Προτού δοκιμάσω να εξηγήσω γιατί έβαλα αυτόν τον τίτλο σήμερα στο άρθρο μου, ας μου επιτραπεί να σας διηγηθώ την αιτία που τον εμπνεύστηκα και να αναφερθώ, δίκην εισαγωγής, ενημέρωσης και προβληματισμού στα συμβαίνοντα στην Ιερουσαλήμ, την ιερά πόλη τριών μονοθεϊστικών θρησκειών.
Διαβάζοντας χτες τον τίτλο του άρθρου στους Times of Israel, “Η Ιερουσαλήμ καίγεται και αυτό θα επεκταθεί στο Ισραήλ, τη Γάζα και τη Δυτική Όχθη”, η αμυδρή εντύπωση που είχα αρχίσει να σχηματίζω για τα συμβαίνοντα επιβεβαιώθηκε. Δεν ξέρω βέβαια αν αυτά που προβλέπει ο τίτλος θα επιβεβαιωθούν όντως στις μέρες που έρχονται, αλλά και αυτό να μη γίνει, τα όσα συμβαίνουν στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη και ιδίως στην Ιερουσαλήμ, φέρνουν αφεύκτως τον σπόρο μιας έκρηξης που η σημασία της ξεπερνά κατά πολύ την περιοχή.
Ενδεχομένως απηχούν και τον “εμφύλιο πόλεμο” που εξακολουθεί, παρά την ήττα Τραμπ, να μαίνεται μέσα στην ίδια την Αυτοκρατορία, ανάμεσα στις ευρύτερες διεθνείς δυνάμεις που συσπειρώνονται γύρω από τον Μπάιντεν και αυτές που έχουν συγκεντρωθεί γύρω από τον Νετανιάχου. Το βαθύ κράτος στο Ισραήλ θα προτιμούσε να μην προκληθεί έκρηξη, όμως οι οδηγίες που έχει η αστυνομία είναι να καταστέλλει τους Παλαιστίνιους, όχι τους εποίκους, ή την ισραηλινή άκρα δεξιά, τα δύο στρατόπεδα που ζουν δίπλα-δίπλα και συγκρούονται τώρα στους δρόμους της ανατολικής Ιερουσαλήμ. Είτε γίνει όμως η έκρηξη που προβλέπουν οι Times of Israel τώρα, είτε μετατεθεί για αργότερα, η Ιερουσαλήμ και το ευρύτερο παλαιστινιακό ζήτημα αποδεικνύονται ήδη η θρυαλλίδα που μπορεί να τινάξει όλη την περιοχή στον αέρα.
Διαβάζοντας τις ειδήσεις και βλέποντας τις φωτογραφίες από την Ιερουσαλήμ, το μυαλό μου ανακάλεσε τη θύμηση της εντύπωσης που μου προκάλεσε, προ είκοσι ετών, μια επίσκεψη στους Αγίους Τόπους. Ήταν η εποχή που οι τρομοκρατικές επιθέσεις του Σαουδάραβα Μπιν Λάντεν (αν και παραμένω επιφυλακτικός για το αν όντως τις διέταξε ο ίδιος) είχαν ανοίξει τον δρόμο στους νέους πολέμους που θα συγκλόνιζαν όλη τη Μέση Ανατολή. Περπατώντας στο υποβλητικό περιβάλλον του Πανάγιου Τάφου, ένοιωσα ότι αυτό είναι το πιο κατάλληλο σημείο, αν η ανθρωπότητα είναι να ζήσει μια νέα εκδοχή της Αποκάλυψης.
Ας αφήσουμε όμως προς στιγμήν τις ενοράσεις, για να πάρουμε μια γεύση της τρέχουσας, απτής πραγματικότητας. Γράφουν οι Times of Israel: “Επί εβδομάδες, η στοιχειακή συναισθηματική, θρησκευτική και εθνικιστική δύναμη της Ιερουσαλήμ έχει παραμείνει εκτός ελέγχου, οδηγημένη από μια θανατηφόρα σύγκλιση αλληλοσυνδεόμενων και διαφορετικών γεγονότων, που όλα λαμβάνουν χώρα κατά τον μουσουλμανικό ιερό μήνα του Ραμαντάν, που συχνά συνοδεύεται από αυξημένες εντάσεις”.
