Ενώ η νοσηλεία του συνεχίζεται στη Γερμανία και η πορεία της υγείας του βελτιώνεται σταδιακά, εφόσον ξύπνησε από το κώμα, τα ερωτήματα για τα κίνητρα πίσω από την πιθανή δηλητηρίαση του Ρώσου ακτιβιστή Αλεξέι Ναβάλνι πληθαίνουν, αντί να μειώνονται.
Η πρώτη αντανακλαστική αντίδραση ήταν η αναμενόμενη ρηχή εκτίμηση ότι “ο Πούτιν το έκανε”. Μια εκτίμηση που μάλλον προκύπτει από μια οριενταλιστική αντίληψη ότι η Ρωσία είναι μια μονομπλόκ συνθήκη και ο Πούτιν βρίσκεται πίσω από όλα, αγνοώντας εσωτερικές αντιθέσεις και διαγκωνισμούς εξουσίας. Η αλήθεια είναι λίγο πιο σύνθετη και πολύ πιο ενδιαφέρουσα.
Ο Ναβάλνι ηγείται του Ιδρύματος κατά της Διαφθοράς, ουσιαστικά ένα μίγμα blog, YouTube channel, ερευνητικής δημοσιογραφίας και πολιτικού ακτιβισμού. Για πάνω από δέκα χρόνια δημοσιεύει άρθρα και βίντεο στα οποία κατηγορεί στελέχη του κρατικού μηχανισμού, επιχειρηματίες, δικαστικούς λειτουργούς κ.ά. για διαφθορά, χρηματισμό, παράνομο πλουτισμό και άλλες τέτοιες ευγενείς πράξεις. Στις πάμπολλες καταγγελίες που έχουν δημοσιευτεί έχουν μπει στο κάδρο από φαινομενικά απλούς δημοτικούς συμβούλους, μέχρι την υπόθεση του γενικού εισαγγελέα Γιούρι Τσάικα, και από επιχειρηματίες μέχρι τον Μεντβέντεφ, όταν ήταν πρωθυπουργός. Καίτοι στόχευε αρκετά ψηλά στην ιεραρχία, ο Ναβάλνι ποτέ δεν έφτασε να κατηγορήσει για κάτι ευθέως τον ίδιο τον Πούτιν παρά μόνο ως τον ηγεμόνα που όλα τα αυτά τα ανέχεται.
Παράλληλα, παρά τα συνεχή μπλεξίματα με τη ρωσική δικαιοσύνη και τις αρκετές φορές που έχει φυλακιστεί λόγω διώξεων που ασκούνται από όσους θεωρούν ότι θίγονται από τα βίντεό του και παρά την όλη ρητορική σταυροφορίας απέναντι στη διαφθορά και την ευκαιριακή συμμετοχή σε διάφορες εκλογικές αναμετρήσεις (κυρίως μέσω παροχής στήριξης σε υποψήφιους τοπικών εκλογών), δεν έχει καταφέρει να καθιερωθεί ως το αντίπαλο δέος στο παντοδύναμο κόμμα της Ενωμένης Ρωσίας.
Ρώσοι οι οποίοι δεν βλέπουν με συμπάθεια τον Πούτιν και θα ψήφιζαν οποιονδήποτε στη θέση του αρκεί να έκανε φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που θα έφερναν τη Ρωσία πιο κοντά στη Δύση τον αντιμετωπίζουν με δυσπιστία. Αυτό συμβαίνει λόγω της υπόλοιπης πολιτικής του ατζέντας, η οποία δεν είναι και τόσο γνωστή στη Δύση. Ο Ναβάλνι σε δημόσιες ομιλίες του επιδίδεται συχνά σε εθνικιστικό κρεσέντο, συμμετέχει συχνά-πυκνά σε ακροδεξιές συγκεντρώσεις, καλεί σε απέλαση των μεταναστών, χρησιμοποιεί ομοφοβικές εκφράσεις για τα τρολ που του επιτίθενται, ενώ ήταν και θερμός υποστηρικτής της επέμβασης στη Νότια Οσετία διανθίζοντας την υποστήριξή του με ένα ρατσιστικό παραλήρημα απέναντι στους Γεωργιανούς μετανάστες που ζουν στη Ρωσία. ζητώντας την άμεση απέλασή τους.
Ορισμένοι λένε (υπενθυμίζοντας και την εκπαίδευσή του σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ) πως ο Ναβάλνι δεν τα πιστεύει εντελώς όσα λέει και ότι χτίζει μια περσόνα που θα είναι πιο εύκολο να γειωθεί με τις λαϊκές μάζες, ενώ ταυτόχρονα δυσκολεύει το Κρεμλίνο να του κολλήσει την ταμπέλα του τσιρακιού της Δύσης. Ακόμα και όντως ισχύει κάτι τέτοιο και πρόκειται απλώς για μια τακτική, τα οφέλη της είναι μάλλον ισχνά. Προφανώς μια ρητορική που συχνά δεν διαφέρει και πολύ σε σχέση με αυτή του Βλαντίμιρ Ζιρινόφσκι, και βρίσκεται σαφέστατα στα δεξιά του Πούτιν δεν μπορεί να είναι σοβαρός πολιτικός αντίπαλος. Και σε ένα πολιτικό σύστημα που ο πατριωτισμός δεν λείπει σχεδόν από κανένα κόμμα, ο άλλος πυλώνας του, ο πόλεμος στη διαφθορά απλά δεν αρκεί.
