Η απόφαση του απερχόμενου προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, να ανακοινώσει στις 10 Δεκεμβρίου την αναγνώριση της κυριαρχίας του Μαρόκου στην πρώην ισπανική αποικία (1884-1975) της Δυτικής Σαχάρας που παραμένει υπό αδιευκρίνιστο καθεστώς εδώ και δεκαετίες, δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία.

Ούτε ήταν δείγμα του απρόβλεπτου χαρακτήρα του προέδρου Τραμπ.

Ήταν συστηματική δουλειά που βρισκόταν σε εξέλιξη από το 2017. Από τον πρώτο χρόνο έναρξης της προεδρικής του θητείας (όπως λένε οι Τάιμς της Νέας Υόρκης σε ένα σχετικό εκτενές ρεπορτάζ που δημοσίευσαν αυθημερόν σαν «έτοιμοι» από καιρό).

 Σε πρώτη φάση, το κίνητρο και το αντάλλαγμα για αυτή την αναγνώριση (που συνιστά κατά τις αποφάσεις του ΟΗΕ σαφή καταστρατήγηση του Διεθνούς Δικαίου) ήταν η ομαλοποίηση των σχέσεων του Μαρόκου με το Ισραήλ.

Ήταν όμως μόνον αυτό;

Για ποιο λόγο να ενδιαφερθεί ο Τραμπ για την Δυτική Σαχάρα της βορειοδυτικής Αφρικής; Αυτή την ξεχασμένη περιοχή από Θεό και ανθρώπους,  πλην γειτονικών χωρών όπως η Μαυριτανία και το Μαρόκο που έχουν καταπατήσει εδάφη της;

Όποιος βιαστεί να δει την κίνηση αποσπασματικά μόνον στο πλαίσιο του σκληρού παζαριού που έχουν ξεκινήσει από την αρχή του 2020 (επίσημα) ΗΠΑ και Ισραήλ με αραβικές χώρες για χάρη της «περιφερειακής ειρήνης» ενδεχομένως να οδηγηθεί σε μη ασφαλή συμπεράσματα.

Το πιθανότερο είναι πως η εξέλιξη αποτελεί τμήμα ενός γενικότερου καμβά πολύ-επιπέδων εξελίξεων στο πλαίσιο διαμόρφωσης ενός νέου στάτους κβο σε έναν πολυ-πολικό κόσμο από τον οποίο δεν λείπει ούτε η αντιπαράθεση, ούτε η όξυνση σχέσεων, ούτε ακόμη παράλληλα και η επίτευξη νέων, ετερόκλητων γεωπολιτικών ή και συγκυριακών συνεργασιών.

Το μόνον σίγουρο είναι πως η «νέα μεγάλη εικόνα» που διαμορφώνεται στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική είναι προς το παρόν ομιχλώδης, σχετικά ασαφής και ορατή μόνο σε ένα γενικό περίγραμμα.

Οι “παρονομαστές” παλαιστινιακό και Ιράν

Σε κάθε περίπτωση, η νέα “μεγάλη εικόνα” χρωματίζεται αρκετά έντονα αφενός από τις προσπάθειες των ΗΠΑ (ανεξαρτήτως Προέδρου, στο πλαίσιο μακροπρόθεσμων στρατηγικών σχεδιασμών)  να εκβιάσουν εξελίξεις που θα επιβάλουν μία πιθανή νομιμοποίηση της ισραηλινής κατοχής σε βάρος του παλαιστινιακού λαού.  Είτε με την μορφή μίας συμφωνίας προ τετελεσμένων με το όπλο στον κρόταφο. Είτε με την «επίτευξη» συμφωνίας κατόπιν διαπραγμάτευσης με σημαδεμένα χαρτιά που σε καμία περίπτωση δεν θα συνιστά δικαίωση του αίματος και των δακρύων που έχουν χύσει πάνω από 70 χρόνια.

