Εκταμιεύθηκαν τα 2 εκατ. ευρώ (2.388.000 δολάρια ΗΠΑ) που προσέφερε ως χορηγία το ελληνικό κράτος στο Ελληνικό Κολλέγιο και την Ελληνορθόδοξη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού της Βοστώνης. Τα χρήματα μεταφέρθηκαν μέσω της ελληνορθόδοξης Εκκλησίας της Αμερικής τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου. Η επίσημη αιτιολογία είναι ότι η χορηγία δίνεται «για την αναβάθμιση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας». Ο Πρόεδρός του Τιμίου Σταυρού κ. Γεώργιος Καντώνης ευχαρίστησε τον Κυριάκο Μητσοτάκη για τη χορηγία, χωρίς να παραλείψει να ευχαριστήσει και τον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής κ. Ελπιδοφόρο για την πολλαπλή στήριξή του. Αυτή η χορηγία, είπε, είναι «ένα τεράστιο βήμα προς την εξασφάλιση της οικονομικής μας σταθερότητας και βιωσιμότητας, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει τους δεσμούς μας με τον ελληνικό λαό».
Το θέμα απασχόλησε έντονα τον ελληνικό τύπο τον Ιανουάριο του 2020, όταν δηλαδή έγινε γνωστή για πρώτη φορά η απόφαση της κυβέρνησης Μητσοτάκη να παράσχει αυτή τη χορηγία. Όμως η συζήτηση εστίασε κυρίως στο οξύμωρο σχήμα, να έρχεται η άπορη και αδύναμη Ελλάς να χορηγήσει ένα ίδρυμα της ανθούσας ελληνοαμερικανικής ομογένειας! Στο άρθρο που ακολουθεί προτείνω να ξεπεράσουμε την εύλογη μεν, αλλά κάπως “εύκολη” αυτή κριτική, και να δούμε το θέμα με μεγαλύτερη προσοχή. Η αίσθηση που προσωπικά έχω αποκομίσει είναι πως πέρα από το επίπεδο της μικροπολιτικής και των σκανδάλων, ο μύθος εδώ μας μιλά για σοβαρότερα ζητήματα, που έχουν να κάνουν με τα προβλήματα και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο Ελληνισμός σε ευρύτερο ιστορικό φόντο. Ας αφήσουμε όμως να μιλήσουν τα πράγματα.
Προβλήματα, αδιέξοδα και στο βάθος το κλείσιμο της σχολής
Το Ελληνικό Κολλέγιο και η Ελληνορθόδοξη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού είναι ένα αυτόνομο εκπαιδευτικό ίδρυμα υπό την αιγίδα της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής της Αμερικής. Περιλαμβάνει το Κολλέγιο, το οποίο παρέχει πτυχίο Bachelor στις κλασικές σπουδές (γράμματα και τέχνες, θεολογία, παιδαγωγικά, ανθρωπιστικές επιστήμες, διοίκηση επιχειρήσεων κ.ά.), και τη Θεολογική Σχολή, η οποία παρέχει εξειδικευμένα προγράμματα για master θεολογίας. Συστάθηκε το 1937 από τον τότε Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Αθηναγόρα, μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη. Η έδρα του ήταν αρχικά στο Κονέκτικατ και από το 1946 έχει μεταφερθεί σε ένα μεγάλο Κάμπους 240 στρεμμάτων στο Μπρούκλαϊν της Βοστώνης, στην Πολιτεία της Μασαχουσέτης. Πρόεδρος του Διοικητικού του Συμβουλίου (Board of Trustees) είναι ex officio o Αρχιεπίσκοπος Αμερικής, υπάρχει όμως και Εκτελεστική Επιτροπή με διακριτό Πρόεδρο που διευθύνει την τρέχουσα λειτουργία του οργανισμού.
