Η ανακοίνωση της επικείμενης συμφωνίας ομαλοποίησης των σχέσεων του Ισραήλ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) στις 13 Αυγούστου αναδεικνύει με τον πιο απτό τρόπο τις σημαντικές αλλαγές που διαδραματίζονται εδώ και χρόνια στο γεωπολιτικό χάρτη της ευρύτερης Μέσης Ανατολής.
Το Ισραήλ, αξιοποιώντας τις περιφερειακές αλλαγές σε ένα ρευστό γεωπολιτικό πλαίσιο και τις παρασκηνιακές συνεργασίες ετών με χώρες της περιοχής, βγαίνει στο επίκεντρο των εξελίξεων. Κεφαλαιοποιεί επίσης χρόνια διαπραγματευτικά αδιέξοδα στην επίλυση του παλαιστινιακού και επιχειρεί «ομαλοποίηση» των σχέσεων με χώρες της περιοχής βγαίνοντας από απομόνωση ετών. Διόλου τυχαία οι ορμητικές αλλαγές επιχειρούνται σε μία περίοδο κατά την οποία τα περισσότερα πολιτικά κόμματα της χώρας αναζητούν νέο στίγμα και δυναμική καθώς δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερα αποτελεσματικές λύσεις για την επίλυση βασικών ζητημάτων που απασχολούν τον πληθυσμό. Γεγονός που αποκαλύφθηκε σε μεγαλύτερη έκταση με αφορμή την εξέλιξη του δεύτερου κύματος πανδημίας, των δυσμενών επιπτώσεων στην ισραηλινή οικονομία και των μαζικών διαδηλώσεων κατά του Νετανιάχου σε Ιερουσαλήμ και άλλες μεγάλες πόλεις.
Το ίδιο διάστημα, το παλαιστινιακό ζήτημα παραμένει ανεπίλυτο εδώ και δεκαετίες με πλήρη ανάσχεση κάθε διπλωματικής διαβούλευσης από το 2014. Η εξαετία αναστολής κάθε διπλωματικής ζύμωσης δεν φάνηκε να ωφελεί την παλαιστινιακή πλευρά, καθώς στο μεσοδιάστημα εντάθηκαν οι ενδοπαλαιστινιακές διαφορές (π.χ. δυσκολίες επικοινωνίας ανάμεσα στα κατεχόμενα της Δυτικής Όχθης και την αποκλεισμένη Λωρίδα της Γάζας) και κλιμακώθηκε η ισραηλινή επιθετικότητα. (Με τακτικό βομβαρδισμό της Λωρίδας της Γάζας, πολλαπλασιασμό των εβραϊκών εποικισμών στα κατεχόμενα της Δυτικής Όχθης, συχνούς αποκλεισμούς και τρομοκρατικές εφόδους των κατοχικών αρχών σε παλαιστινιακές πόλεις και χωριά)
Επιπλέον, η δημοσιοποίηση του «οράματος» της κυβέρνησης Τραμπ περί «συμφωνίας του αιώνα» στο τέλος Ιανουαρίου 2020 περιόρισε ακόμη περισσότερο τη δυνατότητα διαπραγματευτικών ελιγμών για την Παλαιστινιακή Αρχή. Έδειξε να στενεύει τα περιθώρια για την επίτευξη μίας λύσης στη βάση των δύο ανεξάρτητων κρατών, με βιώσιμη ανεξάρτητη Παλαιστίνη στα σύνορα του 1967, πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ και επαναπατρισμό προσφύγων. Κατά ορισμένους αναλυτές, η προοπτική για λύση στη βάση των δύο κρατών με τις παραπάνω προϋποθέσεις έχει σχεδόν «εξαφανιστεί» από το «διπλωματικό» χάρτη με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους Παλαιστίνιους… Ιδιαίτερα σήμερα, που παρά τις δημόσιες διακηρύξεις η παλαιστινιακή πλευρά δείχνει να βολιδοσκοπεί εσωτερικώς τις δυνατότητες αλλαγής ηγεσίας σε μία προσπάθεια να «αλλάξει» το κλίμα και την αίσθηση απογοήτευσης και δυσαρέσκειας που σιγοβράζει υπόκωφα σε ένα (όχι ευκαταφρόνητο) τμήμα του παλαιστινιακού λαού…
Στο κάδρο περιφερειακών αλλαγών δεν θα πρέπει να παραβλέψει κανείς τις εντεινόμενες διαφορές μεταξύ των χωρών του «Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου» (GCC, απαρτίζεται από Σαουδική Αραβία, Μπαχρέιν, Κουβέιτ, Ομάν, Κατάρ, ΗΑΕ).
