Επισπεύδονται οι εξελίξεις που θα κρίνουν το μέλλον των εξαιρετικά μεγάλης αρχαιολογικής σημασίας ευρημάτων που αποκαλύφθηκαν από την αρχαιολογική σκαπάνη στο σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης. Την ίδια ώρα επί ποδός πολέμου βρίσκονται οι πολυπληθείς πολέμιοι της λύσης “απόσπασης και επανατοποθέτησης” των αρχαιοτήτων που προωθεί η Αττικό Μετρό ΑΕ και η κυβέρνηση.
Όπως όλοι συνομολογούν, το λεγόμενο “βυζαντινό σταυροδρόμι”, στην καρδιά του διοικητικού και εμπορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, είναι ένα σπάνιο εύρημα λαμπρής μνημειακότητας, μοναδικό σε παγκόσμιο επίπεδο, που είχαμε την τύχη να βρεθεί σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης και σε μεγάλη έκταση. Αποτυπώνει με τον ιδανικότερο τρόπο την πολεοδομική οργάνωση και τη δημόσια ζωή της Θεσσαλονίκης, της σημαντικότερης βυζαντινής πόλης των Βαλκανίων, από την εποχή του Γαλερίου και του Μεγάλου Κωνσταντίνου (4 αι. μ.Χ.) μέχρι τον 9ο αι. Δεν πρόκειται απλώς για την συμβολή δύο κεντρικών οδικών αρτηριών, αλλά για ένα μνημειακό συγκρότημα, αδιάσπαστο σύνολο με την ίδια την πόλη και τα λαμπρά μνημεία της (τείχη, εκκλησίες, ανάκτορο) που έχουν ήδη ενταχθεί από την UNESCO στον κατάλογο των μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η μεγάλη αυτή αρχαιολογική σημασία του ευρήματος είναι που έχει προκαλέσει τόση μεγάλη συζήτηση για την τύχη του. Αυτός είναι ο λόγος που οι υποστηρικτές της κατά χώραν διατήρησης του ευρήματος κάνουν λόγο για εγκληματική απόφαση της κυβέρνησης να αλλάξει τον σχεδιασμό υλοποίησης του έργου που είχε ήδη δρομολογηθεί στον σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης, αλλαγή η οποία επιβλήθηκε από την κυβέρνηση της ΝΔ δια στόματος πρωθυπουργού το Σεπτέμβριο του 2019 στην Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης.
Σήμερα, έναν χρόνο μετά από την σχετική κυβερνητική εξαγγελία εισάγεται προς συζήτηση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) το θέμα “Έγκριση ή μη μελέτης προσωρινής απόσπασης και επανατοποθέτησης αρχαιοτήτων στον Σταθμό «Βενιζέλου», στο πλαίσιο κατασκευής του Μητροπολιτικού Σιδηρόδρομου Θεσσαλονίκης”. Η εισαγωγή του θέματος στη συνεδρίαση της Τετάρτης 23 Σεπτεμβρίου έγινε γνωστή δύο μόλις ημέρες νωρίτερα, όταν αναρτήθηκε η ημερήσια διάταξη της συνεδρίασης.
Η μυστική μελέτη απόσπασης
Σύμφωνα με την καταγγελία του Ενιαίου Συλλόγου Υπαλλήλων ΥΠΠΟ Αττικής, Στερεάς & Νήσων, στην συνεδρίαση αυτή τα μέλη του ΚΑΣ «θα κληθούν να σχηματίσουν άποψη επί μιας μελέτης που κρατείται ερμητικά μυστική και εκπονήθηκε μετά από ανάθεση της Αττικό Μετρό σε μελετητή, τον οποίο σε προηγούμενη συνεδρίασή του δέχτηκε (σ.σ. το ΚΑΣ) να ακούσει ως εμπειρογνώμονα, όπως προκύπτει κι από τα πρακτικά της σχετικής συνεδρίασης και ο οποίος δεν είχε καμιά υποτίθεται οικονομική σχέση με την Αττικό Μετρό».
Πράγματι, όπως προκύπτει από το ρεπορτάζ, η μελέτη αυτή δεν δόθηκε σε κανέναν από τους ενδιαφερόμενους και εμπλεκόμενους φορείς, παρά τα γραπτά τους αιτήματα προς τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού. Η άρνηση αυτή οδήγησε την Κίνηση Πολιτών Θεσσαλονίκης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς να καταφύγει στον εισαγγελέα (!) και τελικά να λάβει δικαστική εντολή να της παραχωρηθεί, μόλις την Τρίτη 22 Σεπτεμβρίου αντίγραφο της μελέτης.
