Πολλαπλασιάζονται αντί να περιορίζονται όπως θα επιθυμούσε η κυβέρνηση οι διαμαρτυρίες για τις εκτεταμένες διαστρώσεις με τσιμέντο στον Βράχο της Ακρόπολης, ειδικά καθώς επιτράπηκε εκ νέου η επίσκεψη στον χώρο μετά το άνοιγμα του συνόλου των αρχαιολογικών χώρων που έμεναν κλειστοί επί μακρόν λόγω των περιοριστικών μέτρων για υγειονομικούς λόγους. Το άνοιγμα των χώρων επέτρεψε σε πολλούς ενδιαφερόμενους να επισκεφθούν την Ακρόπολη και να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι την νέα εικόνα που εμφανίζει μετά τις διαστρώσεις. Το αποτέλεσμα: δεκάδες φωτογραφίες και επικριτικά σχόλια για τις τσιμεντοστρώσεις έχουν κατακλύσει το διαδίκτυο, επιτείνοντας τη δυσφορία των πολιτών.
Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων
Ο πρώτος που αξιοποίησε τη δυνατότητα να επισκεφτεί την Ακρόπολη ήταν ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) που στις 18 Μαρτίου είχε καταγγείλει πως από τον Δεκέμβριο δεν είχε επιτραπεί σε αντιπροσωπεία του ΔΣ του να πραγματοποιήσει αυτοψία! Στην ανακοίνωσή του έγραφε συγκεκριμένα: “Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, από πολύ νωρίς, προκειμένου να διαμορφώσει άποψη τόσο για τις ίδιες τις εργασίες, όσο και για όσα επικριτικά λέγονται για αυτές στο δημόσιο διάλογο, ζήτησε να πραγματοποιήσει αυτοψία στην Ακρόπολη. Η αυτοψία, αν και είχε προγραμματιστεί για τις 13/12/2020, κατόπιν άδειας της Εφορείας Πόλης Αθηνών, ουδέποτε πραγματοποιήθηκε με παρέμβαση της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Έκτοτε, παρά τα συνεχή, προφορικά και γραπτά, αιτήματα, δεν έχει επιτραπεί στο Διοικητικό Συμβούλιο του Σ.Ε.Α. να επισκεφθεί την Ακρόπολη”. Ο ΣΕΑ τόνιζε μάλιστα πως “η πολιτική παρέμβαση, δεν περιορίστηκε στην απαγόρευση πραγματοποίησης αυτοψίας, αλλά προχώρησε στην απαγόρευση διαλόγου μεταξύ του Σ.Ε.Α. και της αρμόδιας Περιφερειακής Υπηρεσίας του Υπουργείου. Η απάντηση που δέχθηκε ο Σ.Ε.Α. από την προϊσταμένη της Ε.Φ.Α.Π.Α. σε πρόσκληση που της απευθύνθηκε για προφορική ενημέρωση ήταν ότι για τον χώρο της Ακρόπολης και τα έργα σε αυτόν, πρέπει ο Σύλλογος να απευθυνθεί στην πολιτική ηγεσία του ΥΠ.ΠΟ.Α.”!
Την πρώτη, λοιπόν, ημέρα του ανοίγματος των αρχαιολογικών χώρων, τη Δευτέρα 22 Μαρτίου, αντιπροσωπεία του ΔΣ του ΣΕΑ επισκέφθηκε την Ακρόπολη και σε σχετική του ανακοίνωση σημείωσε πως “ο αρχαιολογικός χώρος της Ακρόπολης έχει υιοθετήσει αδιακρίτως πλέον τα κατασκευαστικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης Αθήνας, αυτής της τσιμεντούπολης, χαρακτηριστικά τα οποία επιβάλλονται στα εμβληματικά μνημεία του ιερού βράχου”, δήλωσε εκ νέου “με τρόπο κατηγορηματικό ότι η υλοποίηση του συγκεκριμένου έργου κατά το διάστημα του αυστηρού lockdown δεν συμβιβάζεται όχι απλά με την αξία του χώρου της Ακρόπολης, αλλά τους κανόνες που διέπουν τη σύλληψη και την έγκριση ανάλογων μελετών καθώς και την εκτέλεση εργασιών επί μνημείων, ενώ παρουσιάζει και πολλά άλλα νομικά ζητήματα” και προανήγγειλε πως “θα προβεί σε μια σειρά ενεργειών στην κατεύθυνση αποκατάστασης της δραματικής αλλοίωσης του αρχαιολογικού χώρου, αποτροπής της συνέχισης του έργου με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και τήρησης των νόμιμων διαδικασιών”.