Η προσπάθεια των ΗΠΑ να δημιουργήσουν ένα στρατιωτικό οργανωμένο «μέτωπο» κατά του Ιράν μέσω του λεγόμενου «αραβικού ΝΑΤΟ» από το 2017, ώστε να προωθήσουν ευρύτερη αναδιάταξη των στρατευμάτων τους από τη Μέση Ανατολή προς την περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού, προκάλεσε ρήγμα στις σχέσεις των χωρών του Κόλπου με τις περισσότερες να στρέφονται έναντι του Κατάρ. Ιδιαίτερα, μετά την επιλογή του τελευταίου να εντείνει (λόγω στρατηγικών ενεργειακών, οικονομικών συμφερόντων) τις σχέσεις με το Ιράν κατά τον εντοπισμό νέων τεράστιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου (South Pars/North Dome) στον Περσικό Κόλπο.
Οι ανατροπές στις ηγεσίες αραβικών χωρών στο φόντο της λεγόμενης «αραβικής Άνοιξης» από το 2011 και έπειτα συνοδεύτηκαν από καταστροφικούς πολέμους, όπως αυτοί σε Συρία, Λιβύη και Υεμένη. Διόλου τυχαία το 2011 ήταν και η χρονιά επίσημου διαμελισμού του Σουδάν, μέσω ίδρυσης του Νοτίου Σουδάν (Ιούλιος 2011) ως επιστέγασμα πολυετούς εμφυλίου που ενέτεινε η σιδερένια πυγμή της στρατιωτικής κυβέρνησης του Σουδανού προέδρου Ομάρ Μπασίρ. Από το «χάρτη» εξελίξεων της ευρύτερης περιοχής δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε το αραβόφωνο Σουδάν, καθώς είναι μία από τις χώρες που εντείνει (εδώ και κάποιο καιρό, ιδιαίτερα μετά την ανατροπή του προέδρου Μπασίρ τον Απρίλιο του 2019) τις κινήσεις συνεργασίας με Ισραήλ και ΗΠΑ. Δεν θα ξάφνιαζε μία συμφωνία ομαλοποίησης σχέσεων μεταξύ Σουδάν-Ισραήλ όσο και μία ανάλογη συμφωνία μεταξύ Νοτίου Σουδάν-Ισραήλ (δεδομένων των στενότερων σχέσεων αμφοτέρων πλευρών).
Γιατί τώρα;
Για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ η είδηση της επικείμενης συμφωνίας ομαλοποίησης σχέσεων ΗΑΕ και Ισραήλ δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία.
Ήταν φυσική συνέπεια μίας μακράς διαδικασίας, που δεν ξεκίνησε αλλά επιτάχυνε η κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ σε μία περίοδο που χρειαζόταν απεγνωσμένα ένα «δυνατό χαρτί».Μην ξεχνάμε πως απομένουν λιγότερο από τρεις μήνες μέχρι τις αμερικανικές εκλογές της 3ης Νοέμβρη. Χρόνος διόλου αρκετός για την κυβέρνηση Τραμπ προκειμένου να αντιμετωπίσει (αν μπορέσει…) τη λαίλαπα του τρίπτυχου οικονομία-πανδημία-κοινωνικές εντάσεις.
Από την άλλη, την εξέλιξη χρειαζόταν απελπισμένα και η κυβέρνηση του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Νετανιάχου. Ο ίδιος εδώ και τουλάχιστον δύο μήνες είναι αντιμέτωπος με ένα εντεινόμενο κίνημα λαϊκών κινητοποιήσεων που δεν οργανώνεται και τόσο από αντιπολιτευόμενα κόμματα. Προκαλείται από τα οξύτατα προβλήματα και τη φτωχοποίηση σημαντικού αριθμού Ισραηλινών πολιτών που μέσα στην πανδημία έχασαν τις δουλειές τους, είδαν τους μισθούς τους να μειώνονται ή τις πληρωμές να «παγώνουν» μέχρι νεωτέρας.
