“Σούζυ τρως! Και ψεύδεσαι και τρως!”. Ατάκα-σταθμός της Ρένας Βλαχοπούλου ως απηυδισμένης μοδίστρας προς τη συμπαθή Ρένα Πασχαλίδου που πάει για την συνήθη πρόβα της. Αν προσπεράσουμε το κωμικό της υπόθεσης (και αν δεν σταθούμε να αναλύσουμε γιατί το “χοντρό” είναι κωμικό, αρχικά) θα συνειδητοποιήσουμε ένα μικρό γεγονός: Η πελάτισσα πηγαίνει στη μοδίστρα για πρόβα, για να της ράψει ένα φόρεμα, προφανώς έχοντας πάρει βάρος από την προηγούμενη φορά που πήγε, άρα η μοδίστρα θα πρέπει να κάνει κάποιες αλλαγές στο ρούχο, για να χωράει το σώμα της. Και όχι για να βρει ένα ρούχο για να “κλείσει” το σώμα της (“εγκιβωτίσει” μου έρχεται καλύτερα) μέσα σε αυτό. Δεν ψάχνει λοιπόν ένα καλούπι, αλλά ένα κομμάτι ύφασμα με δύο, αρχικά, χρηστικές δυνατότητες, άμεσα συνδεδεμένες με τον πολιτισμό μας: Την κάλυψη της γύμνιας και (ει δυνατόν) την ανάδειξη μιας πιο κολακευτικής εικόνας του σώματος.

Μέχρι αρκετά πρόσφατα, σίγουρα μέχρι και τέλη της δεκαετίας του ’70, οι περισσότερες γυναίκες πήγαιναν στη μοδίστρα να τους φτιάξει τα ρούχα, κομμένα και ραμμένα στα μέτρα τους. Όσες δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα, τα έραβαν μόνες τους. Η πώληση ρούχων στο λιανικό εμπόριο είναι κάτι σχετικά καινούργιο, επομένως και η αριθμητική αποτύπωση, aka νούμερα. Υπάρχει ένας παγκόσμιος πίνακας για sizes (η δημιουργία του οποίου έχει αμφισβητηθεί από πολλούς, καθότι το δείγμα στο οποίο βασίστηκε είναι πολύ συγκεκριμένο) που θα περίμενε κανείς ότι θα είναι πιστός για όλες τις μάρκες. Παραδόξως πώς, όμως, όχι. Πόσες φορές δεν έχουμε χωρέσει στο τζιν της τάδε μάρκας και συνειδητοποιούμε (απόλυτα φρικαρισμένες και στα πρόθυρα νευρικού κλονισμού μέσα στα δοκιμαστήρια) ότι δεν χωράμε στο ίδιο size τζιν μιας άλλης; Γιατί γίνεται αυτό; Τι συμβαίνει;

Αυτό που συμβαίνει είναι ακόμα μία κοινωνική κατασκευή προτύπου. Η γυναίκα πρέπει να έχει έναν πολύ συγκεκριμένο σωματότυπο, φαίνεται. Ο εκτομορφικός σωματότυπος, ο ίδιος σωματότυπος που στις αρχές της δεκαετίας του ’40 συνέδεε όσους ανθρώπους τον είχαν με ποιότητες κάθε άλλο παρά ελκυστικές (νευρικότητα, υποτακτικότητα και κοινωνική απόσυρση), περί τα τέλη της δεκαετίας του ’80 έφτασε να είναι η κυρίαρχη τάση στο τι θεωρείται όμορφο, επιθυμητό και σέξι. Έφτασε να είναι σχεδόν θρησκεία, ή αν φαίνεται πολύ δραματικός ο χαρακτηρισμός, σίγουρα η κυρίαρχη κοινωνική ρητορική.

Ποιοι είναι πίσω όμως από αυτή την “κοινωνική ρητορική”; Είναι κάτι τελείως αόριστο; Κάτι αφαιρετικό; Κάτι νεφελώδες; Κάτι που ζει πέρα και πάνω από εμάς, γείτονας του “αόρατου χεριού της αγοράς”, για παράδειγμα (κοίτα να δεις πώς προέκυψε ο νεοφιλελευθερισμός ξαφνικά!); Τα κοινωνικά πρότυπα και κυρίως αυτό της ομορφιάς, ορίζεται από την mainstream ρητορική, αυτή της πατριαρχίας. Το γυναικείο σώμα είναι ένα αντικείμενο πολιτισμού που ορίζεται και επαναπροσδιορίζεται μέσα στους αιώνες, ως απάντηση σε ευρείες πολιτιστικές και ιστορικές μεταμορφώσεις. Το γυναικείο σώμα, η εικόνα του γυναικείου σώματος, έχει αντικειμενοποιηθεί εδώ και πολλούς αιώνες. Η κοινωνική παρουσία της γυναίκας ήταν και εξακολουθεί να είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του άντρα.

Το να γεννηθείς γυναίκα σημαίνει να έχεις γεννηθεί μέσα σε έναν εκχωρημένο και συνεπώς περιορισμένο χώρο, που φυλάσσεται (και ορίζεται) από τους άνδρες. Όταν σου δίνεται εκ γενετής ένας τόσο περιορισμένος χώρος, με ήδη υπάρχοντες κανόνες να σε περιμένουν, υπό την ανδρική καθοδήγηση, το πώς μπορείς να ενεργήσεις μέσα σε αυτόν και πολύ περισσότερο να επιβιώσεις μέσα σε αυτόν, απαιτεί σίγουρα μία εφευρετικότητα. Η γυναίκα κουβαλάει συνεχώς την εικόνα της, γιατί συνεχώς βρίσκεται υπό παρακολούθηση. Όπως μας λέει ο John Berger στο “Ways of Seeing”, “οι άντρες ενεργούν και οι γυναίκες εμφανίζονται. Οι γυναίκες παρακολουθούν τον εαυτό τους να παρακολουθείται”.

