Δεν είναι κακό (κάθε άλλο) δημόσια πρόσωπα να επισκέπτονται, συνοδευόμενα από κάμερες και ρεπόρτερ, μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους και χώρους πολιτισμού εν γένει. Είναι μια καλοδεχούμενη πρακτική, που ακολουθείται διεθνώς με προφανή στόχο το κύρος του “επώνυμου” επισκέπτη να δώσει επικοινωνιακή ώθηση σε έναν πολιτιστικό χώρο, μια περιοδική έκθεση, μια καλλιτεχνική δράση.
Από την άποψη αυτή, η επίσκεψη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, το Σάββατο 10 Οκτωβρίου, στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) θα μπορούσε να εκληφθεί ως θετική ενέργεια για την προβολή ενός δημόσιου μουσείου που άνοιξε πρόσφατα τις πόρτες της μόνιμης έκθεσής του στο κοινό και παραμένει ακόμη σχετικά άγνωστο.
Προβολή του μουσείου ή μιας ιδιωτικής συλλογής;
Στην περίπτωση, ωστόσο, της συγκεκριμένης επίσκεψης τα πράγματα μοιάζουν περισσότερο σύνθετα. Καταρχήν, διότι η έμφαση που επικοινωνιακά δόθηκε δεν αφορούσε τόσο στην σύντομη περιδιάβαση του πρωθυπουργού στην μόνιμη έκθεση του ΕΜΣΤ, όσο στην λεπτομερή ξενάγηση που του έγινε στην περιοδική έκθεση “UBUNTU – Πέντε δωμάτια από τη συλλογή Χάρη Δαυίδ”.
Πρόκειται για μια έκθεση που, όπως φαίνεται και στον τίτλο της, παρουσιάζει επιλεγμένα έργα της ιδιωτικής συλλογής σύγχρονης αφρικανικής τέχνης του βαθύπλουτου επιχειρηματία Χάρη Δαυίδ.
Ο Χάρης Δαυίδ ανήκει στα λεγόμενα μεγάλα επιχειρηματικά τζάκια της χώρας, καθώς είναι συνέταιρος στην Coca-Cola 3E, του επιχειρηματικού ομίλου Λεβέντη – Δαυίδ, δεύτερου μεγαλύτερου εμφιαλωτή της εταιρείας αναψυκτικών στον πλανήτη και μεγαλύτερου στην Ευρώπη. Έχει χρηματίσει πρόεδρος του ομίλου Plias, αντιπρόεδρος του ομίλου Κατσέλη, της εταιρείας Leventis PLC, της Nigerian Bottling Company κ.λπ, ενώ το όνομά του έχει συνδεθεί με το λουκέτο στην αρτοβιομηχανία Nutriart (οι ενοποιημένες ιστορικές εταιρείες “Κατσέλης” και “Μύλοι Αλλατίνη”), την επιχειρηματική αποτυχία της “Πίτα Παν”, το κλείσιμο της Frigoglass στην Ελλάδα.
Ο Χάρης Δαυίδ, που ξενάγησε ο ίδιος μαζί με την σύζυγο του Λάνα Ντιμπιέρ τον Κυριάκο Μητσοτάκη στην έκθεσή του, όχι μόνο ανέλαβε εξ ολοκλήρου την πλήρη χρηματοδότηση της παραγωγής της έκθεσης, αλλά επιπλέον ανέθεσε την οργάνωσή της σε ιδιωτικό αρχιτεκτονικό γραφείο και την επιμέλειά της σε εξωτερικούς επιμελητές της επιλογής του.
Η έκθεση UBUNTU, λοιπόν, δεν είναι μια έκθεση-παραγωγή του ΕΜΣΤ. Πρόκειται για μια ιδιωτική έκθεση, φιλοξενούμενη σε έναν δημόσιο μουσειακό φορέα, που λειτουργεί, με ευθύνη του Υπουργείου Πολιτισμού, δίχως δικό του εκθεσιακό πρόγραμμα, δεδομένης μάλιστα και της απουσίας τόσο Διοικητικού όσο και Καλλιτεχνικού Διευθυντή!