Η συγκυρία ήταν σημαντική και για τα ΗΑΕ καθώς επιλέγουν έναν πιο δυναμικό (αν όχι τολμηρό…) ρόλο τα τελευταία χρόνια σε ευρύτερο γεωπολιτικό επίπεδο δίχως να «συμπλέουν» πλέον (όσο στο παρελθόν) με την πλουσιότερη χώρα της περιοχής, τη Σαουδική Αραβία… Η εμπλοκή των ΗΑΕ στον πόλεμο της Υεμένης (πότε στο πλευρό και πότε απέναντι στη Σαουδική Αραβία που ξεκίνησε τον πόλεμο το Μάρτιο του 2015 ) ήταν από τις πιο χαρακτηριστικές εξελίξεις αλλά όχι η μόνη. Αυτό τουλάχιστον αποδεικνύει ο ρόλος των ΗΑΕ στην αποσταθεροποίηση της Λιβύης (που ξεκίνησε το 2011 με πρωτοβουλία των ΗΠΑ και άλλων ισχυρών χωρών του ΝΑΤΟ), στον πόλεμο της Συρίας και στον νέο ενεργειακό χάρτη που διαμορφώνει στην περιοχή του Κόλπου το σχέδιο πετρελαιοπαραγωγών χωρών για απεξάρτηση από τους υδρογονάνθρακες. Τα ΗΑΕ άλλωστε πριν μερικές βδομάδες έγιναν η πρώτη αραβική χώρα του Κόλπου με πυρηνικό σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και μία από τις πρώτες χώρες στον κόσμο σε εφαρμογές τεχνολογίας Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ).
Ο εχθρός του εχθρού μου…
Ωστόσο, Ισραήλ και ΗΑΕ δεν έκαναν χάρη στις ΗΠΑ. Κλιμάκωσαν με αυτή την εντυπωσιακή ανακοίνωση περί επικείμενης συμφωνίας ομαλοποίησης σχέσεων τις προσπάθειες ετών λόγω στενών συμφερόντων που τις συνδέουν εδώ και χρόνια.
Πρώτα από όλα, τις συνδέει ένας κοινός αντίπαλος: το Ιράν, που είναι ο μεγαλύτερος γεωπολιτικός ανταγωνιστής τους στην ευρύτερη περιοχή. Είναι κοινό μυστικό πως συνεργάζονται στενά ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 1970 (μετά την ειρηνευτική συμφωνία Ισραήλ-Αιγύπτου το 1979 που ήταν και η πρώτη ανάμεσα στο Τελ Αβίβ με αραβική χώρα) σε επίπεδο μυστικών υπηρεσιών.
Οι πιο στενές επαφές ωστόσο εκτιμάται πως έγιναν επί προέδρων Τζ.Ου.Μπους και Μπαράκ Ομπάμα που ενθάρρυναν τις μυστικές συναντήσεις Εμιρατιανών με Ισραηλινούς στο πλαίσιο βελτίωσης της μεταξύ τους κατανόησης. Από τότε διάφοροι Ισραηλινοί αξιωματούχοι συναντούσαν μυστικά στην Ουάσιγκτον κυρίως τον πρέσβη των ΗΑΕ, Γιουσέφ αλ Οτάιμπα. (Το γεγονός επιβεβαίωσε αργότερα ο πρώην σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ επί προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, Νταν Σαπίρο).
Αξιωματούχοι των ΗΑΕ μιλώντας κατά καιρούς σε Αμερικανούς δημοσιογράφους δεν έκρυψαν προσφάτως πως το διμερές εμπόριο ξεπερνά πλέον σε όγκο τις εμπορικές σχέσεις της χώρας τους με την Ευρώπη.
Επίσης, το 2013 είχε αποκαλυφθεί από «ψιλά γράμματα» στον ισραηλινό προϋπολογισμό κονδύλι για την λειτουργία άτυπης διπλωματικής αντιπροσωπείας στα ΗΑΕ από το 2012.
Η «διπλωματία» του τζούντο
Πέρα από τις εμπορικές σχέσεις και τις στενές επαφές μυστικών υπηρεσιών ΗΑΕ και Ισραήλ, είχαμε και τη διπλωματία του… τζούντο που ξεκίνησε το 2017 με τη συμμετοχή και χρυσό μετάλλιο του Ισραηλινού τζουντόκα, του 17χρονου Ταλ Φλίκερ, σε διεθνές τουρνουά στο Άμπου Ντάμπι.