Μιλώντας για το θέμα στην Ιωάννα Κλεφτόγιαννη και το Sputnik η πρόεδρος του ΣΕΑ Δέσποινα Κουτσούμπα έκανε λόγο για “καταστροφές που έχουν συντελεστεί στον βράχο”, για “απαράδεκτη προχειρότητα και παραπλάνηση σε κάθε στάδιο” του έργου, αλλά και την αδιαφάνεια στη δωρεά του Ιδρύματος Ωνάση. Όπως επισήμανε “στη δική μας χώρα φαίνεται ότι οι μεγάλοι τουριστικοί πράκτορες έχουν περισσότερα δικαιώματα από το ίδιο το μνημείο. Κι έτσι φτάσαμε στο τσιμέντωμα και της ίδιας της Ακρόπολης! Η ντροπή αυτή πρέπει να σταματήσει εδώ.”
Η Δ. Κουτσούμπα αναφέρθηκε επίσης στο ζήτημα της καταστροφής αρχαιοτήτων που έχουν συμβεί με κομπρεσέρ(!) επί αρχαίων λειψάνων στο σημείο όπου τοποθετήθηκε το βαρύ μεταλλικό πέδιλο στήριξης της νέας γέφυρας που ενώνει την απόληξη του νέου ανελκυστήρα με τον Βράχο, ζήτημα που είχε πρώτο φέρει στη δημοσιότητα το Κοσμοδρόμιο και είχε επιβεβαιώσει ο Τάσος Τανούλας στην διαδικτυακή εκδήλωση “Αμφιλεγόμενες παρεμβάσεις στην Ακρόπολη.”
Σύμφωνα με την Δ. Κουτσούμπα “τελικά δεν ήταν ένας πωρόλιθος που αποκόπηκε, ήταν τρεις αρχαίοι πωρόλιθοι που περιεκόπησαν (δανείζομαι τη λέξη από τον Θουκυδίδη). Πρόκειται”, συνέχισε, “για έναν τοίχο του 8ου αι. μ.Χ. που «εμπόδιζαν» στο σημείο όπου θα έμπαιναν τα πέδιλα του ανελκυστήρα. Αντί να διορθωθεί η έδραση του σύγχρονου ανελκυστήρα, προτιμήθηκε να κοπούν οι αρχαίοι λιθόπλινθοι, και μάλιστα χωρίς καν αυτό να περάσει από το Συμβούλιο, όπως λέει ο νόμος!
Μας ειπώθηκε ότι την εντολή για την καταστροφή την έδωσε η υπουργός Πολιτισμού. Μόνο που είναι αναρμόδια να δώσει μια τέτοια εντολή!” Σχολιάζοντας το απίστευτο αυτό συμβάν, η κ. Κουτσούμπα είπε: “Υποψιάζομαι ότι ο πραγματικός λόγος που «θυσιάστηκαν» οι αρχαίοι λιθόπλινθοι, με εντολή της υπουργού, ήταν για να γίνουν τα εγκαίνια του ανελκυστήρα στην ημερομηνία που η υπουργός είχε υποσχεθεί στο Ίδρυμα Ωνάση! Για ένα πουκάμισο αδειανό, δηλαδή, για την ματαιοπονία της υπουργού να γαντζωθεί στην καρέκλα της”…
Ζητήματα νομιμότητας
Τα ζητήματα νομιμότητας των εργασιών στην Ακρόπολη, αλλά και το θέμα της, άγνωστης μέχρι τούδε, σύμβασης μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και του Ιδρύματος Ωνάση έχουν έλθει και πάλι στην επικαιρότητα, με την εκ νέου κωδικοποιημένη συζήτησή τους στην εκδήλωση “Αμφιλεγόμενες παρεμβάσεις στην Ακρόπολη”.
Ειδικότερα, η δικηγόρος Έφη Μουγκαράκη πέρα από τα ζητήματα νομιμότητας και σκοπιμότητας που επισημαίνει σχετικά με την εμπλοκή στις εργασίες του Ιδρύματος Ωνάση, θέτει εν αμφιβάλω και το αν προηγήθηκε η πλήρωση των 12 συνολικά όρων που είχαν τεθεί για την υλοποίηση της από 2 Σεπτεμβρίου 2020 απόφασης με τίτλο «Έγκριση μελέτης διαμόρφωσης διαδρομών στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης για άτομα με δυσκολία στην κίνηση» κατ’ επίκληση γνωμοδότησης του ΚΑΣ που συνεδρίασε τον Μάιο του 2020. “Στον βαθμό που δεν προηγήθηκε η πλήρωση των όρων, παραβιάστηκε η ίδια η εγκριτική απόφαση”, σημειώνει η κ. Μουγκαράκη.
Πρέπει να τονίσουμε πως ένα από τα θέματα που θα έπρεπε να έχουν λυθεί πριν από την εκτέλεση των σχετικών με διαστρώσεις εργασιών ήταν αυτό που περιλαμβάνεται και ως 11ος όρος της σχετικής εγκριτικής απόφασης, δηλαδή η εκπόνηση υδραυλικής μελέτης “για την οργανωμένη παροχέτευση των ομβρίων από τον Ιερό Βράχο” δεδομένου ότι “οι προς διαμόρφωση επιφάνειες θα είναι μεγάλης έκτασης και μη διαπερατές [και] θα πρέπει να διαθέτουν κατάλληλες ρύσεις σε συνάρτηση με το υπάρχον ή το προβλεπόμενο σύστημα παροχέτευσης του Ιερού Βράχου”.