Δεν είναι τυχαίο πως ο Μαροκινός βασιλιάς Μοχάμεντ ΙΣΤ’ έσπευσε να τηλεφωνήσει στον Παλαιστίνιο πρόεδρο Μαχμούτ Αμπάς για να δώσει «διευκρινίσεις» αμέσως μετά την ανακοίνωση του Προέδρου Τραμπ στις 10 Δεκέμβρη σχετικά με την ομαλοποίηση και την ανάπτυξη πλήρων διπλωματικών, οικονομικών, εμπορικών, πολιτιστικών και άλλων σχέσεων μεταξύ Μαρόκου και Ισραήλ.

Ούτε είναι τυχαία η διαβεβαίωση του Μαροκινού μονάρχη προς τον πρόεδρο Αμπάς πως το Μαρόκο «εξακολουθεί» να στηρίζει τον τερματισμό της ισραηλινο-παλαιστινιακής διένεξης στη βάση της λύσης των δύο κρατών. Αποδεικνύει, μεταξύ άλλων, τη σύνδεση αυτής της εξέλιξης με τον μεγάλο «παρονομαστή» εξελίξεων στη Μέση Ανατολή: το παλαιστινιακό ζήτημα.

Τι πήρε το Μαρόκο

Το Μαρόκο έσπευσε σε αυτή τη «διευκρίνιση» σε μία προσπάθεια να μην διαταράξει τις σχέσεις με τις άλλες αραβικές χώρες.

Ωστόσο δεν πήρε μόνον την αναγνώριση της μαροκινής κατοχής τμήματος της Δυτικής Σαχάρας από τις ΗΠΑ, ούτε τις νέες (επίσημες…) σχέσεις με το Ισραήλ από τις οποίες «μοιραία» θα προκύψουν εμπορικά και οικονομικά οφέλη.

Εξασφάλισε και τη δέσμευση των ΗΠΑ πως θα επενδύσουν 3 δις δολάρια τα επόμενα τρία χρόνια μέσω του «Χρηματοπιστωτικού Ταμείου Διεθνούς Ανάπτυξης» (IDFC) σε μαροκινά πολυτελή ξενοδοχεία, τράπεζες, ακόμη και σε εταιρία Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (προσωπική ιδιοκτησία του Μαροκινού βασιλιά).

Κέρδισε επιπροσθέτως την αναγνώριση της μαροκινής κυριαρχίας σε τμήμα της Δυτικής Σαχάρας, από δύο μοναρχίες του Κόλπου, που συμπεριλαμβάνονται στους νέους συμμάχους του Ισραήλ: τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και το Μπαχρέιν.

Η σπουδή των Εμιράτων και του Μπαχρέιν να συντονίσουν τις κινήσεις τους και να ανοίξουν (τα πρώτα στις 4 Νοέμβρη και το δεύτερο στις 14 Δεκέμβρη) προξενεία στην κατεχόμενη από το Μαρόκο περιοχή της Δυτικής Σαχάρας αποδεικνύει και την αρχή των «συγκοινωνούντων δοχείων» στη Μέση Ανατολή.

Αποδεικνύει επίσης και το μέγεθος της συναλλαγής με στόχο τον κοινό γεωπολιτικό αντίπαλο αραβικών μοναρχιών του Κόλπου και του Ισραήλ απέναντι στο Ιράν, που αντικειμενικά (και παρά το σκληρό εμπάργκο του προέδρου Τραμπ) δεσπόζει γεωπολιτικά στην ευρύτερη περιοχή του Κόλπου (μεταξύ άλλων και λόγω στρατηγικής θέσης, τεράστιου ορυκτού και φυσικού πλούτου)…

Επιπροσθέτως, ΗΠΑ και Ισραήλ δείχνουν (στην παρούσα φάση) να επιδιώκουν μεθοδικά τη δημιουργία μίας νέας συμμαχίας αραβικών χωρών, που θα παραμένουν με το ένα πόδι στον Αραβικό Σύνδεσμο (όσο αυτός διαρκέσει με τη σημερινή μορφή), και με το άλλο θα προχωρούν στην εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ με απώτερο στόχο τον περιορισμό της γεωπολιτικής επιρροής του Ιράν που αποτελεί για αρκετές αραβικές χώρες και το Ισραήλ κοινό αντίπαλο.

