“Μη μου αναφέρετε Αλ Τζαζίρα, για να μη σας πάρει ο δαίμονας”. Τα λόγια του Κύπριου προέδρου Νίκου Αναστασιάδη στους δημοσιογράφους που στοιχίζονταν μπροστά του δείχνουν από μόνα τους την ενόχληση που προκλήθηκε στο πολιτικό status quo της χώρας από τις αποκαλύψεις των Cyprus Papers.
Παραδόξως, ο Κύπριος πρόεδρος δικαιολογείται από το μέγεθος των ευρημάτων και μόνο. Η διεξοδική (και δημοσιογραφικά εντυπωσιακή) έρευνα του Αλ Τζαζίρα απέδειξε τους ακριβείς μηχανισμούς ενός πράγματος που κρυβόταν σε κοινή θέα: ότι τα “χρυσά διαβατήρια”, η δυνατότητα εξαγοράς ενός ευρωπαϊκού διαβατηρίου με αντάλλαγμα επενδύσεις σε ακίνητα, κατέστη ελκυστική χάριν της διευκόλυνσης που παρείχε σε εγκληματίες του “λευκού κολλάρου” να ξεκινήσουν μία ολότελα νέα ζωή ανενόχλητοι από τα βάρη των δικαστικών περιπετειών τους – επικουρούμενοι από μια εκλεκτή παρέα πολιτικών, δικηγόρων, δημοσίων υπαλλήλων και κατασκευαστών.
Ο “δαίμονας” του Αναστασιάδη όμως είχε άλλη αποστολή: να κρατάει χαμηλά την εντροπία του κυπριακού πολιτικού συστήματος. Τόσο χαμηλά που ακόμα κι ένα γιγαντιαίων διαστάσεων σκάνδαλο με επιπτώσεις στο οικονομικό έγκλημα σε όλον τον πλανήτη, μπορεί να είναι τόσο εναρμονισμένο με την κανονικότητα, ώστε ο πρόεδρος της χώρας στην οποία αποδίδεται το διεθνές αυτό σκάνδαλο να εξακολουθεί να έχει εν ψυχρώ απαιτήσεις απέναντι στους δημοσιογράφους να τον ρωτήσουν τις ερωτήσεις που θέλει ο ίδιος.
Πολλοί σχολίασαν ότι η υπόθεση των Cyprus Papers έχει πολλά να πει για την ιδιότητα του πολίτη και την προκλητική δυνατότητα αυτή να εξαγοραστεί. Με περίσσεια ευκολίας, με ένα έγγραφο που μετακινείται στην κορυφή της στοίβας σε ένα υπουργικό γραφείο και δύο-τρεις μικρές κινήσεις, οι ευνοημένοι του καπιταλισμού, που κάπως κατάφεραν να υπερβούν ακόμα και το προκλητικό περιθώριο ελευθερίας που τους δίνει η ξεχαρβαλωμένη παγκόσμια οικονομία, μπορούν να διαφύγουν ποινών και κατασχέσεων, να αποκτήσουν ένα νέο όνομα και ένα διαβατήριο που τους επιτρέπει να μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους στην Ευρώπη και να αλωνίζουν ελεύθεροι στον πλανήτη.
Όμως έχει περισσότερα να πει για την Ε.Ε. Γιατί είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερα από τριάντα χρόνια από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, τον πανηγυρικό των νικητών του Ψυχρού Πολεμού που σχεδίασαν το φιλελεύθερο όνειρό τους στο χαρτί με τις πολλές υπογραφές, αποδεικνύεται καθημερινά ότι όσο πραγματώνεται η ουτοπία τους, τόσο περισσότερο μοιάζει με αυτά με τα οποία υποτίθεται πως ήθελε να αποφεύγει τη σύγκριση: τερατώδεις κυβερνητικούς μηχανισμούς με καύσιμο τη διαφθορά, που διογκώνουν τις ανισορροπίες· αντιδημοκρατικά μοντέλα διακυβέρνησης και λήψης αποφάσεων· συστημική καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων που μόνο η ύπαρξη του Ντουτέρτε και των πραξικοπηματιών της Βολιβίας σε άλλες γωνιές του κόσμου μπορεί να ξεπλύνει· φρενιτικούς διακρατικούς ανταγωνισμούς· και ένα διάχυτο πλιάτσικο που δεν δείχνει το ελάχιστο σημάδι περιορισμού, όσο επώδυνο κι αν γίνεται το αντίτιμό της στην κοινωνία.
Χωρίς περιστροφές: η υπόθεση των Cyprus Papers δείχνει ότι επί σειρά ετών, η Ε.Ε. ήταν ένας μεγάλος “Παναμάς”. Πίσω από τις ροές κοινοτικών κονδυλίων, περισσότερο φημισμένων για την παροιμιώδη κακοδιαχείρισή τους, παρά για τη δυνατότητά τους να παρέχουν τη συνοχή που υπόσχονται, βρίσκεται ένας παράδεισος διαφυγής για μαύρο χρήμα από όλον τον κόσμο. Για δε τους κουβαλητές της βαλίτσας υπάρχουν όλες οι ανέσεις, εξόχως θερινοί και βαρέως χειμερινοί προορισμοί, νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες και μια ξενοιασιά που μόνο η βεβαιότητα ότι κάθε πιθανό πρόβλημα λύνεται εύκολα με μια βαλίτσα λεφτά μπορεί να παρέχει. Σε επίπεδο συμβολισμού, είναι απολύτως ταιριαστό ότι τα χρήματα που έφερναν οι νέοι πολίτες της Ε.Ε. κατευθύνονταν σε έναν από τους πλέον παρασιτικούς τομείς κάθε οικονομίας, το real estate.
Διαβάζοντας την έρευνα των Cyprus Papers, ένα πράγμα μόνο μπορεί να κάνει ο Έλληνας αναγνώστης: να θυμηθεί όλες τις σοβαροφανείς κραυγές στις στήλες των μέσων ενημέρωσης για την “πατρίδα μας την Ευρώπη” και τις αξίες της· και να μειδιάσει.
