Παραδοσιακά, τα προκριματικά των Παγκοσμίων Κυπέλλων θυμίζουν πίνακες του Ματίς – είναι πολύχρωμα, αγαπούν διακριτικά το φολκλόρ και εμπνέουν μια αυτοφυή αισιοδοξία, μια προσδοκία ότι κάτι ευχάριστο θα επακολουθήσει.
Το δεκαπενθήμερο που προηγήθηκε, όμως, μας προειδοποίησε με τρόπους που δεν γίνεται να αγνοήσουμε ότι τα προκριματικά του “Κατάρ 2022” (πολλώ δε μάλλον το ίδιο Μουντιάλ) θα μοιάζουν περισσότερο με αινιγματική σύνθεση του Μαγκρίτ παρά με εμπρεσιονιστική υπόσχεση. Πράγματι, αν κάποιος προσπαθήσει να αποκωδικοποιήσει τα σήματα που εξέπεμψε ο ποδοσφαιρικός πλανήτης στην πρώτη του απόπειρα να συντονιστεί στη συχνότητα του επερχόμενου Παγκοσμίου Κυπέλλου, θα δει να σχηματίζεται μπροστά του μια αδιόρατα δυσοίωνη και οπωσδήποτε παράλογη εικόνα.
Στη Νότια Αμερική τα προκριματικά απλώς δεν έγιναν. Οι αγώνες αναβλήθηκαν λόγω Covid-19. Στη ζώνη της Κεντρικής, Βόρειας Αμερικής και Καραϊβικής, τα προκριματικά στιγματίστηκαν από την υπόθεση ομηρίας της ομάδας του Μπελίζ λίγες ώρες πριν από την αναμέτρηση με την Αϊτή. Στην Αφρική, το Τσαντ αποβλήθηκε, επειδή η τοπική κυβέρνηση παραβίασε το αυτοδιοίκητο της ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας, ενώ οι υπόλοιπες ομάδες αγωνίστηκαν με τα δεύτερα, αφού οι ευρωπαϊκοί σύλλογοι δεν επέτρεψαν στους Αφρικανούς ποδοσφαιριστές τους να ενσωματωθούν στις αποστολές των χωρών καταγωγής τους. Στην Ασία, οι περιορισμοί της πανδημίας υποχρέωσαν πολλές ομάδες να παίξουν μακριά από τις έδρες τους, σε ουδέτερα γήπεδα και χώρες.
Στην Ευρώπη, αυτές οι τρεις πρώτες αγωνιστικές των προκριματικών του “Κατάρ 2022” ήταν σαν εγκαίνια έκθεσης αμφιθυμιών. Η ξενάγηση στην αίθουσα των ανάμεικτων συναισθημάτων άρχισε με τη χαρά και το ταυτόχρονο αντανακλαστικό μούδιασμα που προκάλεσε η παρουσία χιλιάδων φιλάθλων σε κάποια γήπεδα και κορυφώθηκε με τη συγκίνηση, την αμηχανία και τον αναπόφευκτο σκεπτικισμό που γέννησε η πρωτοβουλία κάποιων εθνικών ομάδων να διαμαρτυρηθούν για τους χιλιάδες μετανάστες εργάτες που έχουν πεθάνει στα εργοτάξια των μουντιαλικών έργων υποδομής του Κατάρ.
Οι ποδοσφαιριστές της Νορβηγίας ήταν οι πρώτοι που φόρεσαν μπλουζάκια για τα “ανθρώπινα δικαιώματα μέσα και έξω από τα γήπεδα” και το παράδειγμά τους ακολούθησαν τις επόμενες μέρες οι Ολλανδοί, οι Γερμανοί και Δανοί.
Η συμβολική διαμαρτυρία των ποδοσφαιριστών χειροκροτήθηκε, έγινε viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και (σε κάποιο βαθμό) πέτυχε τον σκοπό της: υπενθύμισε στην ανθρωπότητα ότι πίσω από την πανάκριβη βιτρίνα του πολυαναμενόμενου Παγκοσμίου Κυπέλλου συντελείται ένα ανατριχιαστικό ανθρωπιστικό έγκλημα. Αμέσως μετά, βέβαια, οι ποδοσφαιριστές άλλαξαν τα ευαισθητοποιημένα μπλουζάκια με τις αγωνιστικές τους εμφανίσεις και μπήκαν στο γήπεδο με αποκλειστικό σκοπό να οδηγήσουν τις ομάδες τους στον τόπο του εγκλήματος – στο Κατάρ. Όπως πολύ ξερά σχολίασε ο Τζόσουα Κίμιχ, ποδοσφαιριστής της Εθνικής Γερμανίας: “Δεν υπάρχει κάτι άλλο που μπορούμε να κάνουμε σήμερα. Η διαμαρτυρία μας άργησε, έπρεπε να είχαμε πάρει θέση πριν από δέκα χρόνια”.