Η έκθεση UBUNTU, ανεξάρτητα από την άποψη που μπορεί κανείς να σχηματίσει για το περιεχόμενο και την αξία της, επιβεβαιώνει με τον εναργέστερο τρόπο όσα σημείωναν οι εργαζόμενοι του ΕΜΣΤ, προ μηνός, για την πορεία υπονόμευσης του δημόσιου χαρακτήρα και των καταστατικών σκοπών του μουσείου: “Αναρωτιόμαστε πλέον αν η κατάσταση ενός ακέφαλου και χωρίς προσανατολισμό Μουσείου είναι βολική για διάφορες πλευρές: βολική για όσους θέλουν να εξυπηρετούν ιδιοτελή συμφέροντα και προσωπικές ατζέντες. Συνιστά, ωστόσο, καταστροφική πορεία για έναν φορέα που αντί να συγκροτεί δικό του επιστημονικό έργο, μουσειακή πολιτική και ουσιαστικές συνεργασίες οδεύει στο να μετατραπεί αργά και σταθερά σε Mall και χώρο «προβολής» με κριτήρια που δεν συνάδουν με την ιδρυτική φυσιογνωμία του”.
Η καρέκλα…
Η επίσκεψη του πρωθυπουργού στο ΕΜΣΤ σχολιάστηκε ποικιλοτρόπως. Από το σχετικό οπτικό υλικό, πάντως, που διανεμήθηκε ακόμη και από το ίδιο το Υπουργείο Πολιτισμού, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον τράβηξε η φωτογραφία που εικονίζει τον πρωθυπουργό, περιστοιχισμένο από την υπουργό Λίνα Μενδώνη και τον… οικοδεσπότη Χάρη Δαυίδ, να περιεργάζεται εμβριθώς μια μισοδιαλυμένη ψάθινη καρέκλα. Το έργο, δημιουργία του διάσημου Αφρο-αμερικανού καλλιτέχνη της εννοιολογικής post-black τέχνης Rashid Johnson φέρει τον τίτλο “Thrown For Chinua Achebe” και αποτελεί μια αναφορά στον γνωστό Νιγηριανό διανοητή Τσινούα Ατσέμπε, συγγραφέα του πολυδιαβασμένου παγκοσμίως μυθιστορήματος Τhings Fall Αpart (ελληνικός τίτλος: “Τα πάντα γίνονται κομμάτια”).
Η φωτογραφία αυτή συγκέντρωσε πλήθος περιπαικτικών και ειρωνικών σχολίων, τόσο στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο όσο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στα τελευταία, το τρολάρισμα έλαβε επικές διαστάσεις, τέτοιες που υποχρέωσαν τον Γενικό Γραμματέα Σύγχρονου Πολιτισμού Νικόλα Γιατρομανωλάκη να αναλάβει ο ίδιος (και όχι ο συλλέκτης ή κάποιος επιμελητής της έκθεσης) να υπερασπιστεί το έργο, με ανάρτησή του στην προσωπική του σελίδα στο facebook
Σημειώνει εκεί ο Γενικός Γραμματέας, επικρίνοντας με τη σειρά του τους “αδαείς” σχολιαστές: “Κανείς δεν θέλει π.χ. να νιώσει άσχετος μπροστά σε ένα έργο που δεν το καταλαβαίνει, οπότε πολύ συχνά θα απορρίψει το έργο αντί να αναρωτηθεί γιατί δεν το καταλαβαίνει. Κανείς δεν θέλει να νιώσει άβολα και αμήχανα έξω από το comfort zone του, κι έτσι συχνά θα πει «αυτά δεν είναι για μένα», «αυτά είναι για τους πλούσιους» «αυτά είναι για τους νέους», «αυτά είναι για τους κουλτουριάρηδες» κ.ο.κ.”.
Η παρατήρηση είναι σωστή. Το μόνο που φαίνεται πως διέφυγε της προσοχής του κ. Γιατρομανωλάκη είναι πως οι σχολιαστές του διαδικτύου δεν σχολίασαν, στην πλειονότητά τους, την διαλυμένη καρέκλα (έργο τέχνης καθαυτήν), αλλά την συνύπαρξή της στην φωτογραφική σύνθεση με τον πρωθυπουργό και την κουστωδία του. Εξ ου και τα χλευαστικά σχόλια αφορούσαν κυρίως την “καρέκλα” ως σύμβολο εξουσίας, σε συνάρτηση με τα εικονιζόμενα πολιτικά πρόσωπα και την πολιτική που ασκούν συνολικά (ο πρωθυπουργός) ή στους τομείς ευθύνης τους (η υπουργός Πολιτισμού).