Το να είσαι χοντρός είναι κάτι που από πολύ μικρή ηλικία αποτελεί αντικείμενο χλευασμού και εξευτελισμού. Τα παιδιά στο προαύλιο κοροϊδεύουν όχι μόνο όποιον είναι “διαφορετικός”, αλλά και αυτόν που είναι χοντρός. Γιατί έχουν μάθει από τους γονείς τους ότι το να είσαι χοντρός είναι κάτι το οποίο είναι κοινωνικά μη αποδεκτό. Δεν είναι επιθυμητό. Το από ποιον δεν είναι επιθυμητό, αποτελεί κάτι το οποίο δεν ενδιαφέρει το παιδί, διότι δεν έχει φιλτραριστεί καν από τους ίδιους τους γονείς που προωθούν αυτή τη σκέψη. Γυναίκες παλεύουν από πολύ μικρή ηλικία με το βάρος τους, με την εικόνα τους, με το να χωρέσουν σε εκείνο ακριβώς το νούμερο στο οποίο τους έχει επιβληθεί ότι οφείλουν να χωρέσουν. Να καλουπώσουν το σώμα τους σε ένα ήδη υπάρχον κιβώτιο, το οποίο πάρα πολύ συχνά δεν τις χωράει και απαιτεί σχεδόν τον αφανισμό του ίδιου τους του σώματος και πολλών λειτουργιών του. Φυσικά και κάποιοι άντρες βιώνουν κάτι αντίστοιχο, όμως δεν προκύπτει από την ίδια πηγή, που είναι φυσικά η κοινωνική πίεση για αποδοχή.

Τα γυναικεία σώματα δεν είναι ουδέτερες οντότητες. Υπάρχει κάτι περισσότερο στο σώμα από απλή σάρκα και οστά. Τα γυναικεία σώματα ορίζονται από τόσους πολλούς εξωτερικούς παράγοντες που επεμβαίνουν επάνω τους και τελικά υποδεικνύουν έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής στις γυναίκες. Το γυναικείο σώμα είναι ένα πεδίο μάχης. Μίας μάχης ελέγχου. Ελέγχου του ίδιου του σώματος μέσα από πράξεις βίας κατά των γυναικών, πράξεις ελέγχου για το τι συνιστά ηθικό και ανήθικο ντύσιμο, μέσα από μηνύματα του πώς πρέπει ή δεν πρέπει να είναι το “σώμα παραλίας”. Η γυναίκα δεν μπορεί να σκεφτεί, να αισθανθεί ούτε καν να κινηθεί και να ενεργήσει ανεξάρτητα. Το να χωρέσεις στο τάδε (πλαστό, όπως δείχνουν πλέον άπειρες μελέτες) νούμερο, ενισχύει την εικόνα της γυναίκας ως κούκλας, ως δώρου, ως τελικά αντικειμένου: Να την βάλουμε στο κουτάκι που της αρμόζει.

Πώς βγαίνεις από το κουτάκι; Πώς σταματάς τη διαδικασία του πρακτικού αφανισμού σου, όταν βάλλεσαι από παντού; Δεν ξέρω να το απαντήσω. Δεν ξέρω πώς βγαίνουν από μέσα μας όλα αυτά τα μηνύματα, όλες αυτές οι εικόνες που μας έχουν φυτευτεί τόσο βαθιά, από τόσους πολλούς. Στο μόνο που πιστεύω είναι στην συμπόνια. Συμπόνια στο ίδιο μας το σώμα, στον ίδιο μας τον εαυτό, εντέλει. Αυτό το σώμα είμαστε εμείς. Αυτό το σώμα μας μεταφέρει, μας προσφέρει την ηδονή όταν κάνουμε έρωτα, μας δίνει τη δυνατότητα να υπάρχουμε μέσα στον κόσμο και να αντιλαμβανόμαστε τα πάντα γύρω μας. Οφείλουμε να το προστατεύουμε και να του δίνουμε αυτό που έχει ανάγκη το ίδιο. Να βλέπουμε τον χάρτη που έχει αποτυπωθεί επάνω του, τον χάρτη της ζωής μας, της πορείας μας. Οι ραγάδες αυτές έγιναν γιατί τότε αδυνάτισα απότομα. Πάχυνα γιατί γέννησα. Πάχυνα γιατί δεν την πάλευα και ήθελα να τρώω. Αδυνάτισα γιατί άρχισα γυμναστική, γιατί ήθελα να εκτονώσω κάπου την ενέργειά μου. Το σώμα μας είναι κυρίως ένας συναισθηματικός χάρτης. Το να το απορρίπτουμε είναι σα να απορρίπτουμε την ίδια μας την πορεία.

Όλοι θελουμε να αρέσουμε. Όλοι θέλουμε να είμαστε σεξουαλικά επιθυμητοί. Αλλά όπως λέει και η Dita Von Teese, “μπορεί να είσαι το πιο ώριμο, το πιο ζουμερό ροδάκινο στον κόσμο. Και πάλι θα υπάρχει κάποιος που σιχαίνεται τα ροδάκινα”.