Όπως έγινε φανερό με τον χειρότερο δυνατό τρόπο τον περασμένο Δεκέμβρη, με την πλημμύρα στην Ακρόπολη που πρώτο αποκάλυψε το Κοσμοδρόμιο, θέμα που έγινε viral και απασχόλησε και την Βουλή. Όπως αποδείχθηκε ο όρος 11 της εγκριτικής απόφασης για τα έργα στην Ακρόπολη πράγματι δεν είχε τηρηθεί!
Είναι ενδεικτικό πως σε δελτίο τύπου που εξέδωσε το Γραφείο Τύπου του υπουργείου Πολιτισμού μόλις στις 2 Απριλίου 2021 (!), ομολογείται πως τώρα “εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο η Β’ Φάση της υδραυλικής προμελέτης διευθέτησης ομβρίων υδάτων της βόρειας κλιτύος της Ακρόπολης”. Στο ίδιο δελτίο τύπου ομολογείται επίσης πως μόλις “τον Δεκέμβριο του 2020 το ΚΑΣ γνωμοδότησε υπέρ «της προμελέτης διευθέτησης ομβρίων στην περιοχή της βόρειας κλιτύος της Ακρόπολης των Αθηνών», η οποία πρότεινε λύσεις στο πρόβλημα της απορροής των όμβριων υδάτων από την επιφάνεια του Βράχου, στην περιοχή δυτικά του Ερεχθείου, από την περιοχή του νέου ανελκυστήρα, από τον περίπατο στη βόρεια κλιτύ έως την Κλεψύδρα και στη συνέχεια έως την κατάληξή τους στους πλησιέστερους υφιστάμενους αποδέκτες. Ακολούθησε η εκπόνηση και η έγκριση της ολοκληρωμένης μελέτης εφαρμογής «Εργασίες Διευθέτησης των ομβρίων Υδάτων στην Περιοχή της Βόρειας Κλιτύος της Ακρόπολης Αθηνών». Η υλοποίηση της μελέτης ξεκινά άμεσα με στόχο την διευθέτηση της ομαλής και ελεγχόμενης απορροής των κατειδυόντων επιφανειακών υδάτων, τα οποία από το μεγάλο πλάτωμα του Βράχου, θα απολήγουν βορείως του Αρχαίου Περιπάτου, μπροστά από την πηγή της Κλεψύδρας, ακολουθώντας την αρχαία διαδρομή τους”.
Με άλλα λόγια: οι εργασίες διαστρώσεων των επιφανειών στην Ακρόπολη προηγήθηκαν των υδραυλικών μελετών!
Έχει ενδιαφέρον ότι, σύμφωνα με το ανώτερο δελτίο τύπου, το συνολικό κόστος των σχετικών και με αυτό το θέμα μελετών και εργασιών αποτελεί μέρος της χορηγίας του Ιδρύματος Ωνάση προς το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Καθώς φαίνεται η χορηγία αυτή, που παραμένει ακόμη επτασφράγιστο μυστικό, “κατά παράβαση των αρχών της νομιμότητας και της διαφάνειας που διέπουν τις δημόσιες συμβάσεις και τη διοικητική δράση εν γένει”, όπως παρατηρεί η κ. Μουγκαράκη, είναι επιπλέον εξαιρετικά ευέλικτη, αυξομειώνεται κατά το δοκούν και εξελίσσεται σε θεραπευτικό βότανο δια πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν από την οποία διαπιστώνεται (ή εικάζεται) πως πάσχει η Ακρόπολη…
Πολλαπλασιάζονται οι υπογράφοντες την έκκληση “Ακρόπολη: SOS”
Ενδεικτικό της διεύρυνσης που παρατηρείται στο μέτωπο των επικριτών των εργασιών που εκτελούνται στην Ακρόπολη είναι πως η έκκληση “Ακρόπολη: SOS” για να σταματήσουν τα έργα στον Βράχο
συγκεντρώνει ολοένα και περισσότερες υπογραφές αρχαιολόγων, αρχιτεκτόνων, ιστορικών, καλλιτεχνών, νομικών και απλών πολιτών, από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Το κείμενο, που όταν δόθηκε στη δημοσιότητα περί τα τέλη Φεβρουαρίου έφερε περίπου 130 υπογραφές, έχει σήμερα φτάσει να υπογράφεται από 534 άτομα και έχει πλέον κατατεθεί στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, την πολιτική και διοικητική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού.