Η ισραηλινή αστυνομία, γράφει η εφημερίδα, έχει χάσει τον έλεγχο της “αιώνιας και αδιαίρετης πρωτεύουσας” που έχει μονομερώς και αυθαιρέτως ανακηρύξει το Τελ Αβίβ, σε πείσμα του διεθνούς δικαίου και με τη βοήθεια του “άρχοντα των καζίνων” και μαφιόζου πρώην προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ. Για πρώτη φορά στην ιστορία, εξτρεμιστές Εβραίοι θέλουν να μπουν στο πιο ιερό τέμενος των Μουσουλμάνων, το Αλ Ακσά και να αποβάλλουν τους Μουσουλμάνους από εκεί. Το ισραηλινό πολιτικό σύστημα είναι σε κρίση, Ισραηλινοί ακροδεξιοί διαδηλώνουν με σύνθημα “Θάνατος στους Άραβες”, στρατός και Σιν Μπεθ έχουν μείνει μόνοι τους να προσπαθούν να αποτρέψουν την έκρηξη, ενώ σημειώθηκαν ήδη τρεις βολές πυραύλων από τη Γάζα.
Η ισραηλινή εφημερίδα εντοπίζει μια από τις άμεσες αιτίες αυτής της αναταραχής στην αρπαγή, με διάφορα νομικά “επιχειρήματα” της κακιάς ώρας, των περιουσιών και την έξωση των Παλαιστινίων από τα σπίτια τους στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, προς όφελος Εβραίων εποίκων. Η ισραηλινή κυβέρνηση εμφανίζει αυτό το ζήτημα ως “διαμάχη ιδιωτών”, αλλά όλοι καταλαβαίνουν ότι πρόκειται για λεηλασία περιουσιών και εκδίωξη των Παλαιστινίων από την Ιερουσαλήμ, στα πλαίσια εποικισμού με σκοπό την προσάρτηση της πόλης και των κατεχομένων στο σύνολό τους.
Είναι τόσο ακραία αυτή η πολιτική που προκάλεσε τις επικρίσεις ακόμα και στενών συμμάχων του Νετανιάχου, όπως η Σαουδική Αραβία, τα Εμιράτα, η Αίγυπτος, σειράς άλλων κρατών του αραβομουσουλμανικού κόσμου, όπως και των ΗΠΑ και πολλών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων. (Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στην ομάδα μελών της Ε.Ε. που απέφυγαν να το κάνουν και το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, που βγάζει κατά τα άλλα ανακοινώσεις για τα πιο αλλόκοτα θέματα, αν είναι να υποστηρίξει κάποια αμερικανική ή ισραηλινή θέση, τήρησε αιδήμονα σιωπή.
Η στάση αυτή έρχεται σε κραυγαλέα αντίθεση με την πάγια εξωτερική πολιτική δεκαετιών των ελληνικών κυβερνήσεων και υπονομεύει τα εθνικά συμφέροντα μιας χώρας που διαμαρτύρεται για τις βαριές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου από την Τουρκία και χρειάζεται συμπάθειες και στον αραβομουσουλμανικό κόσμο).
Για να συμπληρώσουμε την εικόνα, προσθέτουμε ότι την περασμένη εβδομάδα ο Bezalel Smotrich, επικεφαλής της ακροδεξιάς ομάδας του “Θρησκευτικού Σιωνισμού”, χωρίς την οποία ο Νετανιάχου δεν έχει καμία ελπίδα σχηματισμού κυβέρνησης, διατύπωσε μια ελάχιστα συγκαλυμμένη απειλή απέλασης του 1,8 εκατ. Αράβων πολιτών του Ισραήλ που ανήκουν στη μεγάλη παλαιστινιακή του μειονότητα. Αφήνουμε τα περιστατικά, ωμής βίας και τρομοκρατίας, περιλαμβανομένων φόνων ανηλίκων και άλλων.
Το Ισραήλ ακολουθεί μια πολιτική εποικισμού των κατεχομένων παλαιστινιακών εδαφών προετοιμάζοντας την τελική τους προσάρτηση.
Και αυτή η πολιτική και οι υπόλοιπες που έχει ακολουθήσει στη Μέση Ανατολή και παγκοσμίως, έχουν μια αρκετά συνεκτική λογική. Αν όμως κάτι αποδεικνύει η εμπειρία τώρα από την Ιερουσαλήμ, χτες από το Ιράν, προχτές από τον Λίβανο και παραπροχτές από το Ιράκ, είναι ότι πρόκειται για πολιτικές αδιέξοδες και επικίνδυνες για όλους, του Ισραήλ περιλαμβανομένου.
Και για αυτό θεωρήσαμε αναγκαίο να πάμε στην καρδιά του ζητήματος, επιλέγοντας να εξηγήσουμε γιατί πρέπει να “είμαστε όλοι Παλαιστίνιοι”.
