Περισσότεροι από δέκα χιλιάδες Αιθίοπες πρόσφυγες έχουν καταφύγει στο Σουδάν τις τελευταίες μέρες, έπειτα από την έναρξη των συγκρούσεων ανάμεσα στις τοπικές δυνάμεις της επαρχίας Τιγκράι και το στρατό της Αιθιοπίας. Την ίδια ώρα που η υπηρεσία του ΟΗΕ για τον Συντονισμό Ανθρωπιστικών Υποθέσεων έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου, ανακοινώνοντας πως οι ανθρωπιστικές οργανώσεις αδυνατούν να αποθηκεύσουν τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης στο Τιγκράι εξαιτίας της διακοπής πρόσβασης στην περιοχή.
Επίκειται “μεγάλη έκτακτη ανάγκη”, προειδοποιεί η εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, αναφερόμενη σε μία περιοχή που ήδη πριν από τις συγκρούσεις πάνω από μισό εκατομμύριο άνθρωποι εξαρτώντας από την επισιτιστική βοήθεια.
Η δεύτερη πολυπληθέστερη χώρας της Αφρικής βρίσκεται στα όρια του εμφυλίου πολέμου, μετά το εναρκτήριο λάκτισμα της ένοπλης σύγκρουσης στα τέλη του περασμένου μήνα.
“Η δυτική επαρχία Τιγκράι έχει απελευθερωθεί”, έγραφε πρόσφατα στο Twitter ο 44χρονος πρωθυπουργός της χώρας, Abiy Ahmed, κατηγορώντας παράλληλα την πλευρά των αντιπάλων του για ωμότητες.
Ο Αιθίοπας πρωθυπουργός, ο οποίος την περασμένη χρονιά κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης για την συνεισφορά του, εκτός των άλλων, στην ειρηνευτική διαδικασία με τη γειτονική Ερυθραία, διέταξε τη στρατιωτική επίθεση εναντίον των Τιγρέων, κατηγορώντας το “Λαϊκό Απελευθερωτικό Κίνημα Τιγκράι” (TPLF) για επιθέσεις εναντίον των στρατιωτικών δυνάμεων της Αιθιοπίας. Το TPLF, το οποίο διοικεί την εν λόγω βορειοανατολική περιφέρεια της αφρικανικής χώρας, δήλωσε ότι δεν μπορούσε να “αγνοήσει τον κίνδυνο”. Η ένταση στις σχέσεις ανάμεσα στο κίνημα που διατηρεί δική του περιφερειακή ένοπλη δύναμη επιβολής της τάξης και στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση κλιμακώνονται εδώ και μήνες. Το TPLF είχε προσφάτως κατηγορήσει τις ομοσπονδιακές αρχές για απόπειρα εισβολής στην περιοχή.
Γιατί η περιφέρεια Τιγκράι είναι στρατηγικά σημαντική;
Το Τιγκράι, η βορειότερη επαρχία της Αιθιοπίας, αποτελεί πατρίδα για την εθνότητα των Τιγραίων, που αντιπροσωπεύουν το 7% του συνολικού πληθυσμού μιας χώρας με πάνω από 110 εκατομμύρια κατοίκους. Μπορεί η πληθυσμιακή “ισχύς” της εν λόγω εθνοτικής ομάδας να φαίνεται μικρή, παρόλα αυτά, για πάνω από τρεις δεκαετίες απολάμβανε, δυσανάλογα για το μέγεθος της, εξουσιαστικά προνόμια, ενώ είναι γνωστό ότι ασκούσε επιρροή και μέσα στην κυβέρνηση.
Μετά την πτώση του φιλοσοβιετικού καθεστώτος του Μενγκίστου που τυράννησε την αφρικανική χώρα τη δεκαετία του 1970 και του 1980 το TPLF εμφανίστηκε ως καθοδηγητής, η ηγέτιδα δύναμη ενός πολιτικού συνασπισμού πρώην ανταρτών που ανέλαβε τις τύχες της Αιθιοπίας το 1991. Ο συνασπισμός αποτελούνταν από τέσσερα πολιτικά κόμματα, που αντιπροσώπευαν τις μεγαλύτερες εθνοτικές ομάδες της χώρας, υποστηρίζοντας μία ομοσπονδιακή μορφή διακυβέρνησης που τους εξασφάλιζε σημαντική δύναμη.
