του Κενάν Μαλίκ

Είστε ρατσιστές; Και, αν ναι, εγώ πώς μπορώ να το ξέρω; Στο παρελθόν πίστευα ότι ένας καλός γνώμονας θα μπορούσε να είναι το αν με αποκαλείτε “Πάκι”, αν μου επιτίθεστε εξαιτίας του χρώματος του δέρματος μου ή αν αρνείστε να με προσλάβετε αφού έχετε δει πώς με λένε. Αλλά όχι, αυτές είναι μονάχα οι φανερές εκφάνσεις του ρατσισμού. Ακόμα και αν δεν δείχνετε εχθρότητα ή προσπαθείτε να μην κάνετε διακρίσεις, είστε πιθανότατα και πάλι ρατσιστές. Απλώς δεν το ξέρετε. Ειδικά αν είστε λευκοί. Και αν διαμαρτύρεστε για τον χαρακτηρισμό “ρατσιστής”, απλώς εκδηλώνετε αυτό που η Αμερικανίδα πανεπιστημιακός και θεραπεύτρια σε θέματα ετερότητας Ρόμπιν ντι Άντζελο περιγράφει στον τίτλο του ευπώλητου βιβλίου της ως “λευκή ευθραυστότητα”.

Είτε αποδέχεστε τον ρατσισμό σας, είτε αποκαλύπτετε τον ρατσισμό σας με το να μην τον αποδέχεστε. Πράγματι, όπως εξηγεί η ντι Άντζελο, αυτοί που “προκαλούν τα μεγαλύτερα προβλήματα στους ανθρώπους διαφορετικού χρώματος” είναι οι “προοδευτικοί” και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουν το ρατσισμό, επειδή φαντάζονται ότι είναι αντιρατσιστές. Ο ρατσισμός είναι, όπως ισχυρίζεται, “αναπόφευκτος”.

Πριν από τριάντα και πλέον χρόνια, ο Αμπαλαβανέρ Σιβανάνταν είχε προειδοποιήσει για εκείνο “το είδος της ασυνάρτητης ψυχο-πνευματικότητας η οποία […], ανάγοντας τα κοινωνικά προβλήματα σε ατομικές λύσεις, μεταμφιέζει την προσωπική ικανοποίηση σε πολιτική απελευθέρωση”. Διανοούμενος της ριζοσπαστικής αριστεράς του οποίου τα γραπτά επηρέασαν τους ακτιβιστές των δεκαετιών του ’70 και του ’80, ο Σιβανάνταν ήταν ο πρώτος επικριτής αυτού που τότε ονομαζόταν “εκπαίδευση στη φυλετική ευαισθητοποίηση”.

Δύο δεκαετίες αργότερα, η αμερικανίδα ιστορικός Ελίζαμπεθ Λας-Κουίν, της οποίας οι πολιτικές απόψεις είναι πολύ διαφορετικές από εκείνες του Σιβανάνταν, έκανε μια παρόμοια διαπίστωση. Στο βιβλίο της Ειδικοί της Φυλής (Race Experts), που κυκλοφόρησε το 2001, παρατηρούσε τη μετάβαση από την κοινωνική αντίληψη της φυλής ως απόρροια του κινήματος των πολιτικών δικαιωμάτων της δεκαετίας του 1960 στη θεώρηση του ρατσισμού ως προβλήματος “διαπροσωπικής συμπεριφοράς που χρήζει θεραπευτικής παρέμβασης”.

Σήμερα, μια εικοσαετία αργότερα, φτάνουμε σ’ αυτό που ο ηγέτης των Εργατικών, Κιρ Στάρμερ, περιέγραψε αδέξια ως “η ώρα του Black Lives Matter”. Δεχόμενος κριτική για αυτό, ο Στάρμερ αναζήτησε με δική του πρωτοβουλία λίγη “εκπαίδευση στη φυλετική ευαισθητοποίηση”. Για καλό και για κακό, σύστησε σε όλους τους βουλευτές των Εργατικών να κάνουν το ίδιο.

Ο Στάρμερ δεν είναι ο μόνος που αναζητά κάποιο είδος αντιρατσιστικής επιμόρφωσης. Το 2017, κυβερνητική έκθεση με τίτλο “Η φυλή στο χώρο εργασίας” συνέστηνε την παροχή μιας τέτοιας εκπαίδευσης σε όλους τους εργασιακούς χώρους. Οι μισές μεσαίου μεγέθους εταιρείες στην Αμερική, και σχεδόν κάθε εταιρεία του Fortune 500, το κάνουν ήδη, όπως και πολλά αστυνομικά τμήματα, ακόμη και σχολεία. Είναι μια προσοδοφόρα βιομηχανία – μόνο στις ΗΠΑ, ανέρχεται περίπου στα 8 δισ. δολάρια. Η “ασυνάρτητη ψυχο-πνευματικότητα” του Σιβανάνταν έχει γίνει ο κανόνας-χρυσωρυχείο.

