Είναι σχεδόν παράδοση σε κάθε μετασοβιετική δημοκρατία όταν διενεργούνται εκλογές και το αποτέλεσμα της κάλπης είναι ανανέωση της θητείας του τρέχοντος προέδρου να ξεσπούν διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις. Στην περίπτωση της Λευκορωσίας που δεν είναι ακόμα μια μετασοβιετική δημοκρατία, αλλά η μετασοβιετική δημοκρατία, ο κανόνας δεν θα μπορούσε να παραβιαστεί. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις και τις ολιγομελείς και σύντομης διάρκειας διαδηλώσεις αυτή τη φορά είχαμε πολύ πιο μαζικές συγκεντρώσεις. Επίσης είχαμε και απεργίες, αλλά και συγκεντρώσεις στήριξης στον Λουκασένκο από την άλλη πλευρά. Πολύς και διαφορετικός κόσμος στον δρόμο, δηλαδή, και πριν δούμε τα κίνητρα της κάθε ομάδας ξεχωριστά καλό είναι να δούμε πρώτα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της χώρας.
Όχι άδικα η Λευκορωσία έχει χαρακτηριστεί ως η τελευταία σοβιετική χώρα της Ευρώπης (προτελευταία αν είστε σε αυτούς που θεωρούν και την Ελλάδα ως κάτι ανάλογο) και είναι πολλοί οι λόγοι για τους οποίους αναφέρεται ως τέτοια. Πρώτα και κύρια είναι η μορφή της οικονομίας της. Σε αντίθεση με την εκτενή ιδιωτικοποίηση (ή πλιάτσικο, ανάλογα την ανάγνωση του καθενός) κάθε παραγωγικού τομέα στο πρώην ανατολικό μπλοκ που συνέβη τη δεκαετία του ‘90, στη Λευκορωσία αυτό δεν συνέβη. Τεράστια σοβιετικά εργοστάσια παραγωγής αγροτικών, κατασκευαστικών και μεταλλευτικών μηχανημάτων συνεχίζουν να λειτουργούν σαν να μην έπεσε ποτέ το τείχος του Βερολίνου. Γύρω από τα εργοστάσια αυτά συνεχίζουν να κατοικούν οι εργάτες με τις οικογένειές τους στις θηριώδεις οικοδομές που σχηματίζουν τις περίφημες τεχνητές σοβιετικές πόλεις γύρω από μεγάλες εργοστασιακές μονάδες. Στις περιοχές που ορίζονται από αυτά τα εργοστάσια βρίσκεται και ο κύριος όγκος της πολιτικής και εκλογικής δύναμης του Λουκασένκο. Εμφανίζεται ως ο εγγυητής της συνέχισης λειτουργίας των αλλά κυρίως εγγυάται ότι δεν θα ιδιωτικοποιηθούν. Γι’ αυτό και μετά τις πρώτες αναμενόμενες διαδηλώσεις στην πρωτεύουσα ο Λουκασένκο κατευθύνθηκε στα νοτιοανατολικά, εκεί που βρίσκονται οι περισσότερες τέτοιες βιομηχανικές πόλεις για στήριξη. Βέβαια τα πράγματα δεν πήγαν όπως ακριβώς τα περίμενε. Σε μια στιγμή που θύμισε το τελευταίο διάγγελμα του Τσαουσέσκου αποδοκιμάστηκε και γιουχαΐστηκε από συγκεντρωμένους εργάτες που του ζητούσαν να παραιτηθεί. Αυτό ήταν ένα σημείο καμπής που έδειξε ότι κάτι έχει αλλάξει σε αυτή την περίεργη χώρα.
Η εμπειρία των τελευταίων 26 χρόνων της προεδρίας του και οι έξι διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις που έχει κερδίσει έδειχνε ότι η μια πορτοκαλί επανάσταση ήταν κάτι που απλά έπαιρνε αναβολή για το αόριστο μέλλον. Οι μάλλον χλιαρές αντιδράσεις τόσο το 2010 όσο και το 2015 δεν κατάφεραν να αποκτήσουν τη μαζικότητα των αντίστοιχων Ουκρανικών για δυο βασικούς λόγους: η Λευκορωσία δεν είναι Ουκρανία και ο ουκρανικός εμφύλιος που ακολούθησε δεν έκανε πολύ ελκυστική την προοπτική ενός Γιουρομαϊντάν.
Η Λευκορωσία δεν είναι Ουκρανία για πολλούς και διάφορους λόγους. Αρχικά είναι εθνικά ομοιογενής. Ναι μεν υπάρχει μια διαφοροποίηση κυρίως οικονομική και κοινωνική μεταξύ ανατολικής και δυτικής, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να γίνει εμφύλιος με διασπαστικές τάσεις, ούτε με τάσεις προσάρτησης κάποιου κομματιού της σε κάποια άλλη. Η όποια «φιλοδυτική-αντιρωσική» αντιπολίτευση στηρίζεται σε μια μικρή οικονομική ελίτ που έχει αναπτυχθεί στον μάλλον μικρό ιδιωτικό τομέα παροχής υπηρεσιών και περιορίζεται γεωγραφικά κυρίως στο Μινσκ. Ουκρανικές και Πολωνικές δυνάμεις που βλέπουν την Λευκορωσία ως ένα glitch στο matrix τους πιέζουν για τον απογαλακτισμό της από τη Ρωσία μέσω στήριξης στην αντιπολίτευση, αλλά κι εδώ τα πράγματα είναι σύνθετα. Η αντιπολίτευση επιθυμεί διακαώς την καθαίρεση του Λουκασένκο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θέλει να σπάσει και όλους του δεσμούς της με τη Ρωσία. Η οικονομική εξάρτηση και η έλλειψη κάποιας βαθιάς και παραδοσιακής έχθρας καθιστά σχεδόν αυτοκτονική μια τέτοια κίνηση. Περισσότερες κοινωνικές ελευθερίες και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, ένα είδος περεστρόικα, είναι το βασικό ζητούμενο, και όχι μια επανάσταση.
