“Μια κοινωνική επιδημία ξεσπά, που σε άλλες εποχές θα φαινόταν παραλογισμός: η επιδημία της υπερπαραγωγής. Η κοινωνία, έξαφνα, βρίσκεται οπισθοδρομημένη σε μια κατάσταση στιγμιαίας βαρβαρότητας. Νομίζει κανείς πως της κόπηκαν όλα τα μέσα της διατροφής, από καμιά πείνα ή από κανένα εξολοθρευτικό πόλεμο. Και γιατί; Γιατί η κοινωνία έχει πάρα πολύ πολιτισμό, πάρα πολλά μέσα διατροφής, πάρα πολλή βιομηχανία, πάρα πολύ εμπόριο”.
Κ. Μαρξ – Φ. Ένγκελς, Κομμουνιστικό Μανιφέστο, 1848.
Μία από τις πιο δημοφιλείς εικόνες στην τηλεοπτική Ισχυρή Ελλάδα των χρόνων του “εκσυγχρονισμού” ήταν τα μπλόκα των αγροτών σε κόμβους της εθνικής οδού, όπου συχνά οι διαμαρτυρόμενοι για τις χαμηλές τιμές πώλησης παραγωγοί του πρωτογενούς τομέα προτιμούσαν να πετάξουν στο δρόμο το γάλα, τις ντομάτες και τα πορτοκάλια τους. Άκρως συμβολική, και ταυτόχρονα απόλυτα πραγματική, αντανάκλαση της μαρξικής “αποξένωσης” του παραγωγού από το ίδιο το προϊόν της εργασίας του, η ισχυρή αυτή εικόνα αποτελούσε ταυτόχρονα προοικονομία για τις συντριπτικές απώλειες που επρόκειτο να δεχθούν λίγα χρόνια αργότερα τα εισοδήματα και το επίπεδο διαβίωσης της πλειοψηφίας των εργαζομένων.
Τον περασμένο Απρίλη, ανάλογες εικόνες έκαναν την εμφάνισή τους στις ΗΠΑ. Στη Φλόριντα, τεράστιες ποσότητες γάλακτος και λαχανικών πετάχτηκαν από τους παραγωγούς ή ξαναθάφτηκαν στο έδαφος, αφού εν μέσω των περιορισμών λόγω της πανδημίας οι μεγάλοι αγοραστές (αλυσίδες εστιατορίων και βιομηχανίες τροφίμων) αποσύρθηκαν. Και όλα αυτά. την ίδια στιγμή που το “πιο πλούσιο έθνος του κόσμου” αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη διατροφική κρίση της ιστορίας του. Αρκούντως ειρωνικά (ή τραγικά), η Αμερική, της οποίας τα μεγάλα πολυκλαδικά μονοπώλια και τα ηρωικά golden boys του χρηματοπιστωτισμού υπήρξαν υπεύθυνα, διαμέσου του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, για διαδοχικές “εκρήξεις πείνας” σε πολλά μέρη του κόσμου, βιώνει σήμερα στο εσωτερικό της παρόμοιες καταστάσεις: 14 εκατομμύρια παιδιά βρίσκονται σε συχνό κίνδυνο απώλειας γευμάτων καθημερινά, αριθμός που υπερβαίνει τρεις φορές τον αντίστοιχο στα χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης του Μεσοπολέμου και πέντε φορές την περίοδο πριν την πανδημία. Περισσότερο από το 40% των αμερικανικών νοικοκυριών υπομένουν αυτήν τη στιγμή κάποιας μορφής διατροφική ανεπάρκεια. Οι ουρές των χιλιάδων αυτοκινήτων από οικογένειες που περίμεναν τη διανομή της Τράπεζας Τροφίμων του Βόρειου Τέξας (της πιο βαριά χτυπημένης από τον Covid-19 πολιτείας των HΠΑ) κάνουν εδώ και δύο εβδομάδες το γύρο του κόσμου.
Σύμφωνα μάλιστα με φετινή έκθεση της οργάνωσης Feeding America, πάνω από 50 εκατομμύρια άνθρωποι πρόκειται να βρεθούν σε κατάσταση “διατροφικής ανασφάλειας” λόγω της πανδημίας, ανάμεσά τους 17 εκατομμύρια παιδιά.