Παρά τη μακρά του ιστορία το εκπαιδευτικό αυτό ίδρυμα αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα. Έγιναν δημοσίως γνωστά τον Μάιο 2018, όταν διέρρευσε στον τύπο επιστολή έντεκα μελών του Συμβουλίου και της Εκτελεστικής Επιτροπής που διεκτραγωδούσαν την κατάσταση στον τότε Αρχιεπίσκοπο Αμερικής κ. Δημήτριο. Έκαναν λόγο για απόλυτο οικονομικό αδιέξοδο με διαρκή ετήσια ελλείμματα που κάθε χρόνο προστίθενται στα ήδη σωρευμένα μεγάλα χρέη, και μαζί μ’ αυτό περιέγραφαν μια κατάσταση παρακμής που εκδηλώνεται με τη διαρκή μείωση των μαθητών και φοιτητών από χρόνο σε χρόνο. Όλα αυτά – εξηγούσαν – οδηγούν με τη σειρά τους στην αδυναμία της σχολής να πείσει τους υποψήφιους χορηγούς, οπότε τα πράγματα είχαν πάρει τη μορφή ενός διογκούμενου φαύλου κύκλου.
Στην επιστολή τους οι έντεκα επικέντρωναν στη διοικητική ανεπάρκεια του τότε Προέδρου, και πρότειναν κλασικές μανατζερίστικες λύσεις. Αν όμως διαβάσει κάποιος προσεκτικά τα γραφόμενά τους, εύκολα, νομίζω, καταλαβαίνει ότι το πρόβλημα είναι πιο βαθύ και έχει να κάνει με τον εκπαιδευτικό προσανατολισμό της σχολής. Πάντως πολύ γρήγορα το πρόβλημα έγινε γνωστό πέρα από τον κλειστό κύκλο των διοικητικών και εκκλησιαστικών υπευθύνων του Τιμίου Σταυρού, και τον Νοέμβριο 2019 οι αρμόδιες αρχές (The New England Commission of Higher Education) αποφάσισαν να θέσουν τη Θεολογική Σχολή υπό επιτήρηση, με την απειλή ότι θα της αφαιρεθεί η άδεια λειτουργίας, αν μέχρι τα τέλη του 2021 δεν βελτιωθούν ριζικά «η οργάνωση, το μάνατζμεντ και το ακαδημαϊκό πρόγραμμα».
Στα δύο χρόνια που πέρασαν από το 2018 η ηγεσία του ιδρύματος άλλαξε δύο φορές, αλλά παρά τον αισιόδοξο τόνο που θέλει να δώσει ο νέος Πρόεδρος η φορά των πραγμάτων δεν έχει αλλάξει. Ενώ πριν λίγα χρόνια γινόντουσαν δεκτοί στη σχολή γύρω στους 200 σπουδαστές κάθε χρόνο, σήμερα πλέον έχουν πέσει στους μισούς. Και τα χρέη συνεχίζουν να αυξάνουν.
Οι απολύσεις του καλοκαιριού
Το καλοκαίρι του 2020, στο πλαίσιο, υποτίθεται, των υποχρεωτικών περικοπών, η νέα διοίκηση απέλυσε έξι μέλη από το διδακτικό προσωπικό του Κολλεγίου και της Σχολής. Μεταξύ αυτών που απολύθηκαν ήταν και ο πρωτοπρεσβύτερος π. Εμμανουήλ Κλάψης, σημαίνων Έλληνας θεολόγος, κεντροαριστερών κατά το μάλλον ή ήττον αντιλήψεων, ο οποίος έχει διατελέσει εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και συμμετέχει ενεργά στον διαχριστιανικό και διαθρησκειακό διάλογο. Κάποια από τις πηγές μας, που θέλει να μείνει στην ανωνυμία, ισχυρίζεται πως η απόλυση του π. Εμμ. Κλάψη ήταν άσχετη με τα μέτρα περικοπών, αλλά ήταν μια ευκαιρία για ορισμένους απ’ τους βασικούς χορηγούς της ελληνορθόδοξης Εκκλησίας της Αμερικής να απαλλαγούν από τις πολιτικά “ενοχλητικές” κατ’ αυτούς απόψεις του.