Η ερυθρόλευκη σημαία, σύμβολο της προσοβιετικής Λευκορωσίας, αλλά και σύμβολο των Λευκορώσων Κουίσλινγκ, ανεμίζει σε πολλες διαδηλώσεις στο Μινσκ αλλά είναι αμφίβολο το πόσοι μπορούν να συσπειρωθούν γύρω της. Οι φιλοκυβερνητικές αντιδιαδηλώσεις φάνηκε ότι υπάρχει ακόμα κόσμος που επιθυμεί μια έκτη θητεία για τον Λουκασένκο. Σίγουρα μικρότερες σε όγκο, αλλά με παλμό και γνήσια αγωνία για διατήρηση του status quo. Αν για κάτι πρέπει να ανησυχούν οι υποστηρικτές του Λουκασένκο είναι ο μ.ο. της ηλικίας όσων συμμετέχουν σε αυτές τις συγκεντρώσεις. Οι υποστηρικτές του Λουκασένκο φαίνονται μεγαλύτεροι σε ηλικία και είναι. Το ότι οι Λευκορώσοι πέρασαν ξυστά από τον τουρμποκαπιταλισμό που σάρωσε την Ανατολική Ευρώπη το ‘90 δεν λέει κάτι στους νέους, είναι κάτι που αγνοούν και δεν νιώθουν την ανάγκη για αιώνια ευγνωμοσύνη στον Λουκασένκο. Όπως επίσης δεν νιώθουν καμία νοσταλγία για την ένδοξη ΕΣΣΔ, ένα μέρους του γοήτρου της οποίας έχει καταφέρει να επιβιώσει. Όλα αυτά αφορούν τους μεσήλικες και πάνω. Αλλά ακόμα κι εκεί ένα νέο πρόβλημα έχει προκύψει, το οποίο συνδέεται και με τις αναταραχές στα εργοστάσια.
Η χώρα έχει μπει σε οικονομική ύφεση, η πανδημία την έχει κάνει βαθύτερη και σαν κερασάκι στην τούρτα ήρθε η μάλλον αποτυχημένη αντιμετώπισή της από την κυβέρνηση (χαρακτηριστική η προτροπή του προέδρου να πίνουν βότκα και να κάνουν σάουνα για ενίσχυση του ανοσοποιητικού). Αν η αντιμετώπιση διαδηλωτών που θέλουν μια πιο δυτικότροπη Λευκορωσία είναι, αν όχι εύκολη, μια δουλειά που ξέρει να κάνει ο Λουκασένκο με την κοινωνική συμμαχία και τις δυνάμεις ασφαλείας, οι οικονομικές διεκδικήσεις είναι μια άλλη, πολύ πιο δύσκολη μάχη. Οι ίδιοι οι εργάτες που οργάνωσαν τις απεργίες στα εργοστάσια περιόρισαν τα συνθήματά τους στη διενέργεια νέων εκλογών και σε οικονομικά αιτήματα, απορρίπτοντας μια «πορτοκαλί» ατζέντα. Ακόμα και η παραίτηση προεδρικών συνεργατών και ορισμένων στελεχών των σωμάτων ασφαλείας είναι εξαιρετικά περιορισμένη για να θυμίζει το ουκρανικό meltdown.
Η κατάσταση που πάει να δημιουργηθεί, στα ακόμα ελεγχόμενα από φιλοκυβερνητικές δυνάμεις ανώτατα κλιμάκια, θυμίζει κάπως τα πρώτα χρόνια της πολωνικής Αλληλεγγύης. Δεν έχει διαμορφωθεί ακόμα ένα σαφές πολιτικό πλαίσιο, μόνο μια έκφραση δυσφορίας, περιορισμένη στο πρόσωπο του Λουκασένκο, αφού και οι ίδιοι ξέρουν ότι μια επίθεση φιλίας επενδυτών, ιδιωτικοποιήσεων και «μεταρρυθμίσεων» δεν θα είναι καθόλου προς το συμφέρον τους.
Όλη αυτή η πολυεπίπεδη και πολυμέτωπη αντιπολίτευση σε καμία περίπτωση δεν συνιστά ένα ενιαίο μέτωπο. Είναι σίγουρα μια μεγάλη αναταραχή την οποία θα επιδιώξουν να κάνουν θαυμάσια κατάσταση δυνάμεις από την Πολωνία και την Ουκρανία εκμεταλλευόμενες κυρίως το ότι η Ρωσία ούτε μπορεί, αλλά ούτε και θέλει να σώσει τον Λουκασένκο.
Η επόμενη φάση των διαδηλώσεων θα είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα καθώς θα δούμε τα πατριωτικά χαρακτηριστικά των Λευκορώσων να δίνουν σχήμα και περιεχόμενο σε αυτές. Η μακρά αντιφασιστική τους παράδοση θα έρθει σύντομα απέναντι με όσους Μπαντερικούς προσπαθούν να τις καπελώσουν. Θα μπούμε σε μια κατάσταση που θα κρατήσει σίγουρα πολύ και κυρίως θα εξαρτηθεί από το ποσό ευέλικτος θα αποδειχθεί ο Λουκασένκο και οι άνθρωποι του μηχανισμού του.