σε μεγάλο βαθμό, δυσεύρετες εκδόσεις. Την εποχή εκείνη δούλευα για τον Δήμο του Τάρπον Σπρινγκς, οπότε σχεδίασα ένα πρόγραμμα για το οποίο έλαβα επιχορήγηση από το Εθνικό Ταμείο Επιχορήγησης των Τεχνών (National Endowment for the Arts) για την παραγωγή και την οργάνωση μιας πρωτοποριακής έκθεσης που θα αφορούσε την ανάπτυξη και την κοινωνική ιστορία της ελληνικής μουσικής στην Αμερική. Ήταν η πρώτη έκθεση που εξερευνούσε όλο το φάσμα της ελληνικής μουσικής και των ηχογραφήσεών της στην Αμερική, καθώς και τους εμπλεκόμενους μουσικούς συντελεστές. Παρόλο που είχα αναλάβει τα καθήκοντα της επιμέλειας της έκθεσης – τα οποία περιλάμβαναν τη συμμετοχή στη συγγραφή και την επιμέλεια του κριτικού σημειώματος για την έκθεση, την επιλογή των εικόνων και των ηχητικών αποσπασμάτων και την επιμέλεια του υλικού περιεχομένου της, στηρίχτηκα σε μεγάλο βαθμό στις γνώσεις, στις προτάσεις και στη συγγραφική συνδρομή των Ελλήνων ιστορικών της μουσικής και συμβούλων εκθέσεων Στηβ Φράγκου και Μελέτη Πουλιόπουλου. Επιπλέον, χάρις στον Πουλιόπουλο η έκθεση εμπλουτίστηκε με πολλές εικόνες και αντικείμενα.Η έκθεση άνοιξε για το κοινό στη Λαογραφική Πινακοθήκη του δήμου από τον Μάιο έως τον Νοέμβριο του 2015. Στα εγκαίνια, ο έγκριτος εθνομουσικολόγος Δρ. Σωτήριος Τσιάνης έπαιξε σαντούρι και ο Μελέτης Πουλιόπουλος έδωσε μια διάλεξη. Για να βελτιώσω την παρουσίαση των εκθεμάτων, διοργάνωσα επίσης μια σειρά από δωρεάν συναυλίες/χορευτικές παραστάσεις που πρόβαλαν διαφορετικές πτυχές της ελληνικής μουσικής: την ελληνική μουσική στην Αμερική από τη δεκαετία του 1910 έως το1945, και από το 1945 έως το 2000, τραγούδια του αγώνα: κλέφτικα, ριζίτικα, της ξενιτιάς και άλλα, καθώς και τραγούδια του έρωτα και του θανάτου. Επιπλέον, παρουσιάσαμε την ταινία Ρεμπέτικο (1983), βασισμένη στη ζωή της τραγουδίστριας Μαρίκας Νίνου, η οποία απεικονίζει τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες αναπτύχηκε η ρεμπέτικη μουσική παράδοση στην Ελλάδα.
Το βιβλίο
Μετά την έκθεση, συνειδητοποίησα ότι υπήρχε ακόμα πολλή δουλειά να γίνει. Παρά την ύπαρξη αυτής της σημαντικής καλλιτεχνικής κληρονομιάς, δεν είχε ποτέ εκδοθεί βιβλίο με θέμα την ελληνική μουσική στην Αμερική. Έδωσα την ιδέα στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις του Μισισιπή, τον εκδοτικό οίκο με τον οποίο διατηρούσα πολυετή σχέση συνεργασίας. Συνειδητοποίησαν αμέσως ότι, μέσα στις δημοφιλείς μουσικές εκδοτικές σειρές τους, δεν υπήρχε τίποτα σχετικό με την ελληνική μουσική – και ενθουσιάστηκαν με το πρόγραμμα. Έτσι, οργάνωσα και επιμελήθηκα έναν τόμο που θα παρείχε μια πλατφόρμα για την κατανόηση του εύρους, της πρακτικής και της ανάπτυξης της ελληνικής μουσικής στην Αμερική μέσω δοκιμίων και βιογραφιών που γράφτηκαν από σημαντικούς μελετητές του χώρου.Το βιβλίο “Η ελληνική μουσική στην Αμερική” (Greek Music in America) κέρδισε το Βραβείο Βασιλικής Καραγιαννάκη 2019 για τον καλύτερα επιμελημένο τόμο από την Ένωση Νεοελληνικών Σπουδών.