Άλλωστε, και ο κ. Γιατρομανωλάκης θα συμφωνούσε πως τα έργα τέχνης και δη αυτά της αφηρημένης ή εννοιολογικής τέχνης έχουν, πέρα από τις προθέσεις του δημιουργού τους, τη δύναμη να επανανοηματοδοτούνται στο πλαίσιο των διαφορετικών κάθε φορά χωρικών και χρονικών συμφραζομένων θέασής τους. Ή μήπως όχι;
Αλλά, ο Γενικός Γραμματέας Σύγχρονου Πολιτισμού προχωρά και σε μια ακόμη ρηξικέλευθη επισήμανση: “Είναι υποχρέωσή μας θεωρώ, ως πολιτεία, να κάνουμε σοβαρές κινήσεις, […] έτσι ώστε, έστω οι επόμενες γενιές να μην νιώσουν ποτέ άβολα σε ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης, διαγωνίως, οριζοντίως ή καθέτως. Όχι για να μην μας πουν οπισθοδρομικούς, αλλά γιατί το μυαλό πρέπει να δουλεύει και να ανοίγει, και όταν το κάνουμε αυτό σε ατομικό επίπεδο θα περνάμε όλοι και όλες πολύ καλύτερα και θα ζούμε σε ανεκτικότερες, φιλικότερες και προοδευτικότερες κοινωνίες”.
Με την ελπίδα πως δεν συναθροίζει σε αυτές τις “σοβαρές κινήσεις” την πρωθυπουργική επίσκεψη στην έκθεση UBUNTU, αναμένουμε με ενδιαφέρον τις σχετικές πρωτοβουλίες που θα αναλάβει ο ίδιος από τη θεσμική θέση που κατέχει.
Οδηγώντας ένα Tesla
Όμως, οι εντυπώσεις από την πρωθυπουργική επίσκεψη στο ΕΜΣΤ δεν περιορίστηκαν στην προτίμησή του στην έκθεση της ιδιωτικής συλλογής του Χάρη Δαυίδ. Ούτε μόνο στην περίφημη καρέκλα του Johnson.
Οι παρατηρητικότεροι πρόσεξαν πως ο Κυριάκος Μητσοτάκης αγνόησε εντελώς την άλλη περιοδική έκθεση που παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στο ΕΜΣΤ. Πρόκειται για έκθεση “Θεωρήματα 2: Περί Ιστορίας”, της Ένωσης Ελλήνων Τεχνοκριτών AICA Hellas, μέλους της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Τέχνης AICA International.
Η έκθεση αυτή φαίνεται πως δεν ήταν στα ενδιαφέροντα του κ. Μητσοτάκη, αφού το θέμα της, η Ιστορία. είναι ένα επικίνδυνο θέμα και πολλά από τα εκθέματα, δημιουργίες Ελλήνων καλλιτεχνών της νεότερης γενιάς, ανασύρουν μνήμες, παλαιότερες ή και πιο πρόσφατες, που πιθανότατα ο σημερινός πρωθυπουργός και η πολιτική παράταξη της οποίας ηγείται θα προτιμούσαν να ξεχαστούν.
Όπως εύστοχα έχει επισημανθεί, για τον Κυριάκο Μητσοτάκη “επώδυνες για τη μνήμη και ανεπίτρεπτες για φακό και κάμερα, θα ήταν οι λήψεις από το έργο της εκ Κρήτης προερχόμενης Ελένης Τζιρτζιλάκη με τίτλο «Memoria: Γυναίκες στο Βουνό» (2019). Εκεί τον περίμεναν τ΄ αγρίμια και τ’ αγριμάκια, η Βαγγελιώ Κλάδου ή Βαγγέλα με το αντάρτικο όνομα Μαρία, τα Λευκά Όρη, οι εθνικοί και οι συμμορίτες, εκεί και η εφημερίδα «Κύρηξ» του πατρός Κωνσταντίνου Κυρ. Μητσοτάκη με το όνομα δίπλα στον τίτλο και πάνω από τη διεύθυνση –οδός Φωτιάδου Πασσά. Στην είσοδο της έκθεσης των Ελλήνων καλλιτεχνών θα τον υποδεχόταν η εγκατάσταση του Φίλιππου Βασιλείου με σήμα κατατεθέν το στρατιωτικό άρβυλο, ενώ λίγο πριν την έξοδο, αφού θα είχε διέλθει από την «Ανατροπή», θα τον σταματούσε το «μνημείο για τους προδομένους ήρωες», 2020 – εγκατάσταση του Νίκου Παπαδημητρίου αποτελούμενη από μπρούτζινο γλυπτό, σημαία επανάστασης, βελούδινη κουκούλα και φωτοαντίγραφα μνημονίων”.