Το χρονικο 6500 προαναγγελθέντων θανάτων
H τοποθέτηση του Κίμιχ είναι χρονικά σωστή. Σε πρώτο βαθμό, αυτό το έγκλημα συντελέστηκε πριν από δέκα χρόνια. Τον Δεκέμβριο του 2010 συγκεκριμένα, όταν η ΦΙΦΑ, η παγκόσμια ποδοσφαιρική ομοσπονδία, ανακοίνωνε σε μια θριαμβευτική τελετή ότι το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022 θα πραγματοποιηθεί στο Εμιράτο του Κατάρ.
Σήμερα πλέον ξέρουμε ότι ήταν μια “αμαρτωλή” ανάθεση που συμφωνήθηκε κάτω από τραπέζια με μαύρα ποσά που ξεπλύθηκαν σε offshore και με ψήφους που εξαγοράστηκαν είτε με χρήμα είτε με υποσχετικές και κάθε είδους “διευκολύνσεις”. Στα χρόνια που επακολούθησαν, όλη η τότε ηγεσία της FIFA ξηλώθηκε, κατηγορούμενη για υποθέσεις χρηματισμού και διαφθοράς που ήρθαν στο φως από τις έρευνες του FBI και τις επιχειρήσεις που ακολούθησαν σε πολλές χώρες του πλανήτη. Ο πανίσχυρος Σεπ Μπλάτερ σέρνεται ακόμα σε ελβετικά δικαστήρια διαφόρων βαθμίδων, κραταιοί παράγοντες συνομοσπονδιών και εθνικών ομοσπονδιών βρίσκονται στη φυλακή ή σε κατ’ οίκον περιορισμό, κάποιοι πέθαναν πριν ατιμαστούν στα δικαστήρια, κάποιοι αυτοκτόνησαν για να γλιτώσουν τον διασυρμό.
Το Κατάρ, πάντως, το κράτησε το Μουντιάλ του. Η επόμενη διοίκηση της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας δεν πήρε πίσω την ανάθεση, παρότι είχε πολλές ευκαιρίες να το κάνει. Την πιο απτή αφορμή την έδωσε το ίδιο το Κατάρ, όταν δήλωσε αδυναμία να διοργανώσει το Μουντιάλ το καλοκαίρι του 2022, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που αναπτύσσονται στον Περσικό Κόλπο κατά τους θερινούς μήνες. Όταν ακόμα διεκδικούσαν το Παγκόσμιο Κύπελλο, οι Καταριανοί υπόσχονταν ότι σε όλα τα γήπεδα, σε όλους τους χώρους όπου θα συνωστίζονται φίλαθλοι, σε όλα τα μέσα μεταφοράς, ακόμα και στους δρόμους, η θερμοκρασία θα ήταν ρυθμισμένη και σταθερή στους 24 βαθμούς. Στον φάκελο που κατέθεσαν υπήρχαν σχέδια για κλιματιζόμενα γήπεδα και τεράστιες πλατφόρμες που θα αιωρούνταν πάνω από δρόμους και πλατείες και θα δημιουργούσαν ένα υποφερτό, δροσερό μικροκλίμα. Οι υποσχέσεις τους ήταν ουτοπικές και ανέφικτες, αλλά η FIFA επέλεξε να τις πιστέψει. Και όταν αργότερα οι Καταριανοί παραδέχτηκαν ότι δεν μπορούσαν να υλοποιήσουν την ουτοπία, η FIFA προτίμησε να μεταφέρει το Μουντιάλ τον χειμώνα, παρά να τους το στερήσει.
Σε έναν διάφανο κόσμο, το Εμιράτο δεν θα είχε κερδίσει το προνόμιο της διοργάνωσης ενός Μουντιάλ. Η επιλογή του εξυπηρετεί το επικοινωνιακό αφήγημα της FIFA για την ανακάλυψη νέων ποδοσφαιρικών γαιών και ικανοποιεί τη διαρκή ανάγκη της για ανοίγματα σε παρθένες αγορές, αλλά αντιτίθεται σε οτιδήποτε άλλο υποτίθεται ότι πρεσβεύει η Παγκόσμια Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία. Είναι μια πολύ μικρή χώρα, με πληθυσμό κάτω των τριών εκατομμυρίων, με ανύπαρκτη ποδοσφαιρική κουλτούρα και με στοιχειώδεις αθλητικές υποδομές την εποχή της ανάθεσης. Είναι μια χώρα που δεν επιτρέπει στις γυναίκες να πηγαίνουν στο γήπεδο, δεν επιτρέπει την κατανάλωση αλκοόλ σε δημόσιους χώρους, δεν επιτρέπει τα συνθήματα στις κερκίδες, δεν, δεν, δεν.