Περιλαμβάνει πολλά πρωτοποριακά δοκίμια που είχαν εμφανιστεί σε αφανή μέσα δημοσιότητας, καθώς και πρόσφατα πρωτοδημοσιευόμενα κείμενα σύγχρονων ειδικών. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι νεώτερες τεχνολογικές εξελίξεις έχουν αυξήσει σε μεγάλο βαθμό τη διαθεσιμότητα πρωτότυπων ηχογραφήσεων, καταλόγων δίσκων, παρτιτούρων, εφήμερων τεκμηρίων, προφορικών ιστοριών και άλλων ειδών τεκμηρίωσης – πράγμα που συνήθως εξασφαλίζει μια σταθερότερη βάση επιστημονικής διερεύνησης σε σύγκριση με το παρελθόν.Οι συγγραφείς, η υπογράφουσα και οι Anna Caraveli, Aydin Chaloupka, Σωτήριος (Sam) Τσιάνης, Frank Desby, Stavros K. Frangos, Stathis Gauntlett, Joseph G. Graziosi, Γκέιλ Χολστ-Γουόρχαφτ, Michael G. Kaloyanides, Panayotis League, Roderick Conway Morris, Υπότροφοι Εθνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς (National Heritage Fellows) του Εθνικού Ταμείου Επιχορήγησης των Τεχνών, Nick Pappas, Μελέτης Πουλιόπουλος, Anthony Shay, David Soffa, Dick Spottswood, Jim Stoynoff και Anna Lomax Wood καλύπτουν πολλές θεματικές περιοχές. Τα δοκίμια στην ενότητα με τίτλο «Μουσικό είδος, ύφος και περιεχόμενο» έχουν στόχο να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα ελληνικών μουσικών ειδών. Στην ενότητα «Τόποι», οι συγγραφείς εξετάζουν τη μουσική κουλτούρα συγκεκριμένων ελληνοαμερικανικών κοινοτήτων. «Η απόδοση της μουσικής στους αποδέκτες της: Εταιρίες ηχογραφησης, χώροι μουσικών παραστάσεων και ραδιόφωνο» εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους η ελληνική μουσική έγινε προσβάσιμη. Η ενότητα «Προφίλ» αποτελείται από σύντομες σκιαγραφήσεις αξιοσημείωτων ατόμων ή συνόλων που διαμόρφωσαν την πορεία της ελληνικής μουσικής στις ΗΠΑ ή που συνέβαλαν στη γοητεία της και τη συνέχειά της –περιλαμβάνοντας καλλιτέχνες που έζησαν στις αρχές του εικοστού αιώνα, αλλά κι εκείνους που εξακολουθούν και σήμερα να παίζουν μουσική, κατασκευαστές μουσικών οργάνων, ιδιοκτήτες εταιρειών δίσκων, παιδιά των κλαμπ. Τέλος, το παράρτημα περιέχει έναν οδηγό για τις διαθέσιμες συλλογές ηχογραφημένου και άλλου σχετικού υλικού που είναι πλέον προσβάσιμες για το κοινό.
Αρχειακή Συλλογή
Μετά την ολοκλήρωση της έκθεσης και της έκδοσης του βιβλίου, ήταν προφανής η ανάγκη δημιουργίας μιας περιεκτικής συλλογής υλικών τεκμηρίων ελληνικής μουσικής που θα τη διατηρούσε για τις επόμενες γενιές. Το Πρόγραμμα για τη δημιουργία Αρχείου Ελληνικής Μουσικής στην Αμερική – GMAAP, μια συνεργασία μεταξύ του μη κερδοσκοπικού φορέα Florida Cultural Resources, Inc. και του Αρχείου Παραδοσιακής Μουσικής (Archives of Traditional Music – ΑΤΜ) του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα, βρίσκεται σε εξέλιξη.Το 2019, εξασφάλισα επιχορήγηση 35.000 δολαρίων για τον Florida Cultural Resources, Inc. από το Εθνικό Ταμείο Επιχορήγησης των Τεχνών/Πρόγραμμα Λαϊκών και Παραδοσιακών Τεχνών. Τα κονδύλια της επιχορήγησης υποστηρίζουν τη δημιουργία εντός του Αρχείου Παραδοσιακής Μουσικής του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα μιας περιεκτικής, συγκειµενοποιηµένης και δημόσια προσβάσιμης συλλογής Ελληνικής μουσικής που ηχογραφήθηκε είτε στην Αμερική είτε στην Ελλάδα από αμερικανικές εταιρείες και κυκλοφόρησε στο εμπόριο από το 1896 έως το 1985. Το Αρχείο Παραδοσιακής Μουσικής επιλέχθηκε ως συνεργάτης στο πρόγραμμα λόγω της ιστορίας και της αφοσίωσής του στη διατήρηση και τη διάδοση μουσικών του κόσμου και προφορικών παραδόσεων. Η συλλογή απαρτίζεται από περίπου 1.800 αντικείμενα πολλαπλών μορφών, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται αναλογικοί δίσκοι, ηχητικές μαγνητοταινίες, ρολά διάτρητης χαρτοταινίας μηχανικών πιάνων, κυλίνδροι και άλλα παρόμοια εφήμερα τεκμήρια, όπως, για παράδειγμα, κατάλογοι δίσκων, παρτιτούρες και εικόνες. Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει άλλη μεγάλου εύρους και δημόσια προσβάσιμη συλλογή ελληνικών ηχογραφήσεων.
