Τα Σκόπια αντιμετωπίζουν ένα από τα χειρότερα προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ευρώπη. Οι κάτοικοι της πόλης νοιώθουν ασφυξία τον χειμώνα και αν πάνε βόλτα με τα πόδια πρέπει να αλλάξουν μετά τα ρούχα τους, γιατί βρωμάνε. Οι συνθήκες αυτές επικρατούν για περίπου τρεις μήνες το χρόνο. Οι κάτοικοι με αναπνευστικές παθήσεις φεύγουν για να γλυτώσουν, τα παιδιά αντιμετωπίζουν συχνά βρογχίτιδες, οι νέοι όμως άρχισαν να χρησιμοποιούν τώρα εφαρμογές στα κινητά τους αναζητώντας τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος.
Τα Σκόπια είναι πολλές μέρες το χρόνο στις πρώτες θέσεις των πλέον μολυσμένων πόλεων της Ευρώπης, μερικές μέρες και όλου του κόσμου. Το 2018 για παράδειγμα τα επίπεδα των PM10, μικροσκοπικών σωματιδίων ρυπαντών, υπερέβησαν τα όρια της Ε.Ε. επί 202 ημέρες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας περίπου 3.000 θάνατοι το χρόνο στη Βόρειο Μακεδονία οφείλονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Η ρύπανση έχει μεγάλο οικονομικό κόστος (οι εκτιμήσεις ποικίλλουν από 570 εκατ. σε 1,5 δισ. ευρώ) και αποτελεί ένα επιπλέον κίνητρο μετανάστευσης νέων επιστημόνων, που έχει εξελιχθεί στη μεγάλη μάστιγα της Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης. Η Βόρεια Μακεδονία πλήττεται ιδιαίτερα από το φαινόμενο, με το ένα τρίτο των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να ζει στο εξωτερικό…
Η μεγάλη φτώχεια συμβάλλει στην αιθαλομίχλη που πλήττει τα Σκόπια. Με μέσο “μισθό” στα 250 ευρώ, πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να ζεστάνουν τα σπίτια τους παρά καίγοντας ξύλα, με βιομάζα ή, καμιά φορά, ακόμα και καίγοντας πλαστικά. Μεταχειρισμένα αυτοκίνητα που δεν πληρούν τις προδιαγραφές της Ε.Ε. εισάγονται και χρησιμοποιούνται, ενώ είναι περιορισμένες οι δημόσιες συγκοινωνίες. Η βιομηχανία έχει το δικό της μερίδιο μόλυνσης και εκφράζονται μεγάλες επιφυλάξεις για το πόσο αξιόπιστες είναι οι μετρήσεις της συμβολής της. Αλλά και το κρατικό δίκτυο παρακολούθησης της ρύπανσης, που είναι κατ’ αρχήν αξιόπιστο, παρουσιάζει προβλήματα γιατί, λόγω του κόστους, συχνά δεν συντηρείται και δεν επισκευάζεται. Ο μολυσμένος αέρας παγιδεύεται πάνω από την πόλη, λόγω των βουνών που την περιτριγυρίζουν και του φαινομένου της ατμοσφαιρικής αναστροφής.
Μέσα στα τόσα προβλήματα της ζωής τους στα διαλυμένα, “μετακομμουνιστικά” Βαλκάνια, λίγοι κάτοικοι έδιναν σημασία στο πρόβλημα της ρύπανσης μέχρι πριν από πέντε χρόνια, όταν ένας φοιτητής του Πολυτεχνείου ανέπτυξε μια εφαρμογή κινητού, την AirCare, χάρη στην οποία μπορούσε οποιοσδήποτε να διαπιστώσει ανά πάσα στιγμή αν η ατμόσφαιρα γύρω του είναι μολυσμένη και πόσο. Οι πληροφορίες προέρχονταν από τους κοντινότερους επίσημους σταθμούς μέτρησης της ρύπανσης. Οι κάτοικοι των Σκοπίων άρχισαν έτσι να αποκτούν μια πολύ άμεση αντίληψη της σοβαρότητας των προβλημάτων ρύπανσης που αντιμετωπίζουν και τα οποία ουσιαστικά αγνοούσαν ή στα οποία δεν έδιναν μέχρι πρότινος σημασία. Είναι άλλο να ακούς γενικά περί ρύπανσης και άλλο να παίρνεις μια κόκκινη ειδοποίηση στο τηλέφωνο ότι τα επίπεδα μόλυνσης είναι πιο πάνω από τα επιτρεπόμενα όρια θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία σου και την υγεία των δικών σου. Σύντομα η εφαρμογή απέκτησε τόσους πολλούς χρήστες που είχε πρόβλημα για να λειτουργήσει.