Κυρίως, είναι μια χώρα που δεν σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν υπολογίζει την ανθρώπινη ζωή. Στα δέκα χρόνια που μεσολάβησαν από την ανάθεση μέχρι σήμερα, η Διεθνής Αμνηστία και άλλες οργανώσεις και παρατηρητήρια κατήγγειλαν επανειλημμένως τις άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν στα εργοτάξια των υπό ανέγερση αθλητικών εγκαταστάσεων του Κατάρ και στους καταυλισμούς των εργατών. Πριν από έναν περίπου μήνα, στη μεγάλη έρευνα που δημοσίευσε ο Guardian αποκαλύφθηκε ότι ο αριθμός των νεκρών εργατών έχει φτάσει πλέον τους 6500. Εργάτες μετανάστες όλοι, από την Ινδία, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές, το Νεπάλ και τη Σρι Λάνκα. Υπάρχουν σίγουρα και άλλοι που έχουν πεθάνει στον βωμό του Μουντιάλ, αλλά χώρες όπως η Κένυα και οι Φιλιππίνες, που αποτελούν δεξαμενές εργατικού δυναμικού για τις πλούσιες αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής δεν έχουν παρουσιάσει επίσημα σχετικά στοιχεία.
Το Κατάρ έχει αναγνωρίσει ως εργατικά ατυχήματα μερικές μόλις δεκάδες θανάτους, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των μεταναστών δεν πεθαίνουν “από ατύχημα”, αλλά από αφυδάτωση, από πείνα, από τις μεταδοτικές ασθένειες που σαρώνουν τους καταυλισμούς τους, όπου δεν τηρούνται ούτε οι στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής. Το Κατάρ, επίσης, δεν συμπεριλαμβάνει στο εργατικό δυναμικό του Μουντιάλ τους εργάτες που έφτασαν στη χώρα απευθυνόμενοι σε πρακτορεία ή μεμονωμένους εργολάβους που λειτουργούν ως δουλέμποροι, με μεθόδους human trafficking. Ο Guardian καταγράφει περιπτώσεις ανθρώπων που χρεώθηκαν ως και 3500 δολάρια σε δουλέμπορους για να τους μεταφέρουν στο Κατάρ και πέθαναν πριν προλάβουν να αποπληρώσουν το χρέος, το οποίο μετακυλίστηκε στις οικογένειές τους.
Το κρίσιμο ερώτημα, βέβαια, εδώ και καιρό δεν είναι τι κάνει το Εμιράτο, αλλά τι κάνει η FIFA για να προστατεύσει την τιμή της, την ηθική υπόσταση της διοργάνωσης ή έστω τα προσχήματα.
Αυτό το ερώτημα έθεσαν ξανά οι παίκτες της Νορβηγίας, της Δανίας, της Ολλανδίας και της Γερμανίας με τα μπλουζάκια τους τις προηγούμενες μέρες. Και με τον τρόπο της, η FIFA απάντησε: Δεν έκανε τίποτα.
Όπως δεν έκανε τίποτα τα τελευταία δέκα χρόνια, δεν έκανε τίποτα και τις τελευταίες δεκαπέντε μέρες. Το καταστατικό της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας προβλέπει αυστηρές τιμωρίες για όσους εκφράζουν πολιτικές, κοινωνικές ή θρησκευτικές θέσεις στο πλαίσιο επίσημων ποδοσφαιρικών αγώνων. Κανονικά, λοιπόν, οι Εθνικές Ομάδες που διαμαρτυρήθηκαν για τους νεκρούς του Κατάρ θα έπρεπε να είχαν τιμωρηθεί με πρόστιμα ή και αυστηρότερες ποινές. Η FIFA σιωπηλά επέτρεψε τις διαμαρτυρίες και τις άφησε ατιμώρητες. Τις κατάπιε και ελπίζει ότι τον Σεπτέμβρη που θα συνεχιστούν τα προκριματικά, οι παίκτες και ο φίλαθλοι θα τις έχουν ξεχάσει. Έχει αποδειχθεί, άλλωστε ότι οι συμβολικές κινήσεις είναι σχεδόν πάντα εύπεπτες και μεταβολίζονται γρήγορα.