Ας σημειωθεί εν παρενθέσει πως η απόλυση του π. Εμμ. Κλάψη θορύβησε στην Ελλάδα τους φιλελεύθερους και προοδευτικούς θεολόγους, ενώ αντιθέτως οι συντηρητικοί εκκλησιαστικοί κύκλοι είδαν τις απολύσεις, και του π. Κλάψη και των υπολοίπων, μάλλον με θετικό μάτι. Έγραφε, για παράδειγμα, στο blog του ο θεολόγος Παναγιώτης Τελεβάντος: «Η απόλυση Καθηγητών δεν είναι εξ ορισμού απορριπτέα νοουμένου ότι εδράζεται σε πνευματικά και όχι σε οικονομικά κριτήρια. … Η Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού στην Βοστώνη κυριαρχείται -κατά το πλείστον- από προτεσταντόπληκτους Καθηγητές.» Οι συγκεκριμένοι που απολύθηκαν «ας αναζητήσουν εργοδοσία σε Προτεσταντικές Θεολογικές Σχολές». Και κατέληγε: «Απολύσεις μπορούν ή μάλλον πρέπει να γίνουν για να διασφαλιστεί ότι θα εκπαιδεύονται με ορθόδοξα κριτήρια οι φοιτητές». … “Ευσεβείς” πόθοι!
Το ιστορικό της χορηγίας και οι αντιδράσεις
Με δεδομένο ότι το επαπειλούμενο κλείσιμο του Τιμίου Σταυρού θα προκαλούσε μεγάλη αναστάτωση στην ομογένεια, και με δεδομένη επίσης την αδυναμία εξασφάλισης άλλων χορηγιών, εξ αιτίας ακριβώς της ανυποληψίας της σχολής, η Αρχιεπισκοπή στράφηκε – πού αλλού; – στη μητέρα πατρίδα. Σ’ αυτό έπαιξαν σημαντικό ρόλο οι καλές σχέσεις του νέου Αρχιεπισκόπου Αμερικής κ. Ελπιδοφόρου με τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Σημαντική όμως ήταν και η υπουργοποίηση το καλοκαίρι του 2019 του εκδότη του Εθνικού Κήρυκα της Νέας Υόρκης κ. Αντώνη Διαματάρη.
Ως αρμόδιος πλέον Υφυπουργός Εξωτερικών με αντικείμενο τον Απόδημο Ελληνισμό και τις Ορθόδοξες Εκκλησίες της Διασποράς ο Αντ. Διαματάρης φρόντισε να βρει τρόπο να εξασφαλίσει μια ζωτική για το ίδρυμα οικονομική ένεση. Και παρ’ όλο που ο ίδιος υποχρεώθηκε να παραιτηθεί πολύ σύντομα (όταν κάποια δημοσιεύματα αμφισβήτησαν τα πανεπιστημιακά του πτυχία) η υπόθεση της χορηγίας είχε επιτυχή κατάληξη. Όπως είπαμε άλλωστε, ήταν επιθυμία και του ίδιου του Κυρ. Μητσοτάκη να στηρίξει τον κ. Ελπιδοφόρο σε μια δύσκολη στιγμή. Την τελική απόφαση για τη χορηγία ανακοίνωσε στον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής ο ίδιος ο Έλληνας Πρωθυπουργός κατά την επίσκεψή του στην Αμερική τον Ιανουάριο 2020.
Η #Ελλάδα αποφάσισε επιτέλους να επενδύσει στο μέλλον του ελληνισμού στις #ΗΠΑ. Αυτό σηματοδοτεί η απόφαση του #Πρωθυπουργού της να επιχορηγεί με 2 εκατ. ευρώ τον χρόνο την Θεολογική σχολή, ένα κρίσιμης σημασίας ίδρυμα για το μέλλον της ομογένειας μας.