Είμαστε όλοι Παλαιστίνιοι
Είμαστε όλοι Παλαιστίνιοι για τον ίδιο ακριβώς λόγο που είμαστε (ή έπρεπε να είμαστε) Εβραίοι όταν γινόταν το Ολοκαύτωμα. Για τον ίδιο λόγο που οι ξεσηκωμένοι νέοι της Γαλλίας του 1968 έλεγαν “Είμαστε όλοι Γερμανοεβραίοι” όταν απέλαυναν τον ηγέτη τους Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ. Για τον ίδιο λόγο που οι κάτοικοι της Ναντ στη Γαλλία, κατέβαιναν στους δρόμους φωνάζοντας “Είμαστε όλοι Έλληνες”, όταν το παγκόσμιο Χρήμα και τα όργανά του επετίθεντο και κατέστρεφαν την Ελλάδα με οικονομικά και πολιτικά μέσα.
Δεν είμαστε μόνο για λόγους “αλτρουιστικούς”, γιατί μας συγκινεί η μοίρα ενός κατ’ εξοχήν (όπως και οι Κούρδοι) λαού-μάρτυρα της εποχής μας. Είμαστε για λόγους εγωϊστικούς και πάρα πολύ ζωτικούς για εμάς τους ίδιους. Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να είμαστε, αν θέλουμε να διατηρήσουμε την αξιοπρέπειά μας, το κύριο χαρακτηριστικό για το οποίο ένας άνθρωπος αξίζει να λέγεται έτσι.
Είμαστε και για λόγους ρεαλισμού. Γιατί όλη η ανθρώπινη ιστορία αποδεικνύει ότι ζητήματα όπως είναι το Παλαιστινιακό δεν μπορούν να λυθούν παρά μόνο προσωρινά με τη χρήση βίας και την παντοδυναμία των όπλων, στρατιωτικών και οικονομικών, που διαθέτει ένα κράτος. Πριν από τριάντα χρόνια, οι διαπρεπέστεροι αναλυτές υποστήριζαν, ακόμα και τις παραμονές της κατάρρευσης του Τείχους, ότι η Γερμανία δεν θα ενωθεί ποτέ ξανά, ούτε σε χίλια χρόνια. Η δύναμη όμως μόνο να αναστείλει μπορεί, δεν μπορεί να ματαιώσει την Ιστορία.
Το Παλαιστινιακό δεν μπορεί να λυθεί με τα όπλα, για έναν απλούστατο λόγο. Λόγω της σημασίας που έχει στο βάθος, στο ίδιο το θεμέλιο της ψυχής εκατοντάδων εκατομμυρίων Αραβομουσουλμάνων, όσους και από τους ηγέτες τους κι αν εξαγοράσει ή φοβίσει κάποιος σε δεδομένη στιγμή.
Η προσπάθεια να λυθεί με τα όπλα και με τον εποικισμό αυξάνει τους κινδύνους να βρει τον τρόπο να γίνει η θρυαλλίδα για μια καταστροφή που θα τινάξει στον αέρα όλη τη Μέση Ανατολή, αν όχι τον κόσμο.
Είμαστε επίσης όλοι Παλαιστίνιοι, όσο κι αν σε μερικούς μπορεί να φανεί περίεργο, από αγάπη για τους Εβραίους, έστω και αν μπορεί να ενοχλήσει και όσους Εβραίους βολεύονται σε μια κουλτούρα “διαρκούς πολέμου”. Και επίσης γιατί χρειαζόμαστε τους Εβραίους.
Δεν αξίζει σε ένα λαό που λάμπρυνε όλη την ανθρωπότητα με τα πνευματικά του επιτεύγματα κατά τη νεώτερη εποχή, να παίζει τον ρόλο που παίζει σήμερα, διαιωνίζοντας τον ιστορικό εγκλωβισμό του στο δυαδικό ρόλο θύτη και θύματος. Αυτό που του αξίζει είναι να χρησιμοποιήσει τις ασύγκριτες πνευματικές δυνάμεις του για να ανοίξουμε ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της ανθρωπότητας, για την ίδρυση ενός νέου πολιτισμού.
Το ανθρώπινο είδος απλά δεν μπορεί, μετά το 1945, να επιβιώσει με τα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν όλη την εξέλιξή του από τη Νεολιθική Επανάσταση, δηλαδή την διαρκή επιδίωξη κυριαρχίας του ενός επί του άλλου. ‘Η θα αλλάξει ή θα πεθάνει και αυτό δεν θα γίνει σε ένα πολύ μακρινό μέλλον.