Καταγράφοντας συνοπτικά τις πολλαπλά προβλήματα που σχετίζονται με τις εργασίες στην Ακρόπολη, το κείμενο καταλήγει σε συγκεκριμένες διαπιστώσεις και αιτήματα ως εξής:
“- Εκφράζουμε την απόλυτη αντίθεσή μας στις διαδρομές που έχουν ήδη διαστρωθεί και σε όσες έχει εξαγγελθεί ότι θα γίνουν στην Ακρόπολη, καθώς και στην προτεινόμενη ανακατασκευή της ρωμαϊκής κλίμακας στην δυτική προσπέλαση της Ακρόπολης.
– Τέτοιου είδους επεμβάσεις είναι αντίθετες στις διεθνώς αναγνωρισμένες και θεσπισμένες αρχές διαχείρισης αρχαιοτήτων, και δεν έχουν καμία σχέση με την έννοια της διατήρησης, συντήρησης και διαφύλαξης αρχαιοτήτων. Αντίθετα, ισοδυναμούν με υποβάθμιση, απόκρυψη και απαξίωση του μεγαλύτερου αρχαιολογικού και καλλιτεχνικού θησαυρού που έχει κληροδοτηθεί στη σύγχρονη Ελλάδα, στην οποία η ανθρωπότητα έχει εμπιστευθεί την διαφύλαξή του.
– Ζητούμε να αρθούν τα βλαπτικά χαρακτηριστικά των διαστρώσεων που έχουν γίνει στην Ακρόπολη, να μην πραγματοποιηθούν τα έργα τα οποία έχουν εξαγγελθεί για την κορυφή του βράχου και την δυτική πρόσβαση της Ακρόπολης, και να προγραμματισθούν επεμβάσεις που θα σέβονται το φυσικό τοπίο, την συνύπαρξη βράχου και αρχιτεκτονημάτων, για την βελτίωση της επισκεψιμότητας και της διακίνησης των ατόμων με αναπηρία, όσο και της εξυπηρέτησης των έργων. Η εξυπηρέτηση αυτών των αναγκών δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για αυθαίρετους σχεδιασμούς.
– Ζητούμε να γίνει άμεσα οργάνωση διοικητικού μηχανισμού για τον έλεγχο της ροής των επισκεπτών, ούτως ώστε, κατά την μελέτη αυτών των επεμβάσεων, να είναι γνωστός εκ των προτέρων ο μέγιστος αριθμός επισκεπτών που θα εξυπηρετούνται.
– Ζητούμε να γίνουν οι κατάλληλες διαδικασίες, ώστε να αναπτυχθούν ζυμώσεις και συγκλίσεις απόψεων, για να μην επιβάλλονται προσωποπαγείς θεωρήσεις.
– Γενικότερα, επισημαίνουμε πως η πεποίθηση ότι κάποιος σήμερα μπορεί να «επαναποδώσει τα χαρακτηριστικά και τις αξίες» στην Ακρόπολη και να «συνεισφέρει απολύτως αποφασιστικά στην ορθή πρόσληψη» και «αυθεντικότητα» του μνημείου, είναι εξαιρετικά επικίνδυνη οδός”.
Αξίζει να σημειωθεί πως μεταξύ των ανθρώπων που υπογράφουν την έκκληση συγκαταλέγονται πρόσωπα όπως οι επίτιμες Γενικές Διευθύντριες Αρχαιοτήτων Βιβή Βασιλοπούλου και Μαίρη Μιχαηλίδου, οι επίτιμοι Έφοροι Αρχαιοτήτων Δημήτρης Γραμμένος, Ιφιγένεια Δεκουλάκου, Φωτεινή Ζαφειροπούλου, Δέσποινα Ευγενίδου, Όλγα Κακαβογιάννη, Γεωργία Καραμήτρου-Μεντεσίδη, Έφη Πουλάκη-Παντερμαλή, Ρόζα Προσκυνητοπούλου, Κατερίνα Ρωμιοπούλου, Αλίκη-Ισμήνη Τριάντη, Ελένη Τρακοσοπούλου-Σαλακίδου και Όλγα Φιλανιώτου, καθώς και πλειάδα Ομότιμων Καθηγητών Πανεπιστημίου, όπως οι Αλέκα Αλεξοπούλου, Γιάγκος Ανδρεάδης, Στέλιος Ανδρέου, Σοφία Αυγερινού-Κολώνα, Ντίνα Βαΐου, Γιώργος Βελένης, Απόστολος Βέττας, Ευθυμία Γεωργιάδου-Κούντουρα, Όλγα Γκράτζιου, Ηλίας Γιαννίρης, Ελένη Δεληγιάννη – Δωρή, Φίλιππος Δωρής, Αντρέας Ιωαννίδης, Κυριάκος Κατζουράκης, Βασίλης Κατσαρός, Αντώνης Κωτίδης, Λίλα Μαραγκού, Αριστοτέλης Μέντζος, Μανώλης Μπαμπούσης, Κλήμης Ναυρίδης, Λόης Παπαδόπουλος, Προκόπης Παπαστρατής, Στέφανος Πεσμαζόγλου, Ελένη Πορτάλιου, Αργύρης Ρόκας, Χριστίνα Σολομωνίδου, Ίρις Τζαχίλη, Παναγιώτης Φάκλαρης, Γιώργος Χαρβαλιάς και Νίκος Χατζηνικολάου.