Ξεπερνώντας τον σκόπελο μια επικίνδυνης έκθεσης ο πρωθυπουργός προτίμησε να τερματίσει την επίσκεψή του και να αποχωρήσει, οδηγώντας ένα ακυκλοφόρητο (!) ακόμη στην ελληνική αγορά ηλεκτροκίνητο μοντέλο της αυτοκινητοβιομηχανίας Tesla.
Η ενέργεια αυτή, κινούμενη πέραν κάθε πρωτοκόλλου, εκλήφθηκε από πολλούς ως έμμεση διαφήμιση της νεόφερτης στη Ελλάδα αυτοκινητοβιομηχανίας, ενώ δεν άφησε (προφανώς) αδιάφορη ούτε την ίδια την Tesla, που έχει εξελιχθεί στην εταιρεία αυτοκινήτων με την μεγαλύτερη χρηματιστηριακή αξία παγκοσμίως.
Ο ίδιος ο ισχυρός άνδρας της Tesla, ο πολυεκατομμυριούχος Elon Musk, φέρεται να πάτησε λάικ σε σχετική φωτογραφία που κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο με τον Έλληνα πρωθυπουργό να μπαίνει στη θέση οδηγού ενός Tesla Model 3.
Η μυστηριώδης ΟΔΕΜΣΤ
Λίγο πριν καβαλήσει το αξίας 50.000 ευρώ Tesla Model 3, που παραμένει άγνωστο αν του έχει δοθεί για δοκιμαστική ή διαφημιστική χρήση, ο πρωθυπουργός έκανε και σχετικές δηλώσεις για το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
“Είπαμε ότι θα το ανοίξουμε, το ανοίξαμε” τόνισε, στραμμένος όχι προς τις κάμερες αλλά προς τον Χάρη Δαυίδ. “Τώρα το ανεβάσαμε το επίπεδο των περιοδικών εκθέσεων και πρέπει να το κρατήσουμε ψηλά”, συμπλήρωσε. “Έχω πολλές σκέψεις για το πώς μπορούμε να το ενισχύσουμε”, ολοκλήρωσε, χωρίς να διευκρινίσει τίποτα περισσότερο.
Άλλωστε, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν έχει οποιαδήποτε ενημέρωση για τις… λεπτομέρειες του ανοίγματος του ΕΜΣΤ ή αν έχει άμεση γνώση για όσα αποκαλυπτικά ήρθαν στο φως την επόμενη ημέρα της επίσκεψής του, με το ρεπορτάζ της Αφροδίτης Ερμίδη στην εφημερίδα Documento.
Σύμφωνα με αυτό, η αποτελούμενη από τρία φυσικά πρόσωπα Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία (ΑΜΚΕ) με την επωνυμία ΟΔΕΜΣΤ (Ομάδα Δράσης για το ΕΜΣΤ), που είχε συσταθεί το 2014 ως όχημα για την υποδοχή της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος υπέρ και προς όφελος του ΕΜΣΤ και είχε παραμείνει ανενεργή από το 2018, καθώς πρακτικά το έργο της είχε ολοκληρωθεί, νεκραναστήθηκε το 2020.
Με τροποποίηση του καταστατικού της, προστέθηκαν στις αρμοδιότητές της “η αποδοχή επιχορηγήσεων από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και η διαχείρισή τους με σκοπό την ανάληψη κάθε υποχρέωσης απαιτούμενης για την αποτροπή του ενδεχομένου να τεθεί σε κίνδυνο η υλοποίηση του απώτερου σκοπού της δωρεάς, ήτοι η απρόσκοπτη λειτουργία του ΕΜΣΤ και η επίτευξη του καταστατικού του σκοπού”.