Ο Meles Zenawi, πρώην ηγέτης της Αιθιοπίας από το 1991 μέχρι και το θάνατό του, το 2012, ανήκε στη φυλή των Τιγκράι. Ήταν σύμμαχος των ΗΠΑ στον λεγόμενο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, ενώ πολλοί τον χαρακτηρίζουν ως τον άνθρωπο που μετέτρεψε την Αιθιοπία σε πυλώνα σταθερότητας και οικονομικής ευημερίας σε μια ομολογουμένως ταραχώδη περιοχή. Με βαρύ τίμημα, όμως, για τις πολιτικές ελευθερίες των πολιτών, υποστηρίζουν οι New York Times, καθώς ο συνασπισμός του οποίου ηγούνταν είχε υπό τον έλεγχό του όλα τα δίκτυα εξουσίας, καταστέλλοντας κάθε αντιπολιτευόμενη φωνή.
Οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις των περασμένων ετών έδωσαν πολιτική ώθηση στον νυν πρωθυπουργό, Abiy, ο οποίος κατάφερε να εισέλθει στο πρωθυπουργικό γραφείο το 2018. Λίγο μετά την εκλογή του, μέλη των Τιγρων απομακρύνθηκαν από τις θέσεις που κατείχαν στον κρατικό μηχανισμό, συνελήφθησαν, κατηγορούμενα, μεταξύ άλλων, για διαφθορά, ανοίγοντας έτσι ένα βαθύ χάσμα ανάμεσα στην κοινότητα του Βορρά, την κυβέρνηση του TPLF και την ομοσπονδιακή κυβέρνηση.
Ο Abiy έχει δηλώσει την πρόθεση του είναι να ενώσει τη χώρα αυξάνοντας την ισχύ της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, μειώνοντας παράλληλα την αυτονομία των περιφερειακών κυβερνήσεων. Πρόθεση που αποτελεί casus belli τόσο για τους Τιγραίους, όσο και για τις υπόλοιπες αυτονομημένες κοινότητες της περιοχής, που δήλωσαν ανοιχτά την αντίθεσή τους σ’ αυτή την επιχείρηση συγκεντρωτισμού από το επίσημο κράτος της Αντίς Αμπέμπα. Μια αντίθεση που μπορεί να ενταχθεί στο πλαίσιο της διαχρονικής διελκυστίνδας ανάμεσα στο κέντρο και την περιφέρεια. Μια σύγκρουση που ιστορικά συναντάμε μεταξύ των ορεινών και των πεδινών περιοχών της Αιθιοπίας.
Γιατί, τώρα πια, μιλούν τα όπλα;
Οι λόγοι για τους οποίους η κυβέρνηση της Αιθιοπίας κινήθηκε στρατιωτικά, φαινομενικά είναι ακατανόητοι. Ιδίως για κάποιον που παρακολουθεί τα τεκταινόμενα στη χώρα, χωρίς να λαμβάνει υπόψη του ότι μπροστά μας εκτυλίσσεται ένας οξύς ανταγωνισμός ανάμεσα σε δύο πόλους που μάχονται με έπαθλο το ιερό δισκοπότηρο της εξουσίας.
“Οι Τιγραίοι ελέγχουν μεγάλο μέρος της οικονομίας, ειδικά μέσω κρατικών επιχειρήσεων”, λέει ο Αστέρης Χουλιάρας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Επομένως, η εξουσία δεν μεταφράζεται μόνο σε πολιτική, αλλά και σε οικονομική ισχύ.
Ίσως, έτσι εξηγείται ο δραματικός τόνος του Abiy, ο οποίος σε τηλεοπτική του ομιλία μετά την έναρξη της διαμάχης έκανε λόγο για τα μαρτύρια που υπέστησαν τα στελέχη των ομοσπονδιακών δυνάμεων, αφήνοντας να εννοηθεί ότι επρόκειτο για αναμενόμενη αντίδραση από την πλευρά της κυβέρνησής του.
Λίγες μέρες αργότερα, στις 3 Νοεμβρίου ο στρατηγός των Ενόπλων Δυνάμεων της Αιθιοπίας Birhanu Jula ανέφερε ότι υπήρχαν “τραυματισμένοι και από τις δύο πλευρές”.
Τόσο οι βομβαρδισμοί της 30ης Οκτωβρίου, όσο και οι σποραδικές συγκρούσεις που ακολούθησαν έδειξαν ότι ο κίνδυνος περαιτέρω όξυνσης της κατάστασης είναι ορατός.
Τα Ηνωμένα Έθνη και οι πολωμένες, λόγω των πρόσφατων προεδρικών εκλογών, ΗΠΑ κάλεσαν και τις δύο πλευρές να απεμπλακούν άμεσα από την σύρραξη.