Μαζί τους και οι πανεπιστημιακοί Σοφία Ανεζίρη, Ρέα Βαλντέν, Κώστας Βαρώτσος, Αναστασία Δρανδάκη, Παύλος-Μιχαήλ Ευστρατίου, Ελευθερία Ζέη, Λίλα Καρακώστα, Νίκος Κατσικούδης, Γιάννης Κονταράτος, Απόστολος Κυριαζής, Κατερίνα Κωστίου, Δέσποινα Λαλάκη, Κατερίνη Λιάμπη, Καλλιρρόη Λινάρδου, Μανόλης Μικράκης, Κώστας Μανωλίδης, Αρτέμης Νίκος, Μελίνα Παϊσίδου, Αθανάσιος Πάλλας, Τάσης Παπαϊωάννου, Νίκος Παπαμίχος, Άννα Ρούσσου, Χρύσα Σαχανά, Ευγενία Σηφάκη, Μαρία Σταματοπούλου και Μάνος Στεφανίδης, καθώς και δεκάδες αρχιτέκτονες, εικαστικοί, ιστορικοί τέχνης, σκηνοθέτες κ.ά.
Ιδιαίτερη σημασία έχει πως η έκκληση διακινείται και εκτός των συνόρων της χώρας έχοντας ήδη συγκεντρώσει τις υπογραφές πολλών πανεπιστημιακών, ερευνητών και επιστημόνων από ολόκληρο τον κόσμο. Ανάμεσά τους και οι: Albarella Umberto (Department of Archaeology, University of Sheffield – UK), Aprile D. Jamie (Adjunct Professor of Anthropology and Classics, George Mason University), Beleza Barreiros Inês (Art and Cultural Historian, Editor at La Rampa, Researcher at ICNOVA, FCSH, Universidade Nova de Lisboa), Bria Rebecca (Assistant Professor of Anthropology, The University of Texas at San Antonio), Brown R. Amelia (President, Australasian Association for Byzantine Studies, Senior Lecturer in Greek History & Language, Classics & Ancient History staff, School of Historical & Philosophical Inquiry, University of Queensland), Clogg Richard (Professor St Antony’s College, Oxford), Coelho Rui Gomes (Assistant Professor Department of Archaeology Durham University – UK), Collar Anna C. F. (Lecturer in Roman Archaeology, University of Southampton), Doempke Stephan (Chair, World Heritage Watch), Elm Susanna (Sidney H. Ehrman Professor of History, UC Berkeley), Grossman E. Heather (University of Illinois Urbana-Champaign, School of Architecture), Hamilakis Yannis (Joukowsky Family Professor of Archaeology and Professor of Modern Greek Studies Brown University), Holton David (Emeritus Professor of Modern Greek, University of Cambridge), Iacono Francesco (Senior Assistant Professor in Prehistory and Protohistory, Dipartimento di Storia Culture Civiltà, Alma Mater Studiorum, Università di Bologna), Jeff Oliver (Senior Lecturer in Archaeology, Department of Archaeology, School of Geosciences, University of Aberdeen, Scotland, UK), Marcellesi Marie-Christine (Professeure des Universités, Sorbonne Université, Faculté des Lettres), Mavroudi Maria (Professor, Departments of History, Classics and Near Eastern Studies, University of California, Berkeley U.S.A.), Murnaghan Sheila (Allen Memorial Professor of Greek, The University of Pennsylvania), Ostrowski Florian (Department of History, University of Vienna), Özkaya Belgin Turan (Professor of Architectural History, Graduate Program in Architectural History Department of Architecture Middle East Technical University Ankara, Turkey, Editorial Board Member International Journal of Islamic Architecture), Papalexandrou Nassos (Associate Professor, Department of Art and Art History, The University of Texas at Austin), Papuci-Wladyka Ewdoksia (Head, Department of Classical Archaeology JU – Director, MA-P Maloutena and Agora in the layout of Paphos – Vice-Director, Polish Archaeological Institute at Athens – Chair, Committee for Archaeology of the Mediterranean Countries, Polish Academy of Arts and Sciences – Visiting Professor at Polish Centre of Mediterranean Archaeology UW), Rehm Rush (Professor, Theater and Performance Studies, and Classics, Stanford University, Artistic Director, Stanford Repertory Theater), Rizvi Z. Uzma (Associate Professor of Anthropology and Urban Studies, Pratt Institute, Brooklyn NY, USA), Roberts Alexandre (Assistant Professor of Classics, University of Southern California), Stroud S. Ronald (Distinguished Klio Professor of Classics, Emeritus, University of California, Berkleey), Urice K. Stephen, (Professor of Law and Dean’s Distinguished Scholar, University of Miami School of Law), Varinlioğlu Günder (Mimar Sinan Fine Arts University, Istanbul, Turkey), Vickers Michael (Emeritus Professor of Archaeology, University of Oxford Jesus College), Young H. James, (Distinguished Professor; President Emeritus, SUNY, Potsdam; Chancellor Emeritus, University of Arkansas at Little Rock).