Μια ομάδα από Έλληνες ειδικούς της μουσικής και αρχειοθέτες έχουν αρχίσει να ταυτοποιούν, να συλλέγουν και να συγκειµενοποιούν σε μια ενιαία συλλογή ελληνική μουσική και σχετικό υλικό που έχει παραχθεί στις ΗΠΑ. Το έργο αποτελείται από τρεις βασικές ενότητες:• Έρευνα των διαθέσιμων συλλογών: Το προσωπικό του GMAAP διερεύνησε τα αποκτήματα του Αρχείου Παραδοσιακής Μουσικής για να εντοπίσει υλικό ηχογραφημένης στις ΗΠΑ ελληνικής μουσικής που τέθηκε σε εμπορική κυκλοφορία. Οδηγοί στην προσπάθεια αυτή υπήρξαν οι περιγραφές της συλλογής του Αρχείου Παραδοσιακής Μουσικής και οι γνώσεις του προσωπικού, καθώς και η διαβούλευση του προσωπικού με τους συμβούλους Μελέτη Πουλιόπουλο, Στηβ Φράγκο, Andy Kolovos, Dick Spottswood, Michael Kaloyanides και Panayotis League.• Απόκτηση: Το προσωπικό και οι σύμβουλοι του GMAAP προσδιόρισαν τα ηχητικά τεκμήρια που θα εντάσσονταν στη νέα συλλογή και το προσωπικό απέκτησε πολλά τα οποία πρόκειται να εναποτεθούν στο Αρχείο Παραδοσιακής Μουσικής.• Καταλογογράφηση: Σε συνεργασία με το προσωπικό του Αρχείου Παραδοσιακής Μουσικής, ο διακεκριμένος ιστορικός της μουσικής Μ. Πουλιόπουλος περιγράφει τα αποκτηθέντα αντικείμενα και προετοιμάζει την εναπόθεσή τους στο Αρχείο Παραδοσιακής Μουσικής τον Ιούλιο του 2020. Άνθρωποι από όλες τις κοινωνικο-οικονομικές ομάδες θα επωφεληθούν από την αύξηση των διαθέσιμων γνώσεων για την ιστορία και την ανάπτυξη της ελληνικής μουσικής στην Αμερική που εξασφαλίζεται από το GMAAP – και ιδιαίτερα οι Ελληνοαμερικανοί και οι Έλληνες που ενδιαφέρονται για τη μουσική και την κοινωνική τους ιστορία, εθνομουσικολόγοι, λαογράφοι, ανθρωπολόγοι, μελετητές Νεοελληνικών σπουδών, λάτρεις των μουσικών του κόσμου, αρχειοθέτες μουσικού υλικού, ιστορικοί της μουσικής, και άλλοι. Μελετητές στην Ελλάδα έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για τη συλλογή, η οποία θα αποτελεί μια απαραίτητη υποδομή για να επεκτείνουν τις γνώσεις τους σχετικά με τη μουσική της διασποράς. Ελπίζουμε ότι η συλλογή θα αποτελέσει θεμέλιο για πολλές μελλοντικές εκδόσεις.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Gauntlett, Stathis. 2003. Greek Recorded Sound in Australia: A Neglected Heritage [Ο ελληνικός ηχογραφημένος ήχος στην Αυστραλία: Μια παραμελημένη κληρονομιά]. Στο Greek Research in Australia: Proceedings of the Fourth Biennial Conference of Greek Studies, Flinders University, Σεπτέμβριος 200, επιμ. E. Close, M. Tsianikas, G. Frazis, 25-46. Adelaide: Flinders University Department of Languages – Modern Greek.
Georgakas, Dan. 1987. The Greeks in America [Οι Έλληνες στην Αμερική]. Journal of the Hellenic Diaspora 14.1-2:5-53. http://www.kalami.net/2012/omogeneia/Georgakas_greeks_usa.pdf. ημερ. πρόσβασης 23 Ιουνίου 2020.
Holst-Warhaft, Gail. 2001. Rebetika Born in the USA: [Reviews of] Mourmourika: Songs of the Greek Underworld 1930-1955 [Ρεμπέτικο γεννημένο στις ΗΠΑ: (Κριτικές για) Μουρμούρικα: Τραγούδια του ελληνικού Κάτω Κόσμου 1930-1955], Rounder CD 1120, Cambridge, MA 1999; Women of Rembetika, Rounder CD 1121. ημερ. πρόσβασης 23 Ιουνίου 2020.
http://www.greekworks.com/content/index.php/weblog/print/rebetika_born_in_the_usa/.
Lornell, Kip, and Anne K. Rasmussen, eds. 2016. The Music of Multicultural America: Performance, Identity, and Community in the United States [Η μουσική της πολυπολιτισμικής Αμερικής: Επιτέλεση, ταυτότητα και κοινότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες]. Jackson: University Press of Mississippi.
Spottswood, Richard K. 1990. Ethnic Music on Record: A Discography of Ethnic Recordings Produced in the United States, 1893-1942 [Η εθνοτική μουσική σε δίσκους: Μια δισκογραφία εθνοτικών ηχογραφήσεων που κυκλοφόρησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, 1893-1942]. 7 τόμοι. Urbana and Chicago: University of Illinois Press.
Mετάφραση από το αγγλικό πρωτότυπο: Βάσω Παππή