Σύμφωνα με νομικούς κύκλους, η απόκρυψη στοιχείων σημαντικών για την παρέμβαση των ενδιαφερόμενων φορέων στην συνεδρίαση του ΚΑΣ αποτελεί από μόνη της ένα σοβαρό ζήτημα, καθώς φαλκιδεύει τη δυνατότητα ισότιμης αντιμετώπισης και αντίκρουσης επιχειρημάτων, ενώ η όλη μυστικότητα εγείρει εύλογα ερωτηματικά τόσο για το περιεχόμενο της μελέτης όσο και για τις προθέσεις των κυβερνητικών παραγόντων που επισπεύδουν την διαδικασία με τέτοιους τρόπους.
Ήδη, όπως προκύπτει από δημοσιεύματα που δεν έχουν διαψευστεί, πρόσωπα που την έχουν διαβάσει κάνουν λόγο για “έκθεση ιδεών”, για ανώριμη, ελλιπή ή και έωλη μελέτη, για μελέτη που ουσιαστικά να κάνει λόγο για λύσεις “ανάλογα με τις συνθήκες” (που δεν προσδιορίζονται), το βάρος των αρχαιοτήτων (που δεν υπολογίζεται) και αναλόγως των φορτίων που θα δημιουργηθούν (αλλά χωρίς την παράλληλη ύπαρξη στατικών μελετών).
Είναι μάλιστα εξαιρετικά αμφίβολο εάν τόσο η μεθοδολογία που επιλέχθηκε για την απόσπαση και επανατοποθέτηση όσο και οι επιμέρους τεχνικές λύσεις που προκρίθηκαν από τον μελετητή συντάχθηκαν με βάση τις οδηγίες της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης.
Σύμφωνα με απόλυτα εξακριβωμένες πληροφορίες μας η ΕΦΑΠΟΘ, στους ασφυκτικούς χρόνους που της δόθηκαν (παρέλαβε την αναθεωρημένη εκδοχή της μελέτης μόλις στις 18 Σεπτεμβρίου!) προκειμένου να εξετάσει την υπό συζήτηση μελέτη, εντόπισε πολλές διαφοροποιήσεις, ασάφειες, ασυμφωνίες καθώς και ελλείψεις στα δεδομένα της μελέτης. Επιπλέον, φαίνεται πως απουσιάζουν εντελώς επιμέρους μελέτες και τεχνικές περιγραφές που αφορούν κυρίως στο στάδιο της επανατοποθέτησης, πράγμα εξαιρετικά σοβαρό, καθώς θέτει εν αμφιβόλω το όλο εγχείρημα!
Ο ρόλος του Δημήτρη Κορρέ
Πέραν τούτου, μεγάλο προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι η μελέτη που έρχεται προς συζήτηση ανατέθηκε στον Δημήτρη Κορρέ, το ίδιο πρόσωπο που είχε εμφανιστεί ως εμπειρογνώμονας, μαζί με το επιτελείο της Αττικό Μετρό ΑΕ, στην συνεδρίαση του ΚΑΣ της 18ης Δεκεμβρίου 2019, η οποία έδωσε θετική γνωμοδότηση για την λύση της “απόσπασης και επανατοποθέτησης”.
Το ζήτημα δεν σχετίζεται με την επιστημονική επάρκεια του συγκεκριμένου μελετητή και την μεγάλη εμπειρία του σε έργα μετακίνησης αρχαιοτήτων -όχι πάντως του εύρους και της πολυπλοκότητας που παρουσιάζει η εν θέματι υπόθεση- αλλά στην συγγενική εξ αίματος σχέση του με μέλος του ΚΑΣ, τον αδελφό του Μανώλη Κορρέ, που δεν εξαιρέθηκε από την συνεδρίαση εκείνη. “Πόσο ισχυρά θεμελιωμένη μπορεί να είναι εκείνη η γνωμοδότηση, όταν τελικά δεν εξαιρέθηκε ένα μέλος του Κ.Α.Σ., εξ αίματος συγγενής του προσώπου που τότε παρέστη ως «εμπειρογνώμων» περί αποσπάσεων μνημείων κατόπιν πρόσκλησης της Αττικό Μετρό, ενώ ο ίδιος τώρα υπογράφει ως ανάδοχος την μελέτη απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων κατόπιν σχετικής ανάθεσης από την Αττικό Μετρό;”, αναρωτιέται σχετικά ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων.