Ορισμένοι επιχείρησαν καταρχήν να υποβαθμίσουν τη σημασία της παρέμβασης αυτής ή να λοιδορήσουν τους υπογράφοντες πως “παρασύρθηκαν” δήθεν και έβαλαν την υπογραφή του σε ένα κείμενο που επισημαίνει… ανύπαρκτα ζητήματα. Φαίνεται τελικά πως αυτοί που παρασύρθηκαν στην κρίση τους δεν ήταν οι υπογράφοντες αλλά οι επικριτές τους.
Ένας από τους επικριτές της έκκλησης, μάλιστα, ο πολιτικός μηχανικός Κώστας Ζάμπας, ειδικευμένος σε μετακινήσεις αρχαίων και παλαιός συνεργάτης του προέδρου της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης (ΕΣΜΑ) Μανόλη Κορρέ, σε ανάρτησή του στο λογαριασμό του στο facebook με τίτλο “ΑΚΡΟΠΟΛΗ SOS: Να σωθεί από ποιους και με ποιούς σωτήρες;”, έγραψε πως “το ερώτημα είναι άτοπο απλά και μόνο επειδή η Επιτροπή Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ) και η αντίστοιχη Υπηρεσία (ΥΣΜΑ) έχουν για δεκαετίες μεγάλη αναγνώριση διεθνώς. Συνεπώς δεν προκύπτει ανάγκη να σωθεί η Ακρόπολη από την ΕΣΜΑ και την ΥΣΜΑ, ούτε να αναζητηθούν σωτήρες. Ο τίτλος της πρωτοβουλίας ΑΚΡΟΠΟΛΗ SOS είναι απαράδεκτος για τους επιστήμονες και τους τεχνικούς που εργάζονται με βαθιά γνώση και υπευθυνότητα για την προστασία των μνημείων. […] Τεράστια κυβερνητικά λάθη στην πολιτική για τον τομέα του Πολιτισμού έχουν δημιουργήσει ένα πολύ βαρύ κλίμα, που μας επηρεάζει όλους. Όμως είναι λάθος να φορτώνονται οι ευθύνες των κυβερνώντων σε όσους πασχίζουν για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, πολύ περισσότερο όταν αυτοί δεν είναι διορισμένοι από τους κρατούντες της σήμερον”.
Η απάντηση ήρθε από τον Αθανάσιο Νακάση, πρόεδρο του ελληνικού τμήματος του ελληνικού τμήματος του ICOMOS (Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών), στο κείμενό του με τίτλο “Για τις εργασίες στην Ακρόπολη”, που δημοσίευσε το Κοσμοδρόμιο: “Παρά τη γενική κατακραυγή για τα συντελούμενα έργα στην Ακρόπολη των Αθηνών, υπάρχει μια δραξ φίλων και συνεργατών (νυν και πρώην) που αποφάσισε να υπερασπιστεί τις θέσεις της ΕΣΜΑ”, σημειώνει ο Α. Νακάσης και συνεχίζει: “Ξεχωρίζει, βεβαίως, η προκλητική και απαράδεκτη ανακοίνωση πρώην εργαζόμενου στην Ακρόπολη και νυν εργολήπτη, ο οποίος, κάνοντας “καλλιστεία”, απονέμει κότινον στην ΕΣΜΑ, λόγω του παρελθόντος της. Λίγο-πολύ με τον τρόπο αυτό απαξιώνει τους επιστήμονες που δεν είναι μέλη της ΕΣΜΑ, αφού τα μέλη της ΕΣΜΑ είναι ικανά να σώσουν τα μνημεία και συνεπώς δεν είναι ανάγκη, κατά τα γραφόμενά του, “να αναζητηθούν σωτήρες”. Λησμονεί (;) ίσως ότι η ικανότητα πρέπει να αποδεικνύεται εις το διηνεκές, αν υποτεθεί ότι στην ΕΣΜΑ έχουν διοριστεί οι “άριστοι”, πράγμα που δεν ισχύει, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, σύμφωνα με άλλου είδους “καλλιστεία”. Ένα από τα αφελώς αναφερόμενα επιχειρήματα είναι ότι τα μέλη της ΕΣΜΑ δεν τοποθετήθηκαν από την παρούσα κυβέρνηση. Αίφνης, μου ήρθαν στο νου τα λόγια ενός αποστάντος συναδέλφου αρχιτέκτονος, ο οποίος είχε δηλώσει: “Είμαι καλός υφιστάμενος παντός προϊσταμένου”’.