Η σημαία της αντιδιαφθοράς σε μια μετασοβιετική χώρα είναι μεν απαραίτητη για οποιονδήποτε θέτει υποψηφιότητα για οποιοδήποτε αξίωμα από σύλλογο γονέων και κηδεμόνων μέχρι και την προεδρία της χώρας, αλλά χρειάζεται και κάτι παραπάνω. Όσο δομική είναι η διαφθορά στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, άλλο τόσο είναι βασικό συστατικό της ρητορικής ενος υποψηφίου. Ας μην ξεχνάμε ότι και ο ίδιος ο Πούτιν πρωτοεκλέχτηκε, και συνεχίζει να πολιτεύεται, με δέσμευση για διαλύσει την κάστα των ολιγαρχών και ακόμα και σήμερα παραδέχεται την ύπαρξη της διαφθοράς έστω και έμμεσα όταν ανακοινώνει ως νίκη απέναντι στη διαφθορά τη δίωξη ενός επίορκου κρατικού αξιωματούχου ή τη δέσμευση περιουσιακών στοιχείων ενός επιχειρηματία με σκανδαλώδη απόκτηση πλούτου.
Η αδυναμία του Ναβάλνι να ηγηθεί ενός πολιτικού ρεύματος με φιλοδυτικά χαρακτηριστικά επιτρέπει στον Ρώσο πρόεδρο να “χρησιμοποιεί” μερικές φορές τα ευρήματά του. Στερώντας του την αναγνώριση ως πολιτικού αντιπάλου, κάτι που ενισχύεται και από το γεγονός ότι είναι ίσως ο μοναδικός επικριτής του Πούτιν ο οποίος δεν έχει καταλάβει ποτέ κάποιο δημόσιο αξίωμα, ο Ναβάλνι λειτουργεί σαν το “κεντρί” που ξυπνάει τη συνείδηση του Κρεμλίνου.
Χαρακτηριστικότερη περίπτωση υπήρξε η άδοξη λήξη της πρωθυπουργικής θητείας του Μεντβέντεφ. Με ένα ντοκιμαντέρ που ανέβηκε στο YouTube το 2017, ο Ναβάλνι κατηγόρησε το κάποτε ισχυρό No2 της Ρωσίας για ανεξήγητο πλουτισμό που περιλάμβανε αμπελώνες στην Ιταλία, ένα κάστρο και υπερπολυτελείς θαλαμηγούς. Το βίντεο είδαν πάνω από 30 εκατομμύρια θεατές και ο άλλοτε Robin του Πούτιν-Batman έπεσε σε δυσμένεια. Οι φήμες λένε πως η σχέση τους είχε ήδη μπει στον πάγο, λόγω και των φιλοδοξιών του Μεντβέντεφ που ξεπερνούσαν τον ρόλο του Νο2, και ο Πούτιν βρήκε την ευκαιρία να τον υποβιβάσει αρκετά, μετά και τις μάλλον ανεπαρκείς εξηγήσεις του. Σήμερα ο Μεντβέντεφ είναι αναπληρωτής πρόεδρος του ρωσικού συμβουλίου ασφαλείας με ελάχιστες ελπίδες ανάκαμψης.
Παρά τη δυσφορία που προκαλείται σε παρόμοιες περιπτώσεις, αντίστοιχα βίντεο έχουν δώσει την ευκαιρία στο Κρεμλίνο να ανακατέψει την τράπουλα των πολιτικών στελεχών, αλλά και να επανακαθορίσει τη σχέση του με επιχειρηματίες ή και ολιγάρχες. Ακόμα και σφοδροί πολέμιοι του Πούτιν υποστηρίζουν ότι σε ένα πολιτικό περιβάλλον στο οποίο το κόμμα της Ενωμένης Ρωσίας λαμβάνει το 70+% των ψήφων είναι απαραίτητη η ανάδειξη ενός ελεγχόμενου αντιπολιτευόμενου πόλου. Συνεπώς ο Ναβάλνι, ενώ παρουσιάζεται ως αντιπουτινικός, έχει προκαλέσει περισσότερα μισή και πάθη σε όσους κινούνται γύρω από τον Ρώσο πρόεδρο.
Ψάχνοντας τον ηθικό αυτουργό της επίθεσης (;) εναντίον του Ναβάλνι η αρχή του cui bono δείχνει προς τους “κατηγορούμενους” από τον Ρώσο ακτιβιστή. Η λίστα με όσους έχει ενοχλήσει, ενοχλεί ή σκοπεύει να ενοχλήσει μπορεί να είναι εκτενέστατη, αλλά υπάρχει. Το αρχικό μούδιασμα των ρωσικών αρχών έχει διαδεχθεί η δέσμευση ότι θα διερευνηθεί η υπόθεση της δηλητηρίασης. Η διακομιδή του στη Γερμανία και οι αισιόδοξες ενδείξεις για την πορεία της υγείας του σε συνδυασμό με τις πιέσεις της Γερμανίας για διερεύνηση της υπόθεσης έπαιξαν καθοριστικό ρόλο.
Οι διωκτικές αρχές στη Ρωσία συνηθίζουν να ανακοινώνουν ότι θα κάνουν ενδελεχή έρευνα και θα αποδοθούν ευθύνες μόνο όταν είναι 100% σίγουρες ότι θα το κάνουν. Εντός και εκτός Ρωσίας είναι πολλοί πια που πιστεύουν ότι θα υπάρξει κάποιου είδους απόδοση ευθύνης, ακόμα και στο πρόσωπο ενός αποδιοπομπαίου τράγου. Το ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι το ποσό ψηλά ιεραρχικά είναι αυτός και το πως θα αξιοποιηθεί για πολιτικές ή και επιχειρηματικές ανακατατάξεις.