— Αντώνης Η. Διαματάρης (@AHDiamataris) January 9, 2020
Στην απόφαση της κυβέρνησης ασκήθηκε έντονη κριτική από τον ΣΥΡΙΖΑ. «Την ώρα που τα κονδύλια για τη δημόσια Παιδεία στην Ελλάδα περικόπτονται ξανά και ξανά, η κυβέρνηση προχωρά στην επιχορήγηση Θεολογικής Σχολής στις ΗΠΑ με δύο εκατ. ευρώ τον χρόνο… Πρόκειται ουσιαστικά για ένα ιδιωτικό κολλέγιο που υπάγεται στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Αμερικής, η οποία έχει ιστορικό οικονομικής κακοδιαχείρισης.» Αυτά έγραφε η Εφημερίδα των Συντακτών (11.01.2020), υπενθυμίζοντας, εκτός των άλλων, και το οικονομικό σκάνδαλο του Αγ. Νικολάου Νέας Υόρκης και τα σεξουαλικά σκάνδαλα του 2005.
Ανάλογες απόψεις υποστήριξαν οι δύο πρώην Υπ. Παιδείας του ΣΥΡΙΖΑ, ο Νίκος Φίλης και ο Κώστας Γαβρόγλου, και άλλα στελέχη, όπως ο Γ. Κατρούγαλος, ο Ν. Ξυδάκης κ.ά. Η Κυβέρνηση απάντησε λέγοντας ότι η υποστήριξη του εκπαιδευτικού αυτού ιδρύματος στην Αμερική είναι «εθνικό καθήκον». (Βλ. σύνοψη της συζήτησης σε The Press Project 10.01.2020, Εφ.Συν 11.01.2020 και Orthodoxia News Agency 13.01.2020).
Υπήρξαν και άλλου είδους αντιδράσεις, όπως του ιατρού Αλέξανδρου Ρεμούνδου, που θεωρεί ότι το πρόβλημα της σχολής ανάγεται στον συστηματικό αφελληνισμό της εδώ και δεκαετίες, και στην εσωτερική πόλωση μεταξύ «ελληνοφρόνων» και «αμερικανοφρόνων» καθηγητών. «Πάντως, πρέπει η Σχολή να παύσει πάραυτα να είναι άνδρο ανθελληνισμού, αντιπατριαρχικών οπαδών της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Αμερικής και αποπροσανατόλιστων θεολόγων ελεύθερης σκέψης», προτείνει ο Αλ. Ρεμούνδος (14.01.2020). (Αν και προσωπικά δεν συμφωνώ με τις απόψεις του, βρήκα στο άρθρο του αρκετά ενδιαφέροντα πληροφοριακά στοιχεία).
Στη δημόσια συζήτηση παρενέβη αργότερα και ο Χρήστος Γιανναράς, ο οποίος με επιφυλλίδα του στην εφημερίδα Καθημερινή (08.03.2020) υποστήριξε ότι το βοήθημα θα έπρεπε μεν να δοθεί, αλλά «με απαιτήσεις ασυμβίβαστης σοβαρότητας». «Να μην αφορά πρωτίστως τις σπουδές των παιδιών ελληνικής καταγωγής –έλεγε ο Χρ. Γιανναράς– αλλά έναν πανεπιστημιακό θεσμό Κολλεγίου, όπου το κάθε ταλαντούχο Αμερικανόπουλο (κυρίως) θα μπορούσε να σπουδάσει στις ΗΠΑ, σε επίπεδο υπέρτερο από οπουδήποτε αλλού, την ελληνική γλώσσα, την ελληνική γραμματεία, τέχνη, φιλοσοφία, μουσική, δραματουργία – την όποια ελληνική ιδιαιτερότητα. Να είναι πρόκληση το υψηλό επίπεδο, ώστε να ελκύσει για δασκάλους τα καλύτερα, τα πιο αστραφτερά μυαλά της ελλαδικής πατρίδας και της διασποράς. Να ελκύει, ας το ξαναπούμε, πρωτίστως Αμερικανόπουλα και δευτερευόντως Ελλαδίτες».
Μια άλλη πρόταση ήταν αυτή του καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάσκοντα στην Ιατρική του Χάρβαρντ, Δημήτρη Λινού, επίσης στην Καθημερινή (12.07.2020): Εκτός από τη Θεολογική να δημιουργηθεί στον Τίμιο Σταυρό και μια σχολή Ιατρικής. Αυτό – εξήγησε ο Δ. Λινός – θα μπορούσε να γίνει και σε συνεργασία με κάποια από τις Ιατρικές Σχολές των Πανεπιστημίων της Μασαχουσέτης, και ανέφερε ως παράδειγμα κάποια σύγχρονα πρωτότυπα προγράμματα ιατρικής εκπαίδευσης που δεν απαιτούν βαριά υποδομή και δεν έχουν απαγορευτικό κόστος λειτουργίας. Διευκρίνισε μάλιστα πως η πρότασή του αυτή είναι συμπληρωματική στην πρόταση του Χρ. Γιανναρά.