“Όπως πολλοί έχουν παρατηρήσει”, συνεχίζει ο κ. Νακάσης, “υπάρχουν ορισμένοι που, ανεξαρτήτως κυβερνήσεων, είτε διορίζονται ως μέλη της ΕΣΜΑ και άλλων Επιστημονικών Επιτροπών και Συμβουλίων, όπως το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) είτε είναι εργολήπτες, στους οποίους συστηματικά ανατίθενται έργα αντικείμενου του ΥΠΠΟΑ. Άραγε να επαινέσει κανείς τον αυτοκλήτως προσελθόντα υπερασπιστή της ΕΣΜΑ, που κατά τη γνώμη των εργοδοτών του ανήκει στους “άριστους”, ή να ψέξει κανείς τους παρασιωπούντες “αχάριστους”;”
Ο ρόλος της UNESCO
Μεγαλύτερη σημασία έχουν, πάντως, όσα ο Α. Νακάσης αναφέρει στο ίδιο κείμενο σχετικά με τη θέση και τον ρόλο του ICOMOSκαι της UNESCO στο ζήτημα που μας απασχολεί. Όπως μας ενημερώνει, “Κατά τη συνάντηση των ευρωπαϊκών ICOMOS που πραγματοποιήθηκε στις 26-27 Νμοεμβρίου 2020, το ελληνικό ICOMOS, εκπροσωπούμενο από την αντιπρόεδρό του, την ομότιμη καθηγήτρια Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, προέβη σε διεθνοποίηση του θέματος. Αναφέρθηκαν οι σοβαρές βλάβες που υφίσταται η Ακρόπολη, τόσο αισθητικά όσο και με τις εργασίες επί του βράχου, αλλά και η διαστρεβλωμένη ανάγνωση των μνημείων που δεν συνδέονται με το δίκτυο των διαδρομών. Οι θέσεις αυτές προξένησαν ζωηρό ενδιαφέρον και εκφράστηκε η θερμή υποστήριξη των ευρωπαϊκών ICOMOS. Το ελληνικό ICOMOS βρίσκεται σε διαρκή επικοινωνία ενημέρωσης του διεθνούς ICOMOS για τις προοπτικές που απειλούν την Ακρόπολη. Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 2021 εστάλησαν επιστολές και εποπτικό υλικό στο διεθνές ICOMOS και ζητήθηκαν περαιτέρω οδηγίες για το χειρισμό της υπόθεσης, ενώ ενημερώθηκε σχετικά και η UNESCO”.
Και συμπληρώνει ο Α. Νακάσης: “Η UNESCO ελέγχει περιοδικά τα μνημεία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, προκειμένου να διαπιστώσει την κατάσταση των μνημείων, αν υπάρχουν απειλές, αν τηρούνται οι όροι της κήρυξης κ.τ.λ. Σε ελέγχους, στην Ακρόπολη των Αθηνών, είχε προβεί τα έτη 2001, 2002, 2003 και 2004. Οι συστάσεις που έκανε τότε δεν υιοθετήθηκαν (σχετικά με την οικιστική ανάπτυξη, την επισκεψιμότητα κ.ά.). Ενδεχομένως αυτό μπορεί να κάνει και τώρα, ίσως και άμεσα. Συνήθης πρακτική είναι να στείλει η UNESCO ομάδα επιστημόνων αποτελούμενη από στελέχη της και εμπειρογνώμονες του ICOMOS, για να αξιολογήσουν την κατάσταση και να κάνουν συστάσεις. Ο ιστότοπος της UNESCO δεν είναι ενημερωμένος για τους σχεδιασμούς του ΥΠΠΟΑ, όπως θα όφειλε να έχει κάνει. Τι θα πει το ΥΠΠΟΑ, για όλες τις ελλείψεις και παραλείψεις, που προαναφέρθηκαν; Εννοείται ότι θα ερωτηθεί επ’ αυτού και το ελληνικό ICOMOS, το οποίο φυσικά θα αναπτύξει τις θέσεις που προαναφέρονται”.
Νέες δημόσιες κριτικές παρεμβάσεις
Πέραν όσων έχουν ήδη αναφερθεί, θα πρέπει αν προστεθεί πως την τελευταία περίοδο πυκνώνουν και οι δημόσιες παρεμβάσεις που επικρίνουν τις επεμβάσεις στην Ακρόπολη, αναδεικνύοντας επιμέρους πλευρές της υπόθεσης.