Η συμμετοχή του Φλίκερ στους αγώνες είχε θεωρηθεί σημαντική εξέλιξη, επισκιάζοντας στο εξωτερικό τις ισραηλινές αντιδράσεις για την επιλογή των διοργανωτών να χρησιμοποιήσουν τον ύμνο και της σημαίας της Διεθνούς Ομοσπονδίας Τζούντο αντί του ισραηλινού εθνικού ύμνου και σημαίας. Τον Οκτώβρη του 2018 η κατάσταση ήταν σαφής αντικατοπτρισμός της ραγδαίας σύσφιξης των σχέσεων ΗΑΕ-Ισραήλ. Όχι μόνον συμμετείχαν Ισραηλινοί αθλητές τζούντο αλλά όταν πήρε το χρυσό ο 18χρονος Ισραηλινός τζουντόκα Σάγκι Μούκι ακούστηκε ο ισραηλινός εθνικός ύμνος και έγινε έπαρση της ισραηλινής σημαίας με παρούσα κατά την τελετή βράβευσης την Ισραηλινή υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, Μίρι Ρέγκεβ! Σκηνή πρωτοφανής ως τότε για τους φακούς διεθνών δικτύων…
Δεν είναι μόνον τα Εμιράτα…
Σε κάθε περίπτωση οι στενότερες επίσημες σχέσεις δεν αφορούν μόνον αυτές του Ισραήλ με τα ΗΑΕ, αλλά και άλλες χώρες της περιοχής.
Από το 2013 υπάρχει (για συμβολικούς και όχι μόνον λόγους…) η εικονική «πρεσβεία του Ισραήλ στο Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου» στο Τουίτερ (@israelintheGulf)
Τον Οκτώβρη του 2018 ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου επισκέφθηκε το σουλτανάτο του Ομάν για να συζητήσει «προτάσεις για το μεσανατολικό» με τον πρώην Σουλτάνο Καμπούς.
Το 2019 και παρά την κατηγορηματική απόρριψη του σχεδίου Τραμπ από την Παλαιστινιακή Αρχή, το Μπαχρέιν «φιλοξένησε» συνδιάσκεψη για το «οικονομικό» σκέλος του οράματος του προέδρου Τραμπ για τη «συμφωνία του αιώνα» για το παλαιστινιακό.
Επιπλέον, κάποια συμπεράσματα μπορεί να βγάλει κανείς και από τις πρώτες αντιδράσεις χωρών της περιοχής σε σχέση με την επικείμενη συμφωνία ομαλοποίησης σχέσεων ΗΑΕ-Ισραήλ (την τρίτη συμφωνία αραβικής χώρας με το Ισραήλ έπειτα από εκείνη του 1979 με την Αίγυπτο και του 1994 με την Ιορδανία).
Το Μπαχρέιν και το Ομάν χαιρέτισαν τη συμφωνία ΗΑΕ-Ισραήλ και το ίδιο έπραξε και η Μαυριτανία (Μουσουλμανική χώρα της δυτικής Αφρικής, μέλος του Αραβικού Συνδέσμου που είχε πλήρεις διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ αλλά τις πάγωσε το 2009 λόγω της ισραηλινής επίθεσης στη Γάζα εκείνη τη χρονιά). Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως η Μαυριτανία χαρακτήρισε την εξέλιξη αποτέλεσμα «της ορθής κρίσης και σοφίας των ΗΑΕ»!
Επιπλέον, και οι έξι χώρες μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας το Κόλπου καταδίκασαν την αντίδραση του Ιράν στις 16/8/20 που χαρακτήρισε την επικείμενη συμφωνία ομαλοποίησης σχέσεων ΗΑΕ-Ισραήλ «τεράστιο λάθος» και «πράξη προδοσίας». Οι έξι χώρες του Κόλπου κάλεσαν το Ιράν να «τηρεί τη Χάρτα του ΟΗΕ και να απέχει από ανάμιξη στα εσωτερικά χωρών της περιοχής».
Οι αντιδράσεις αυτές αντανακλούν τις αλλαγές που διαδραματίζονται στην ευρύτερη περιοχή. Δεν είναι σίγουρο πως θα μετουσιωθούν πολύ σύντομα σε πλήρεις διπλωματικές σχέσεις του Ισραήλ με τις χώρες του Κόλπου, αν και είναι σχεδόν βέβαιο πως θα επιταχύνουν κάποιες διαδικασίες. Επίσης πιθανή διαφαίνεται η «αναζωπύρωση» της διπλωματικής κινητικότητας και σε σχέση με το παλαιστινιακό. Ζήτημα που παίζει νευραλγικό ρόλο σε όλες τις ευρύτερες εξελίξεις και που επηρεάζει σε πολλά επίπεδα την περιοχή. Είτε επιλυθεί, είτε όχι…