Μάταια, όμως.
Άλλωστε, όπως προαναφέρθηκε, τα σύννεφα του εμφυλίου πολέμου είχαν εμφανιστεί καιρό τώρα στον ουρανό της παλαιότερης ανεξάρτητης χώρας της Αφρικής…
Τον περασμένο Σεπτέμβριο οι Τιγραίοι αψήφησαν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, αποφασίζοντας να προχωρήσουν στη διενέργεια κοινοβουλευτικών εκλογών, κι ενώ είχαν αναβληθεί οι γενικές εκλογές λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. Το νομοθετικό σώμα της κυβέρνησης της Αιθιοπίας ανταπάντησε λίγο αργότερα, τον Οκτώβριο, περικόπτοντας την κρατική χρηματοδότηση της περιοχής, κίνηση που εξόργισε τους ηγέτες των Τιγραίων.
Μετά την ανακοίνωση που ακολούθησε την πρώτη επίθεση, ο Abiy κήρυξε τη χώρα σε εξάμηνη κατάσταση έκτακτης ανάγκης, την ώρα που ανακοινώνονταν από τους αξιωματούχους των Τιγραίων το κλείσιμο του εναέριου χώρου τους και της οδικής πρόσβασης στην περιοχή.
Εν τω μεταξύ, αίσθηση προκάλεσε η είδηση ή καλύτερα οι θριαμβολογίες από την πλευρά των Τιγραίων ότι στρατιώτες του αιθιοπικού στρατού είχαν αυτομολήσει, εντασσόμενοι στις δικές τους γραμμές.
Θα μπορούσε αυτή η σύγκρουση να βάλει φωτιά στην περιοχή;
“Καμία πλευρά δεν θα βγει κερδισμένη από αυτόν το πόλεμο”, λέει ο Mehari Taddele Maru, λέκτορας σε ζητήματα διακυβέρνησης και μετανάστευσης στο European University Institute, κέντρο μεταπτυχιακών σπουδών στην Ιταλία.
Μάλλον δεν έχει άδικο, κρίνοντας από τη συγκυρία.
Η επαπειλούμενη εμφύλια σύρραξη βρίσκει την Αιθιοπία αντιμέτωπη με πολύ σοβαρές προκλήσεις. Αφενός τη μεγάλη, παγκόσμια πρόκληση της πανδημίας της Covid-19, αφετέρου την κρίση χρέους, έπειτα από μια λαμπρή δεκαετία οικονομικής ανάπτυξης.
Τα πράγματα όμως είναι περίπλοκα και για τον προερχόμενο από την μεγαλύτερη από τις ογδόντα εθνότητες της Αιθιοπίας, τους Ορόμο, Αbiy που κατηγορείται από την κοινότητά του ότι δεν υλοποίησε τις υποσχέσεις του για αλλαγή.
Υπάρχουν αντιθέσεις μέσα στην ίδια εθνότητα;
Ενδεχομένως να έχει βάση ένας τέτοιος ισχυρισμός, ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι μεγάλο κομμάτι των Oromo αποδίδει στην κυβέρνηση τη φυλάκιση του Jawar Mohammed, του καταγόμενου από την ίδια εθνότητα με τον Αιθίοπα πρωθυπουργό και σφοδρού επικριτή της πολιτικής του, που κατηγορείται για τρομοκρατία.
Οι αναλυτές πιστεύουν ότι περαιτέρω όξυνση στην Αιθιοπία θα έχει σοβαρό αντίκτυπο όχι μόνο στην ίδια, αλλά και στις υπόλοιπες έξι χώρες που την περιβάλλουν.
Όπως εξηγούν οι Abdi Latif Dahir και Declan Walsh στους Νew York Times , η βία στο Τιγκράι δεν αφήνει ανεπηρέαστη την κοντινή Ερυθραία, σύμμαχο πια της ομοσπονδιακής κυβέρνησης της Αιθιοπίας, με μακροχρόνια εχθρότητα προς το TPLF. Οι περισσότεροι βετεράνοι του οποίου, που συμμετείχαν μάλιστα στον πόλεμο ανάμεσα στην Αιθιοπία και την Ερυθραία (1998-2000), σήμερα στελεχώνουν τις παραστρατιωτικές δυνάμεις της περιοχής Τιγραίων, οι οποίες, σύμφωνα με το International Crisis Group, μαζί με τις τοπικές πολιτοφυλακές φτάνουν τις 250.000 στρατιώτες.
Ας ελπίσουμε να διαψευστούν οι Κασσάνδρες…