Ο Γιάννης Χαμηλάκης, Καθηγητής Αρχαιολογίας και Νεοελληνικών Σπουδών στο Brown University, μιλώντας για τις επεμβάσεις στην Ακρόπολη στον Κώστα Ράπτη και την ραδιοφωνική εκπομπή ΜέΤΑβάσεις υπενθύμισε πως η Ακρόπολη ήταν από την ίδρυση του ελληνικού κράτους πεδίο ποικίλων παρεμβάσεων, ανακατασκευών και καταστροφών κατασκευών που θεωρούνταν πως δεν εντάσσονταν στη μορφή που θα “έπρεπε” να έχει ο Βράχος ως ένας τόπος που θα αντιστοιχούσε σε μια ιδεατή εικόνα της κλασικής περιόδου. Αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει τώρα, σημείωσε ο Γ. Χαμηλάκης, συνεχίζει μια παλιότερη αντίληψη πως πρέπει να “καθαριστεί” ο Βράχος από οτιδήποτε “μολύνει”, την κλασική του καθαρότητα και ιερότητα. Η αντίληψη αυτή, παρατηρεί ο κ. Χαμηλάκης, αντιστρατεύεται την πραγματικότητα πως ο βράχος της Ακρόπολης είναι ένα παλίμψηστο. Ακόμη και το κείμενο της UNESCO για την κήρυξη της θέσης ως θέση της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, στο κριτήριο 1, λέει “Criterion (i): The Athenian Acropolis is the supreme expression of the adaptation of architecture to a natural site. This grand composition of perfectly balanced massive structures creates a monumental landscape of unique beauty…”. Mε άλλα λόγια, ο φυσικός χώρος, ο βράχος, είναι καθοριστικό στοιχείο στην αξιολόγηση και την κήρυξη της Ακρόπολης. Ο βράχος που τώρα καλύφθηκε με τις τσιμεντένιες ταράτσες, καθώς οι σημερινοί διαχειριστές του χώρου, και ιδιαίτερα ο Μ. Κορρές, τον αντιμετωπίζουν, αντί για μνημειακό τοπίο, ως σύνολο κτιρίων που ίπτανται, που επιπλέουν στο κενό, τόσο το ιστορικό όσο και το φυσικό-γεωλογικό.
Στη δική του παρέμβαση, με άρθρο του στην Καθημερινή, ο Αλέξανδρος Τριποδάκης, πρόεδρος της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής Εταιρείας και πρώην καθηγητής Αρχιτεκτονικού – Αστικού Σχεδιασμού στο Πολυτεχνείο Κρήτης, σημειώνει πως η εικόνα του μνημείου “αλλοιώνεται λόγω του σφιχτού εναγκαλισμού του από μια αλλότριου ύφους κατασκευή που καταλαμβάνει τον σημαντικότερο βορειοδυτικό του χώρο, στον οποίο κινείται ο εισερχόμενος από τα Προπύλαια”, παρατηρώντας πως η προγενέστερη χάραξη του Ι. Τραυλού για την κίνηση των επισκεπτών “ατυχώς αντικαταστάθηκε από μια ασαφή πολυγωνική επιφάνεια που εφάπτεται προσβλητικά και στα δύο βασικά κτίρια του συγκροτήματος, δηλαδή τον Παρθενώνα και τα Προπύλαια, που μοιάζουν τώρα να ασφυκτιούν τόσο το πρώτο για τον ανερχόμενο όσο και το δεύτερο για τον κατερχόμενο, με πλάτος που ενίοτε υπερβαίνει και τα 8 μ., ενώ στην αφετηρία της πλησιάζει, με 18 μ., το συνολικό πλάτος των Προπυλαίων”.
Ο κ. Τριποδάκης σχολιάζει επίσης και την σύσταση του υλικού διάστρωσης, σημειώννοντας πως “η «τέλεια», στιλπνή και βιομηχανοποιημένη (πιθανόν εκτυφλωτική το καλοκαίρι λόγω της πιο φωτεινής απόχρωσής της από τις αρχαιότητες και το περιβάλλον τοπίο) επίστρωσή του αντιτίθεται προσβλητικά στη χειροποίητη και υπέργηρη από 25 αιώνες επιδερμίδα των μνημείων, ενώ οι βυθισμένες αποτμήσεις και οι τρύπες στο εσωτερικό της διάστρωσης για έναν υποτιθέμενο «διάλογο» με το φυσικό στοιχείο και τα ανοξείδωτα κολονάκια με τα τοξωτά σχοινιά και τις μαρμάρινες βάσεις δεν χρειάζονται σχολιασμό”.
Όπως γίνεται αντιληπτό, η συζήτηση και οι εντάσεις για τα όσα συμβαίνουν στην Ακρόπολη όχι μόνο δεν έχουν κοπάσει, αλλά αντίθετα συνεχίζονται και θα συνεχιστούν. Διότι τώρα γίνονται σιγά σιγά ορατές σε ευρύτερο κόσμο, ειδικούς και μη, οι αυθαιρεσίες της κυβέρνησης και των εμπλεκόμενων προσώπων, τόσο στον σχεδιασμό, όσο και στην μεθόδευση υλοποίησης επεμβάσεων που είναι προβληματικές και καταστρεπτικές.