Και συνεχίζει: “Από ποια θέση τα μέλη του Κ.Α.Σ. που στην προηγούμενη συνεδρίαση αποδέχθηκαν την κρίση του προεδρεύοντος κ. Γ. Διδασκάλου ότι ο εν λόγω μηχανικός δεν έχει καμία οικονομική σχέση με την Αττικό Μετρό, τώρα θα κρίνουν τη μελέτη που του ανέθεσε η εταιρεία;”.
Πράγματι πριν από την έναρξη της συνεδρίασης εκείνης είχε κατατεθεί, εκ μέρους του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, του Ενιαίου Συλλόγου Υπαλλήλων Υπουργείου Πολιτισμού Αττικής, Στερεάς και Νήσων, της Πανελλήνιας Ένωσης Συντηρητών Αρχαιοτήτων και της Κίνησης Πολιτών Θεσσαλονίκης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, “ένσταση εξαίρεσης από τη διαδικασία συζήτησης και λήψης απόφασης του Συλλογικού Οργάνου σας σύμφωνα με τη διάταξη του Αρθρου 7 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας του Ν.2690/99 όπως ισχύει, του μέλους του ΚΑΣ Εμμανουήλ Κορρέ, διότι η μελέτη και το έργο της απόσπασης των αρχαιοτήτων του Σταθμού Βενιζέλου επανειλημμένως έχει δηλωθεί δημοσίως ότι θα αναληφθούν από τον μηχανικό Δημήτριο Κορρέ και εταιρεία που σχετίζεται με τα συμφέροντά του, ο οποίος τυγχάνει αδελφός του ως άνω μέλους του ΚΑΣ Εμμανουήλ Κορρέ”.
Η ένσταση εκείνη, που αφορούσε και την συμμετοχή του επίσης μέλους του ΚΑΣ Μιχάλη Τιβέριου, απορρίφθηκε νε βασικό επιχείρημα πως ο Δημήτρης Κορρές δεν έχει οικονομική σχέση με την Αττικό Μετρό ΑΕ, ενώ ενδεικτικό του τρόπου με τον οποίο μεθοδεύτηκε η απόρριψη της ένστασης είναι το απόσπασμα των πρακτικών της συνεδρίασης της 18ης Δεκεμβρίου που έδωσε στη δημοσιότητα ο Ενιαίος Σύλλογος Υπαλλήλων Υπουργείου Πολιτισμού Αττικής, Στερεάς και Νήσων. Σε αυτό διαπιστώνεται πως κατά την σχετική συζήτηση δεν ελήφθη καν μέριμνα να απέχουν από την διαδικασία τα δύο μέλη των οποίων η εξαίρεση είχε ζητηθεί…
Τελικά, όπως φαίνεται και εκ του αποτελέσματος, στον Δημήτρη Κορρέ είχε ήδη ανατεθεί η εκπόνηση της μελέτης προφορικά, κατά παράβαση κάθε διαδικασίας εκτέλεσης δημοσίου έργου. Αυτό, άλλωστε έγινε σαφές στην επίμαχη συνεδρίαση, όταν ο ίδιος ο μελετητής δήλωσε πως είχε ήδη σχεδιάσει, πριν καν συζητηθεί το θέμα στο ΚΑΣ (!), το μηχάνημα για να εκτελέσει το έργο της απόσπασης και διάφορα εργαλεία/εξαρτήματα για να εκτελέσει το έργο της επανατοποθέτησης, ενώ παρουσίασε αναλυτικά τις τεχνικές λεπτομέρειες του έργου της απόσπασης!
Η επίσπευση
Γιατί όμως έρχεται τώρα, βιαστικά και αιφνιδιαστικά, για συζήτηση η μελέτη απόσπασης – επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων, ενώ εκκρεμεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) η συζήτηση επί των τριών συνολικά αιτήσεων ακύρωσης της σχετικής υπουργικής απόφασης; Υπενθυμίζουμε ότι η πρώτη προσφυγή κατατέθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και τη Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία, η δεύτερη από την Κίνηση Πολιτών Θεσσαλονίκης για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς από κοινού με 25 επιστήμονες και προσωπικότητες της πόλης και η τρίτη από τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, την Πανελλήνια Ένωση Συντηρητών Αρχαιοτήτων, τον Ενιαίο Σύλλογος Υπαλλήλων Υπουργείου Πολιτισμού Αττικής, Στερεάς Ελλάδος και Νήσων, τον Σύλλογο Εκτάκτων Αρχαιολόγων, καθώς και επτά προσωπικότητες από τον χώρο της αρχαιολογίας και της επιστήμης.