Δύο χρόνια είναι αρκετά
Αυτό που σίγουρα είναι κάπως παρήγορο είναι ότι κάποιοι επιχειρούν να πάνε τα πράγματα πέρα από τον ανώδυνο συμβολισμό, να μεταφέρουν τη δράση έξω από τον καμβά του πίνακα. Οι παίκτες της Εθνικής Δανίας, π.χ., έβγαλαν τα μπλουζάκια της διαμαρτυρίας τους σε πλειστηριασμό και θα δωρίσουν τα χρήματα που θα μαζευτούν στις οικογένειες των νεκρών του Κατάρ.
Στη Νορβηγία αποφασίστηκε κάτι πολύ πιο ενδιαφέρον: στις 20 Ιουνίου, οι φίλαθλοι της χώρας θα ψηφίσουν για το αν η εθνική τους ομάδα θα συμμετάσχει στο Μουντιάλ ή αν θα προχωρήσει σε μποϊκοτάζ. Το ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι μπορούν να επιβάλουν ένα ενδεχόμενο μποϊκοτάζ. Το ποδόσφαιρο στη Νορβηγία είναι ερασιτεχνικό και εμφορείται από μια άτυπη αλλά λειτουργική δημοκρατία. Οι σύλλογοι ανήκουν στους φιλάθλους τους και διοικούνται από αυτούς. Κάθε εγγεγραμμένο μέλος άνω των 15 ετών έχει δικαίωμα ψήφου και αν κάποια απόφαση παρθεί πλειοψηφικά από τους συλλόγους, η ποδοσφαιρική ομοσπονδία της χώρας είναι υποχρεωμένη να τη σεβαστεί.
Αν όντως η Νορβηγία προχωρήσει σε μποϊκοτάζ και αποχωρήσει από τη συνέχεια των προκριματικών, θα φέρει και τις υπόλοιπες ομάδες προ των ευθυνών τους. Σίγουρα τις ευρωπαϊκές αλλά και (γιατί όχι;) τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και άλλες ομάδες από όλες τις ποδοσφαιρικές ζώνες του πλανήτη, οι οποίες κατά καιρούς αρέσκονται να προβάλουν τις κοινωνικές τους ευαισθησίες ή ένα πιο ακτιβιστικό προφίλ.
Ο Τζόσουα Κίμιχ είχε δίκιο όταν παραδέχτηκε ότι το ποδόσφαιρο άργησε δέκα χρόνια να πάρει θέση για το Μουντιάλ του Κατάρ, αλλά είχε άδικο όταν αποδέχτηκε ότι είναι πλέον πολύ αργά για να γίνει κάτι ουσιαστικό. Η αλήθεια είναι ότι το ποδόσφαιρο έχει άλλα δύο χρόνια μπροστά του για να πάρει θέση και για να εξαναγκάσει τη FIFA να αναθεωρήσει κάποιες από τις δικές της.
Αν τυχόν κάποιες ομάδες μποϊκοτάρουν τα προκριματικά του Μουντιάλ, η Παγκόσμια Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία δεν θα μπορεί πια να στρουθοκαμηλίζει. Κανένας δεν αντέχει να κρατήσει το κεφάλι του χωμένο στην άμμο για δύο χρόνια, όσο πετροδόλαρα και αν βρίσκονται θαμμένα από κάτω της.
Εννοείται ότι σε αυτά τα σχεδόν δύο χρόνια που απομένουν μέχρι την τελική φάση του Παγκοσμίου Κυπέλλου του Κατάρ, προλαβαίνουν να πάρουν θέση και οι φίλαθλοι. Όλοι εμείς, δηλαδή, που στο κάτω – κάτω αποτελούμε το κοινό του Μουντιάλ και τον βασικό χρηματοδότη του παγκόσμιου ποδοσφαιρικού συστήματος. Αν μπορούν οι παίκτες της Εθνικής Νορβηγίας να μποϊκοτάρουν το Μουντιάλ, σίγουρα μπορούμε και εμείς. Κι αυτό, δυνητικά, είναι ένα μποϊκοτάζ που θα πονέσει πολύ, όχι μόνο τη FIFA, αλλά και τους χορηγούς στους οποίους υποκλίνεται.
Ένα Μουντιάλ χωρίς τη Νορβηγία (η οποία έτσι κι αλλιώς έχει λίγες πιθανότητες να φτάσει μέχρι το Κατάρ) μπορεί να συμβεί. Ένα Μουντιάλ, όμως, χωρίς επτά-οκτώ σημαντικές ομάδες, χωρίς επισκέπτες στη χώρα διεξαγωγής του και, κυρίως, χωρίς τηλεθεατές στον υπόλοιπο πλανήτη, δεν μπορεί να συμβεί. Το επαγγελματικό ποδόσφαιρο αντέχει ίσως λίγο σουρεαλισμό και λίγη αφαίρεση, αλλά δεν γίνεται να παιχτεί μέσα σε πίνακα του Μοντριάν.