Αν κάποιος αντιμετωπίσει καχύποπτα αυτά τα λόγια, περί αγάπης και περί ρεαλισμού, διατυπωμένα από το στόμα ενός μη Εβραίου Έλληνα, δεν μπορεί ασφαλώς να αμφισβητήσει την αγάπη για το δικό του έθνος, για τη δική του φυλή, ενός σκληροτράχηλου και ανελέητου πολεμιστή όπως ο Γιτζάκ Ράμπιν, που συμφώνησε κάποτε ειρήνη με τον Γιασέρ Αραφάτ, για να τον σκοτώσουν και αυτόν, και τον Αραφάτ, όσοι δεν μπορούν να ζήσουν παρά μόνο με πόλεμο και άσκηση κυριαρχίας, όσοι δεν μπορούν, δεν θέλουν και φοβούνται να υπερβούν την τόσο βαριά και τόσο αντιφατική κληρονομιά της ίδιας τους της ιστορίας, αν όχι και της όλης ιστορίας του Ανθρώπου.
Ο Αντισημιτισμός
Είναι οι ίδιοι που εξαπέλυσαν ένα θηριώδες παγκόσμιο ανθρωποκυνηγητό, στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο της παγκόσμιας πολιτικής, εναντίον οποιουδήποτε ασκεί κριτική στις πολιτικές του εβραϊκού κράτους, ακόμα και εναντίον Ευρωπαίων πολιτικών πρώτης γραμμής, όπως ο πρώην ηγέτης του βρετανικού Εργατικού Κόμματος Τζέρεμι Κόρμπιν, κατηγορώντας τους ως αντισημίτες.
Αν όμως άνθρωποι σαν τον Κόρμπιν και πάρα πολλούς άλλους (Εβραίων περιλαμβανομένων) ασκούν κριτική στις πολιτικές του Ισραήλ, δεν είναι από αντισημιτισμό. Είναι γιατί διαπνέονται από τις ίδιες αξίες που έκαναν τους λαμπρότερους εκπροσώπους της γενιάς του πολέμου (ανάμεσά τους και πολλούς Έλληνες), τη γενιά των πατεράδων και των παπούδων μας, να διακινδυνεύσουν και σε μερικές περιπτώσεις να χάσουν τη ζωή τους, για να γλυτώσουν τη ζωή καταδιωκόμενων Εβραίων από το θάνατο.
Και ασφαλώς δεν αγαπούν τους Εβραίους και ασφαλώς θα αδιαφορούσαν (το λιγότερο) για την τύχη τους, αν γύρναγε ο τροχός, αυτοί που σήμερα, για λόγους ιδιοτελούς συμφέροντος, παριστάνουν τους φίλους τους.
Κανένας, ό,τι αισθήματα κι αν είχε για τους Εβραίους, δεν σκέφτηκε ποτέ να τους πει κουτούς. Ξέρουνε καλύτερα από τον καθένα μας την αξία και την ποιότητα των δήθεν “φίλων” τους και ορθώς αντιλαμβάνονται τις εκδηλώσεις φιλίας και συμπόνοιας (τις αναρίθμητες όσο και υποκριτικές αποτίσεις φόρου τιμής στη μνήμη των Εβραίων θυμάτων των ναζιστικών στρατοπέδων), ως τίποτε άλλο παρά μια εκδήλωση υποταγής στο Ισραήλ. Ως τέτοιες τις θέλουν και τις ενθαρρύνουν. Από την ίδια τους την ιστορία, δεν μπορεί όμως να τους διαφεύγει η ευκολία που μπορούν, από τη φύση των κινήτρων τους, να μετατραπούν σε εκδηλώσεις έχθρας και μίσους. Ελπίζουν, όπως τόσοι και τόσοι το ήλπισαν πριν από αυτούς, για να διαψευστούν οικτρά στα Βατερλώ και στα Βερολίνα, ότι η ασύγκριτη δύναμή τους θα τους προστατεύει για πάντα. Δεν τους περνάει από το μυαλό ότι είναι αυτή ακριβώς που μπορεί να τους καταστρέψει.
Το γκέττο και ο Φρόιντ, οι Έλληνες και οι Εβραίοι
Ας ελπίσουμε ότι μέσα στις ίδιες τις τάξεις του εβραϊκού λαού, το προφανές αδιέξοδο που έχει φτάσει η πολιτική του Ισραήλ, η τεράστια αντίφαση ανάμεσα στα μέσα που διαθέτει σήμερα και τα ίδια τα θεμέλια της πολιτικής του, θα προκαλέσουν την εμφάνιση δυνάμεων που θα επιδιώξουν την αναγκαία για την περιοχή και όλο τον πλανήτη υπέρβαση, έστω και αν η εσωτερική πολιτική κατάσταση σε αυτή τη χώρα εμβάλλει σε τρομερή ανησυχία. Πολύ λίγοι φαίνεται να συνειδητοποιούν πόσο κοντά είναι πάντα ο θρίαμβος και η τραγωδία. Ελπίζει μόνο κανείς να ισχύσει αυτό που γράφει ο Χέλντερλιν, εκεί που γεννιέται το κακό να φυτρώνει και ο τρόπος να το αντιμετωπίσεις, ή, αν προτιμάτε, “ο τρώσας και ιάσεται”.