Σχεδόν όλα στην ευρύτερη περιοχή της Βόρειας Αφρικής και Μέσης Ανατολής δείχνουν να υπακούν στην αρχή των «συγκοινωνούντων δοχείων». Τίποτε δεν γίνεται «ξαφνικά» και τίποτε δεν λειτουργεί μεμονωμένα. Κατά έναν τρόπο, όλα συνδέονται και συν-διαμορφώνονται δημιουργώντας μία συγχορδία εξελίξεων με κλειδί «κοινά συμφέροντα» ή κοινούς αντιπάλους.

Σε αυτό τον «κανόνα» υπακούει και η απόπειρα των ΗΠΑ να «ξεπαγώσουν» την σύγκρουση της Δυτικής Σαχάρας, στην οποία τηρείται από το 1991 (παρά τις σποραδικές συγκρούσεις και επεισόδια) εκεχειρία, υπό τον ΟΗΕ, ανάμεσα στο (υποστηριζόμενο εμμέσως από την Αλγερία) Μέτωπο Πολισάριο που διεκδικεί την πλήρη ανεξαρτησία και αναγνώριση της «Αραβικής Δημοκρατίας Σαχράουι» και τον μαροκινό στρατό που ντε φάκτο ελέγχει πάνω από τα δύο τρίτα του εδάφους της περιοχής (που το Μαρόκο τις αποκαλεί «Νότιες επαρχίες» αλλά δεν αναγνωρίζονται διεθνώς από καμία ξένη χώρα πλην των ΗΠΑ από τις 12 Δεκέμβρη).

Ορισμένες ενδεικτικές αντιδράσεις

Οι έντονες αντιδράσεις της Ρωσίας που διά του υφυπουργού Εξωτερικών Μιχαήλ Μπογκντάνοφ καταδίκασε την κίνηση των ΗΠΑ ως «μονομερή» και σαφή παραβίαση του διεθνούς δικαίου δείχνουν πως η προσπάθεια των ΗΠΑ δεν θα περάσει χωρίς αντίσταση.

Η Αλγερία που συχνά αναφέρεται (δικαιολογημένα) ως ένας από τους κύριους υποστηρικτές του Μετώπου Πολισάριο (που παραμένει ενεργό) είδε την αναγνώριση της μαροκινής κατοχής στη Δυτική Σαχάρα από τις ΗΠΑ ως πηγή πιθανής αποσταθεροποίησης σε βάρος της…

Επιπλέον, ο Οργανισμός για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) και η ισλαμική Χαμάς που διοικεί τη Λωρίδα της Γάζας καταδίκασαν την κίνηση των ΗΠΑ και τη σύναψη συμφωνίας μεταξύ Μαρόκου και Ισραήλ συμφωνώντας ότι η σύναψη σχέσεων με το Ισραήλ δίχως την πρότερη επίλυση του παλαιστινιακού και την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας της Παλαιστίνης (όπως όριζε η σαουδαραβική πρωτοβουλία του 2002) αυξάνει την όρεξη του Ισραήλ σε βάρος των δικαιωμάτων του παλαιστινιακού λαού.

Όσο για τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες; Σαν σύγχρονος “Πόντιος Πιλάτος”, χαιρέτισε τη συμφωνία εξομάλυνσης σχέσεων του Μαρόκου με το Ισραήλ, αλλά εξέφρασε “επιφυλάξεις”(…) σε όλτι αφορά την αναγνώριση της μαροκινής κατοχής της Δυτικής Σαχάρας (που με εξαίρεση τις ΗΠΑ καμία άλλη δυτική χώρα δεν έχει κάνει ως τώρα)

“Μυστικοί διπλωμάτες”. Όχι μόνον κατάσκοποι…

Το παρασκήνιο δρομολόγησης τέτοιων εξελίξεων είναι πάντως πλούσιο και ενίοτε “πρωτότυπο”.

Ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών Γκάμπι Ασκενάζι για παράδειγμα την περασμένη Πέμπτη (μέρα ανακοίνωσης της απόφασης του Τραμπ για τη Δυτική Σαχάρα) βράβευσε Ισραηλινούς διπλωμάτες που είχαν δραστηριοποιηθεί μυστικά σε χώρες του Κόλπου εδώ και μία 20ετία, αποφεύγοντας πλην της παρακάτω φωτογραφίας να δώσει στοιχεία και ονόματα….

Αυτή η ομάδα Ισραηλινών διπλωματών με ψεύτικες ταυτότητες φαίνεται πως δρούσαν κάνοντας πότε τον επιχειρηματία, και πότε τον επενδυτή, επί σειρά ετών σε χώρες του Κόλπου. Κατά δήλωσή τους ο στόχος ήταν να ανοίξει ο δρόμος για τις σημερινές «συμμαχίες» του Ισραήλ με αραβικές και μουσουλμανικές χώρες που πλέον δεν είναι μόνον η Αίγυπτος και η Ιορδανία αλλά και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Σουδάν, το Μαρόκο και προσφάτως το ασιατικό Μπουτάν…

Μάθαμε επίσης πως πρωταγωνιστικό ρόλο στην επισημοποίηση των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Μαρόκου (παρότι προϋπήρχαν και είχαν αναπτυχθεί ως το 2000 σε στρατιωτικό, διπλωματικό, οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο) έπαιξε και ο Μαροκινός (εβραϊκής καταγωγής) επενδυτής, Yarin Elbaz (Γιαρίν Ελμπάζ) που αναπτύσσει έντονη επιχειρηματική δραστηριότητα μεταξύ Ισραήλ και Μαρόκου.

Ο Ελμπάζ φαίνεται πως έδρασε και ως μεσάζοντας μεταξύ ΗΠΑ και Μαρόκου ώστε να επέλθει η αναγνώριση της μαροκινής κατοχής τμήματος της Δυτικής Σαχάρας από την Ουάσιγκτον…

Με άλλα λόγια η “εργαλειοθήκη” για τη δρομολόγηση σημαντικών αλλαγών σε στρατηγικές περιοχές που συγκεντρώνουν το εύλογο ενδιαφέρον περιφερειακών και διεθνών δρώντων είναι πλούσια. Δεν περιορίζεται στο πλαίσιο της διπλωματίας, των μυστικών υπηρεσιών αλλά και των επιχειρηματικών, πολιτιστικών και άλλων σχέσεων.

Δρομολογούνται και αξιοποιούνται αρκετά ή περισσότερα χρόνια πριν επιτευχθεί ένα ικανό, σημαντικό αποτέλεσμα.

Με άλλα λόγια, οι σημαντικές αλλαγές σε περιφερειακο (και πολύ περισσότερο σε διεθνές…) επίπεδο σπάνια είναι απότοκος στιγμιαίων ή αποσπασματικών γεγονότων. Δρομολογούνται με πολλούς μηχανισμούς και ανάλογα με τις αλληλεπιδράσεις χρόνια πριν…

Έτσι και με την περίπτωση της Δυτικής Σαχάρας. Οι μηχανισμοί και τα εργαλεία είχαν ενεργοποιηθεί χρόνια πριν. Σιγά και σταθερά και αργότερα με περισσότερη ορμή και κίνηση μέχρι τις σημερινές εξελίξεις. Το εάν αυτές θα έχουν “αντοχή” ή και συνέχεια μεσοπρόθεσμα, μέλλει να κριθεί από πολλούς παράγοντες. Ιδιαίτερα όταν αυτά αφορούν ένα ρευστό και υπό διαμόρφωση νέο περιβάλλον…