Οι νέες της αρμοδιότητες επέτρεψαν την επιχορήγηση της ΟΔΕΜΣΤ με 400.000 ευρώ από τον κρατικό προϋπολογισμό, για την κάλυψη δαπανών όπως η φύλαξη του μουσείου και η εκπόνηση μελέτης βιωσιμότητάς του (!). Με πρόσχημα την ευελιξία και την ταχύτητα, εργασίες που θα έπρεπε να δρομολογούνται και να εκτελούνται από το ίδιο το Μουσείο ή, έστω, τις κεντρικές υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού στο οποίο και υπάγεται, ανατίθενται σε μια ΑΜΚΕ, η οποία δεν δεσμεύεται από το δημόσιο λογιστικό και τους απαραίτητους δημοσιονομικούς ελέγχους, δεν υποχρεούται να τηρεί τις εκ του νόμου προβλεπόμενες για το δημόσιο διαδικασίες για διαγωνισμούς και προμήθειες, δρα ανεξέλεγκτα.
Το θέμα στη Βουλή
Τις αποκαλύψεις της εφημερίδας έφερε με ερώτησή του στη Βουλή ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Πάνος Σκουρολιάκος
Η συζήτηση που διεξήχθη εκεί και οι απαντήσεις που επιχείρησε να δώσει η υπουργός Λίνα Μενδώνη είναι αποκαλυπτικές των προθέσεων και του τρόπου με τον οποίο πολιτεύεται και αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα η αρμόδια για θέματα πολιτισμού υπουργός της κυβέρνησης Μητσοτάκη.
Ούτε λίγο ούτε πολύ, η Λίνα Μενδώνη ισχυρίστηκε, κατά την προσφιλή της συνήθεια, πως χάρη στις δικές της και μόνο ενέργειες άνοιξε το ΕΜΣΤ, ενώ οι προηγούμενοι δεν έκαναν τίποτα απολύτως και ο ελληνικός λαός πλήρωνε τζάμπα το προσωπικό του μουσείου. Μίλησε για “ανύπαρκτο μουσείο”, μέχρι τα εγκαίνια της μόνιμης έκθεσης τον περασμένο Φλεβάρη, απαξιώνοντας έναν φορέα που πριν ανοίξει η μόνιμη συλλογή στο κοινό είχε πραγματοποιήσει 119 εκθέσεις και 200 δράσεις και προγράμματα, με την επισκεψιμότητα σε Ελλάδα και εξωτερικό να αγγίζει τα δύο εκατομμύρια ανθρώπους.
Δεν είπε κουβέντα για το εκβιαστικό άνοιγμα του μουσείου, χωρίς διευθυντή και με προσωρινό διοικητικό συμβούλιο, χωρίς το αναγκαίο προσωπικό, χωρίς ηλεκτρονικό εισιτήριο, χωρίς αναψυκτήριο, χωρίς πωλητήριο, προκειμένου να εξυπηρετηθούν επικοινωνιακές τακτικές και υποσχέσεις σε ημετέρους.
Δεν έδωσε καμία ουσιαστική απάντηση για τη σκανδαλώδη λειτουργία και επιχορήγηση παραμάγαζων τύπου ΟΔΕΜΣΤ, μια ΑΜΚΕ τριών ανθρώπων στην οποία έχει παραδοθεί στην πραγματικότητα, κατά παράβαση κάθε νομιμότητας, η διοίκηση ενός εθνικού μουσείου.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης μπορεί να μην τα ήξερε όλα αυτά όταν επισκέφθηκε το ΕΜΣΤ. Να νόμισε πως δίχως να δεχτεί καμία κριτική και έλεγχο θα κάνει ένα γρήγορο επικοινωνιακό πέρασμα, προμοτάροντας φίλους επιχειρηματίες και τα προϊόντα τους. Να πίστευε πως όλα λειτουργούν στη εντέλεια, στο πλαίσιο της νέας “κανονικότητας” που ευαγγελίζεται η κυβέρνησή του.
Δεν είναι όπως νομίζει. Είναι πολλοί και πολλές που ενδιαφέρονται για την ομαλή και αξιοπρεπή λειτουργία του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, με δημόσιο χαρακτήρα και προσανατολισμό, με διαφάνεια στην οικονομική διαχείριση και ισοτιμία στην αξιοποίηση του καλλιτεχνικού δυναμικού.
Παρακολουθούν, σκέφτονται και κρίνουν. Και αν δουν πως το μεγάλο πλιάτσικο που έχει δρομολογηθεί συνεχίζεται, ίσως και να μη μείνουν τόσο αθόρυβοι όσο θα τους ήθελαν ορισμένοι.