Η περιπέτεια της Αρχαίας Ελλάδας προσφέρει πάντως ένα κατατοπιστικό παράδειγμα. Με επικεφαλής την Αθήνα, ένας ολιγάριθμός λαός κατάφερε να αντιμετωπίσει με επιτυχία τη μεγάλη Αυτοκρατορία, τον Ιμπεριαλισμό της εποχής του, υπερασπιζόμενος την ελευθερία των ανθρώπων του.
Η Αθήνα νίκησε στους Μηδικούς Πολέμους, κατεστράφη όμως όταν έγινε η ίδια ιμπεριαλιστική, άρπαξε από τη Δήλο και έφερε στην Ακρόπολη τον χρυσό της Συμμαχίας, κατέσφαξε τους Μηλίους και εξεστράτευσε στη Σικελία. Οι βαθύτεροι “νόμοι” της Ιστορίας δεν έχουν αλλάξει έκτοτε.
Το μυαλό μου γυρνάει σε μια επίσκεψη στο αρχηγείο του Γιασέρ Αραφάτ, συνοδεύοντας τον Γιώργο Παπανδρέου που πήγαινε εκεί να τον επισκεφθεί. Καθώς περνούσαμε το ισραηλινό τσεκ πόιντ, στα όρια Ισραήλ και κατεχομένων, το μάτι μου αποσβολώθηκε διαβάζοντας σε έναν τσιμεντόλιθο, γραμμένη με κόκκινη μπογιά, τη γερμανική λέξη Achtung, από ένα χέρι που υποθέτω το οδήγησε η φοβερή, ανεξίτηλη μνήμη της Βαρσοβίας.
Ένας από τους πνευματικούς τιτάνες της εποχής μας, ακόμα κι αν διαφωνεί κανείς εδώ ή εκεί ή ακόμα και εν όλω μαζί του, ο Εβραίος Ζίγκμουντ Φρόιντ, στήριξε όλη του τη σκέψη στο ότι το μη συνειδητοποιημένο παρελθόν προσδιορίζει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τη συνείδηση τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Όπως σου φέρονται θα φερθείς. Αλλά μοιάζει να ισχύει και για έθνη ολόκληρα αυτό, άλλωστε από άτομα αποτελούνται και άτομα έχουν ως ηγέτες.
Προϋπόθεση για να αποκτήσει ένα άτομο ή ένα σύνολο ατόμων την ελευθερία του είναι να μπορέσει να συνειδητοποιήσει και να “μεταβολίσει” επιτυχώς την κληρονομιά του, να ξέρει τι πρέπει να θυμάται και τι πρέπει να ξεχάσει για πάντα. Και είναι πάρα πολύ δύσκολο αυτό. Χωρίς ελευθερία όμως το άτομο ή η κοινωνία δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν το κακό που δεν είναι μόνο έξω τους, είναι και μέσα τους, συχνά μασκαρεμένο σε δήθεν άμυνα. Και εκεί ίσως θα μπορούσε να επιχειρηθεί μια νέα, σωτήρια σύνθεση του ελληνικού και του εβραϊκού πνεύματος.
Είναι για όλους αυτούς τους λόγους που είμαστε Παλαιστίνιοι.
Σημείωση: Το άρθρο αυτό γράφτηκε προτού γίνει γνωστή η επιδρομή των ισραηλινών δυνάμεων στο τέμενος Αλ Ακσά τα χαράματα της Δευτέρας, ο βομβαρδισμός της ισραηλινής αεροπορίας στη Γάζα με εννέα νεκρούς και η παρέμβαση του Νετανιάχου υπέρ εποίκων και αξιωματικών και, σύμφωνα με μη επιβεβαιωμένες πληροφορίες, η εκτόξευση ενός μπαράζ πυραύλων κατά της περιοχής της Ιερουσαλήμ από τη Γάζα . Ο ισραηλινός στρατός ακύρωσε προγραμματισμένες ασκήσεις του για να είναι έτοιμος για κλιμάκωση των αναταραχών.