Εντούτοις, το καθεστώς πλημμελούς διατροφής και ανασφάλειας ήταν ήδη μια πραγματικότητα για τα κατώτερα στρώματα του πληθυσμού ήδη από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης το 2008. Εκείνη την περίοδο ο αριθμός των Αμερικανών εκτός διατροφικής επάρκειας προσέγγιζε τα 36 εκατομμύρια, τη στιγμή που η αύξηση του πληθωρισμού στα τρόφιμα και τα καύσιμα, η μείωση των μισθών και η αύξηση της ανεργίας δημιουργούσε το πλαίσιο για την τεράστια μείωση του βιοτικού επιπέδου αλλά και του προσδόκιμου ζωής. Το 2011, έκαναν ήδη την εμφάνισή τους τα πρώτα ρεπορτάζ του CNN που επισήμαιναν πως ένα στα πέντε παιδιά στην Αμερική βρίσκεται σε κίνδυνο πείνας.
Όπως όμως συμβαίνει και με τις υπόλοιπες καταστροφικές συνέπειες της υγειονομικής κρίσης που έχει προκαλέσει η πανδημία, η διατροφική ανασφάλεια των Αμερικανών εμφανίζεται ανισομερής. Ο Covid-19 συζητείται ήδη ευρέως στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ως ο ιός που “κάνει τα αποκαλυπτήρια” των τεράστιων κοινωνικών ανισοτήτων της χώρας. Ο ορίζοντας του φάσματος της πείνας είναι κατά πολύ πιθανότερο να εμφανιστεί σε νοικοκυριά μαύρων, ισπανόφωνων και αυτοχθόνων Αμερικανών, αντικατοπτρίζοντας τη χρόνια υποβάθμιση των συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων και τις ακραίες ανισότητες που ήδη πριν από την πανδημία βίωναν αυτές στους τομείς εργασίας, της εκπαίδευσης, της κατοικίας και της περίθαλψης. Τα ποσοστά διατροφικής ανεπάρκειας κατά την τρέχουσα περίοδο της υγειονομικής κρίσης έχουν φτάσει να αφορούν το 25 και 30 τοις εκατό των οικογενειών ισπανόφωνων και μαύρων αντίστοιχα.
Πώς είναι δυνατόν μια χώρα με τόσο μεγάλους πλουτοπαραγωγικούς πόρους, με βιομηχανοποιημένη γεωργία και κτηνοτροφία και μια τόσο μεγάλη συσσώρευση πλούτου να αντιμετωπίζει άμεσα σήμερα την προοπτική της πείνας για σχεδόν το μισό του πληθυσμού της; Προφανώς οι ειδικές συνθήκες που εγκατέστησε στην καθημερινότητα και την παραγωγή η εμφάνιση της πανδημίας του κορονοϊού χειροτέρευσαν κατά πολύ τα ποσοστά.
Ωστόσο, η ουσιαστική απάντηση θα πρέπει να αναζητηθεί σε ένα άλλο, μεταφορικό, παθογόνο. Σε εκείνη την “κοινωνική επιδημία” που εμφανίζεται στις κοινωνίες της γενικευμένης εμπορευματικής παραγωγής, όταν τα περιθώρια κέρδους για τους ιδιοκτήτες της παραγωγής στενεύουν. Είναι τότε που λόγω μιας τυχαίας αφορμής αποκαλύπτεται ξαφνικά ο εγγενώς κρισιακός χαρακτήρας αυτού του συστήματος και οι μεγάλες αντιφάσεις του βγαίνουν στο προσκήνιο. Τότε που τα “όπλα” των ιδιοκτητών στρέφονται εναντίον τους. Ο βασιλιάς είναι γυμνός, ταυτόχρονα όμως οι υποτελείς είναι βαριά χτυπημένοι και ανήμποροι.
Μένει να αποδειχθεί αν θα μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους μέσω της δικής τους αυτενέργειας και αλληλεγγύης, και να στρέψουν τα ίδια τα “όπλα” των ιδιοκτητών εναντίον τους, λειτουργώντας ως νομοτελείς “νεκροθάφτες” τους, όπως λένε και κάποια αρχαία κείμενα του 19ου αιώνα…