Η εφαρμογή συνέβαλε στο να αναπτυχθεί μαζικό κίνημα και εξαιτίας της άρχισαν να σχηματίζονται διάφορες ομάδες όπως η “Πρωτοβουλία O2” για σειρά περιβαντολλογικών θεμάτων. Η ανησυχία για τη μόλυνση άρχισε να διαχέεται μέσω των κοινωνικών μέσων (social media) και γρήγορα σχηματίστηκε η κρίσιμη μάζα που μπορεί να δράσει για κοινωνική αλλαγή. Ήρθε επίσης με τον τρόπο αυτό σε επαφή το ευρύτερο κοινό με τους γιατρούς που ασχολούνται με τις αρρώστιες που προκαλεί η ρύπανση, όπως τα πάρα πολλά κρούσματα βρογχίτιδος σε παιδιά. Τον Δεκέμβριο του 2015 έγινε στο κέντρο των Σκοπίων η πρώτη μεγάλη διαδήλωση εναντίον της ρύπανσης. Το 2020 το κίνημα είχε πλέον διεθνοποιηθεί και, στις 28 Φεβρουαρίου, σε εννέα πόλεις των Δυτικών Βαλκανίων, από τη Μπάνια Λούκα και το Βελιγράδι μέχρι τα Σκόπια έγιναν ταυτόχρονες διαδηλώσεις για καθαρό αέρα.
Ένα άλλο πρόβλημα που αντιμετώπισε η AirCare ήταν το ότι οι κυβερνητικοί σταθμοί μέτρησης της ρύπανσης στοίχιζαν πολύ στη συντήρησή τους, με αποτέλεσμα το δίκτυο να λειτουργεί με εσφαλμένα αποτελέσματα ή και να καταρρέει – πρόβλημα που το πρόγραμμα του ΟΗΕ για το περιβάλλον (UNEP) εντόπισε ήδη από το 2019. Και αυτό όμως αντιμετωπίστηκε με πρωτοβουλίες πολιτών που αγόρασαν μετρητές ρύπανσης και τους εγκατέστησαν. Είναι αλήθεια ότι δεν αποδεικνύονται τόσο ακριβείς όσο αυτοί του κρατικού δικτύου μετρήσεων, και το γεγονός προκάλεσε διαμάχες, αποτελεί όμως μια κάποια λύση.
Οι νέες τεχνολογίες της πληροφορίας και το διαδίκτυο δικαιολογημένα προκαλούν ανησυχίες, καθιστάμενα τώρα προνομιακά όπλα ενός εφορμούντος παγκόσμιου ολοκληρωτισμού, είτε ακολουθεί το δόγμα Μπάνον στην επικοινωνία “Γεμίστε σκατά το διαδίκτυο» (ο Μπάνον είναι πρώην στέλεχος της Goldman Sachs, πρώην αξιωματικός του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού και από τους κύριους στρατηγιστές του Τραμπ), είτε την πολιτική λογοκρισίας των Facebook και Twitter. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι οι νέες τεχνολογίες δεν υπάρχει και η δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν προς όφελος των κοινωνιών.
Αυτό συνέβη στο πιο πάνω βαλκανικό παράδειγμα, αυτό συνέβη και στην αρχή του κινήματος των Κίτρινων Γιλέκων. Το τελευταίο βέβαια έγινε γιατί το υψηλό επίπεδο συνείδησης της γαλλικής κοινωνίας και μια λαϊκή, σοσιαλιστική κουλτούρα, που οι ρίζες της ανιχνεύονται πολλές γενιές πίσω, αν όχι στην ίδια τη μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, εμπόδισε τις προσπάθειες χειραγώγησης αυτού του κινήματος και “εκτροπής” του.