Ναι μεν, αλλά…
Τέλος πάντων! Αυτά λεγόντουσαν μεταξύ περασμένου Ιανουαρίου και Ιουλίου. Τώρα φαίνεται πως τα χρήματα έφτασαν πλέον στο Κολλέγιο του Τιμίου Σταυρό χωρίς ιδιαίτερες προϋποθέσεις, … αλλά και χωρίς σαφή προοπτική.
Διότι υπάρχει η εξής σημαντική λεπτομέρεια. Η αρχική εντύπωση, σύμφωνα με το δημοσίευμα του Εθνικού Κήρυκα Νέας Υόρκης τον Ιανουάριο και σύμφωνα και με το πρόσφατο δημοσίευμα του Αθηναϊκού-Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων (24.20.2020), ήταν ότι η εγκεκριμένη χορηγία αφορούσε τακτική ετήσια επιχορήγηση (δύο εκ. ευρώ κατ’ έτος) και ότι η πρώτη χορηγία θα αφορούσε το έτος 2019, που σημαίνει ότι άμεσα θα πρέπει να δοθούν και άλλα δύο εκ. ευρώ που θα αφορούν την επιχορήγηση του 2020. Σύμφωνα όμως με άλλο δημοσίευμα του Εθνικού Κήρυκα (19.10.2020) αυτό δεν είναι σαφές και δεν πρέπει να θεωρείται καθόλου δεδομένο. Ενδέχεται δηλαδή η χορηγία που δόθηκε να είναι εφ’ άπαξ. Αυτό φέρεται να το λέει η πρέσβης της Ελλάδας στην Ουάσινγκτον κ. Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου. Και είναι αξιοσημείωτο ότι στην αγγλική εκδοχή του ίδιου άρθρου, που δημοσιεύθηκε λίγες μέρες αργότερα στην αγγλόφωνη έκδοση, το συγκεκριμένο αυτό σημείο της δήλωσης της Ελληνίδας Πρέσβειρας έχει απαλειφθεί.
Αυτό τι μπορεί να σημαίνει; Ίσως ότι κάποια υπόγεια διαμάχη λαμβάνει χώρα αυτή τη στιγμή στους διαδρόμους του ελληνικού Υπ. Εξωτερικών για τον χαρακτήρα και το μέλλον της χορηγίας. Ή ακόμα πιο πιθανόν ότι δεν συμβαίνει απολύτως τίποτα, ότι κανείς δεν ξέρει τίποτα, και ούτε κανείς ασχολείται, μέχρι ο κόμπος να φτάσει και πάλι στο χτένι και κάποιοι να αναζητήσουν εκείνη πλέον την ώρα κουμπαριές και φιλίες της τελευταίας στιγμής μπας και σώσουν την κατάσταση. … Ελληνικό! Πολύ ελληνικό! Όπως θα έλεγε και ο Νίτσε.
Πέρα λοιπόν από το αν καλώς ή κακώς δόθηκε η χορηγία, ένα άλλο ερώτημα είναι αν και σε ποιο βαθμό αυτή θα πετύχει το στόχο της – που υποτίθεται πως είναι η επιβίωση του Κολλεγίου και της Σχολής. Διότι αν τα χρήματα δόθηκαν όντως για μια και μόνη φορά και χωρίς προϋποθέσεις ουσιαστικής αναβάθμισης των δύο εκπαιδευτικών δομών, ίσως αποδειχθεί πως δεν ήταν το φιλί ζωής, αλλά η παρηγοριά στον άρρωστο μέχρι να βγει η ψυχή του. Τα τέλη του 2021 δεν είναι και τόσο μακριά, και η New England Commission of Higher Education καραδοκεί.