Απάντηση στο ερώτημα αυτό επιχείρησε να δώσει ο Νίκος Ταχιάος, πρόεδρος της Αττικό Μετρό ΑΕ, με ανάρτησή του στον προσωπικό του λογαριασμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσπαθώντας να κατευνάσει τις υπόνοιες πως δρομολογείται το “ξήλωμα” των αρχαιοτήτων πριν την απόφαση του ΣτΕ.
Σύμφωνα, λοιπόν με τον πρόεδρο της Αττικό Μετρό ΑΕ “η Αττικό Μετρό δεν θα επιχειρήσει να προχωρήσει στην απόσπαση πριν εκδοθεί η απόφαση επί της αιτήσεως ακυρώσεως και γι’ αυτό παρέλκει κάθε άλλη δικαστική ή ακτιβιστική ενέργεια”, ενώ συμπληρώνει πως “παρακαλέσαμε την Υπουργό Πολιτισμού να αιτηθεί στο ΚΑΣ την επίσπευση της συζήτησής τους (σσ. των αιτήσεων ακύρωσης) στην Ολομέλεια του ΣτΕ για τις 6 Νοεμβρίου”.
Τι εννοεί; Πως δεσμεύεται ο ίδιος προφορικά (!) ότι αν η μελέτη απόσπασης-επανατοποθέτησης περάσει από το ΚΑΣ και η Αττικό Μετρό έχει στα χέρια της την σχετική εκτελεστή Υπουργική Απόφαση (ΥΑ), δεν θα την εκτελέσει, αλλά θα περιμένει να απόφαση του ΣτΕ.
Τότε, όμως, γιατί δεν περίμενε η Αττικό Μετρό την απόφαση του ΣτΕ, αλλά κατέθεσε την μελέτη στο ΚΑΣ την 31η Ιουλίου; Γιατί, προφανώς, ήθελε να περάσει η μελέτη από το ΚΑΣ ώστε να ισχυροποιήσει κατά την εκδίκαση την επιχειρηματολογία της Αττικό Μετρό και να ακυρώσει έναν σημαντικό λόγο ακύρωσης που είναι η απουσία μελέτης.
Παράλληλα, όμως λέει και κάτι άλλο ο Ταχιάος: πως μετά από δική του εισήγηση ζητήθηκε, με πολιτική παρέμβαση – πράγμα εντελώς ανεπίτρεπτο, η επίσπευση της συζήτησης στο ΣτΕ, η οποία αντί για τις 4 Δεκεμβρίου που είχε αρχικά προσδιοριστεί μεταφέρθηκε έναν μήνα νωρίτερα, στις 6 Νοεμβρίου. Το αποτέλεσμα της χρονικής αυτής μετάθεσης είναι το εξής: αν η γνωμοδότηση του ΚΑΣ για την μελέτη απόσπασης- επανατοποθέτησης είναι θετική θα ακολουθήσει η υπογραφή της σχετικής ΥΑ σε ημερομηνία τόσο κοντινή με την εκδίκαση της υπόθεσης στο ΣτΕ, ώστε να είναι πρακτικά αδύνατο η νέα ΥΑ να προσβληθεί!
Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας! Οι αποφάσεις είναι προειλημμένες και οι μεθοδεύσεις είναι πλέον ορατές. Οι τυπικές διαδικασίες γίνονται απλώς για να επικυρώσουν εκ των υστέρων τις πολιτικές επιλογές. Τα θεσμικά όργανα εκπίπτουν σε διακοσμητικά και ευτελίζονται.
Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι, λοιπόν, τι θα αποφασίσει στην επικείμενη συνεδρίασή του το ΚΑΣ, αλλά πόσο η δυναμική που αναπτύσσεται στην πλευρά των υποστηρικτών της κατά χώραν διατήρησης των αρχαιοτήτων στην Βενιζέλου θα πάρει εκείνες τις διαστάσεις που θα επιτρέψουν την ανατροπή των ειλημμένων αποφάσεων. Οι διεργασίες που συντελούνται σε αυτό το στρατόπεδο και η αποτελεσματική επικοινωνιακή αντεπίθεσή του επιτρέπουν, για την ώρα, μια σχετική αισιοδοξία πως η πολιτική επιλογή της κυβέρνησης σε αυτό το ζήτημα θα ηττηθεί. Εντός ή εκτός των δικαστικών αιθουσών.