Στην καρδιά της θεραπευτικής των ασυνείδητων προκαταλήψεων βρίσκεται μια αμφιλεγόμενη ψυχολογική τεχνική που ονομάζεται “τεστ άρρητης συσχέτισης” (IAT). το Το IAT, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1998, διερευνά την ταχύτητα με την οποία συγκεκριμένες κατηγορίες, όπως για παράδειγμα, “μαύρος” και “λευκός”, συνδέονται με “θετικά” ή “αρνητικά” χαρακτηριστικά (“βίαιος” και “έξυπνος”). Οι άνθρωποι που συσχετίζουν πιο γρήγορα τους μαύρους με τη βία ή τους λευκούς με την εξυπνάδα υποτίθεται ότι αποκαλύπτουν τις κρυφές τους προκαταλήψεις.

Υπάρχουν, ωστόσο, ελάχιστες ενδείξεις ότι κάτι τέτοιο ισχύει. Άνθρωποι που επανέλαβαν το τεστ πολλές φορές είχαν πολλά διαφορετικά αποτελέσματα. Μια μετα-ανάλυση σχεδόν 500 κλινικών μελετών διαπίστωσε ότι η εκπαίδευση έχει “αδύναμη” επίδραση στους δείκτες των υπόρρητων προκαταλήψεων ενός ατόμου και καμία στη συμπεριφορά του.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα, ωστόσο, είναι αυτό για το οποίο προειδοποίησαν ο Σιβανάνταν και η Λας-Κουίν: η μετατόπιση της εστίασης από την κοινωνική αλλαγή στην προσωπική θεραπεία. Κανείς δεν λέει πραγματικά “δεν θέλουμε να αλλάξουμε την κοινωνία”. Εστιάζοντας όμως στη λευκότητα και στην προσωπική ψυχολογία, η σημασία των νόμων και των κοινωνικών δομών υποβαθμίζεται μπροστά στην ασυνείδητη σκέψη.

Η θεραπευτική προσέγγιση, όπως προείδε ο Σιβανάνταν, μετατρέπει τον ρατσισμό σε “έναν συνδυασμό ψυχικής ασθένειας, προπατορικού αμαρτήματος και βιολογικού ντετερμινισμού”, σε “ουσία” την οποία η ιστορία έχει εναποθέσει στη λευκή ψυχή. Επειδή “δεν υπάρχει κανένας τρόπος διαφυγής” – όλοι οι λευκοί είναι ρατσιστές, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, πρόκειται για μια προοπτική που είναι όχι μόνο απαισιόδοξη, αλλά και διχαστική.

Ο καθένας από εμάς λειτουργεί μέσα σε ένα υπόρρητο πλαίσιο κατανόησης του κόσμου. Είναι πάντα χρήσιμο να αμφισβητούμε αυτά τα πλαίσια και να επερωτούμε τις προκαταλήψεις μας.

Δεν ήταν, ωστόσο, οι ασυνείδητες προκαταλήψεις το κίνητρο του αστυνομικού που πίεζε με το γόνατό του τον λαιμό του Τζορτζ Φλόιντ. Ή των αστυνομικών που σταμάτησαν και έβαλαν χειροπέδες στη Μπιάνκα Γουίλιαμς και στον Ρικάρντο ντος Σάντος, ή εκείνων που έκαναν σωματική έρευνα σχεδόν στο ένα τρίτο των νεαρών μαύρων Λονδρέζων κατά τη διάρκεια του lockdown. Ή αυτό που δημιούργησε τη μεταναστευτική πολιτική “εχθρικού περιβάλλοντος” και οδήγησε στο σκάνδαλο Γουίντρας. Όλα αυτά είναι προϊόντα πολύ συνειδητών πολιτικών.

Το ζήτημα του ρατσισμού ήρθε στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης χάρη στη δράση του κινήματος “Οι ζωές των μαύρων μετράνε”. Θα ήταν τραγικό να αναλωθούν τα αποτελέσματά του σε παράλογες και διχαστικές ιδέες για το τι συνιστά ρατσισμό, αφήνοντας στο περιθώριο τα πραγματικά προβλήματα.

Δεν είναι μόνο η αστυνομική βία. Το ξέσπασμα της πανδημίας ανέδειξε ξεκάθαρα τις φυλετικές ανισότητες εξαιτίας των οποίων ο κορονοϊός πλήττει δυσανάλογα τις μειονοτικές κοινότητες – σε ό,τι αφορά, μεταξύ άλλων, τη σοβαρότητα της λοίμωξης, την κλίμακα της απώλειας ζωών, και τις καταστροφικές οικονομικές επιπτώσεις σε ανθρώπους και επιχειρήσεις.

Το ζήτημα του ρατσισμού ήρθε στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης χάρη στη δράση του κινήματος Black Lives Matter. Θα ήταν τραγικό να αναλωθούν τα αποτελέσματά του σε παράλογες και διχαστικές ιδέες για το τι συνιστά ρατσισμό, αφήνοντας στο περιθώριο τα πραγματικά προβλήματα.

Πηγή: Guardian

Μετάφραση: Βάσω Παππή