Η πατριαρχία σκοτώνει: αληθές. Για την ακρίβεια, μεταξύ άλλων μπορεί και να σκοτώσει όπου και όταν εφαρμόζεται. Επιπλέον όμως η πατριαρχία κανοναρχεί και ρυθμίζει. Πολύ απείχε (όταν εφαρμοζόταν ως τυπικό αλλά και άτυπο σύστημα τόσο στην πατρίδα μας, όσο και αλλού) από το να ήταν ένα μονολιθικό και μονοδιάστατο σύστημα.
Η πατριαρχία είναι πολύπλευρο σύστημα. Τυπικό, με κανόνες δικαίου που θεσπίζουν δυσμενέστερη μεταχείριση των γυναικών, και άτυπο, με ήθη και άγραφους νόμους που περιόριζαν την γυναικεία ελευθερία. Δεν υπάρχει ολίγη από πατριαρχία σε μεταμοντέρνες κοινωνίες, παρά μόνο σε θύλακες αυτών των κοινωνιών, που ζουν στο περιθώριο. Τέτοιοι θύλακες στην δική μας κοινωνία (όπως και σε άλλες δυτικές κοινωνίες) εντοπίζονται για παράδειγμα, αν και όχι μόνο, σε ορισμένες κοινότητες αλλοδαπών. Δυσκολευόμαστε ωστόσο να συζητήσουμε για αυτό το γεγονός, όπως και για την ένταξή τους.
Στην πατριαρχία εξουσίαζε ο πατέρας και σε αυτόν έδινε λογαριασμό ο γαμπρός, τουλάχιστον μέχρι ενός σημείου. Σε διαφοροποίηση με την πατριαρχία, η οποία εντοπίζεται σε αγροτικές κοινωνίες βαθιάς φτώχειας, με φαινόμενα δολοφονίας κοριτσιών εξαιτίας των παραγωγικών σχέσεων, η εν Ελλάδι πατριαρχία, καταπιεστική, άδικη, καταστέλλουσα την γυναικεία δημιουργικότητα και περιοριστική της γυναικείας ζωής, δεν ήταν επί της αρχής και σε μαζική κλίμακα, δεκτική προς την δολοφονική βία, παρότι σαφώς και ανεχόταν την βία εις βάρος των γυναικών. Απόηχος μάλιστα αυτής της συνθήκης επιβιώνει στην ρομαντικοποίηση εκδοχών έμφυλης βίας. Δεν επιβιώνει η πατριαρχία, ωστόσο, διότι δεν συνάδει με τις παραγωγικές σχέσεις.
Είναι βολικό να δίνει κανείς ήδη κερδισμένες μάχες, αλλά μοιάζει με τον σκύλο που κυνηγάει την ουρά του. Στην πραγματικότητα όποιος το κάνει, αρνείται να δώσει τις σημερινές μάχες, εκείνες που παραμένουν κρίσιμες και που παίζονται ακόμα.
Η πατριαρχία δεν ταυτίζεται με την έμφυλη βία, παρότι την συμπεριλαμβάνει φυσικά. Η έμφυλη βία ωστόσο είναι ένα επιμέρους φαινόμενο. Όσο κι αν φαντάζει λογικό να πηγαίνει κανείς από το ειδικό στο γενικό, είναι λάθος. Στην πραγματικότητα και επειδή ακριβώς έχουμε αφήσει πίσω μας την πατριαρχία, οι αιτίες της έμφυλης βίας είναι πολύ περισσότερες και πιο σύνθετες από την τυπική εικόνα του πατέρα που είναι τύραννος επειδή είναι πατέρας – και αντιστοίχως του συζύγου.
Τι ωθεί ορισμένους άνδρες σήμερα, να σκοτώνουν γυναίκες με τις οποίες διατηρούν σχέση ερωτική ή οικογενειακή; Ότι τις θεωρούν κτήμα τους λόγω των καταλοίπων της πατριαρχίας, η οποία περνά μέσω οικογενειακής ή κοινωνικής επιρροής; Η ψυχοπαθολογία συγκεκριμένων προσώπων; Σχέσεις συμφέροντος οι οποίες διαρρηγνύονται; Ότι οι σύζυγοί τους θεωρούν υποχρέωση να τις υποτάξουν επειδή μεγάλωσαν κατ’ αυτόν τον τρόπο ή επειδή πρέπει να κατέχουν εν γένει και επομένως και τις συντρόφους τους, μέσα σε ένα δεδομένο οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο; Ότι εκφράζουν πάνω τους επειδή φαντάζουν πιο αδύναμες, το αίσθημα ισχύος το οποίο διαμορφώνει η νεοφιλελεύθερη κοινωνία του ισχυρού, πάνω στον οποιονδήποτε πιο αδύναμο; Έχει το σύστημα εξουσίας διαμορφώσει μια κοινωνία υπό διάλυση, σε βαθμό τέτοιο ώστε αντικοινωνικά φαινόμενα να ξεπηδούν διαρκώς; Έχουμε όντως πολλά φαινόμενα εγκληματικότητας ή μας δημιουργείται λόγω μέσων ενημέρωσης αυτή η αίσθηση;
Ωθεί τη βία των ετεροφυλόφιλων ανδρών κάτι θεμελιακά διαφορετικό από ό,τι ωθεί ομοφυλόφιλους άνδρες στη βία εναντίον αδυνάμων συντρόφων τους;
Είναι βολικό να τσουβαλιάζουμε με την πατριαρχία ή την “εθνοπατριαρχία”, αλλά στην πραγματικότητα, πέρα από εντελώς αναποτελεσματικό ως προς τον περιορισμό της έμφυλης βίας είναι αντιδραστικό. Κάθε κήνσορας της νεοφιλελεύθερης, άγρια ανταγωνιστικής κοινωνίας μπορεί να πρωταγωνιστεί στις μάχες κατά κάθε καταλοίπου της πατριαρχίας, επειδή, η τελευταία, μεταξύ άλλων, περιορίζει τον ανταγωνισμό στις σύγχρονες, αναπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες, ενώ συσκοτίζει την καταστροφική επίδραση του νεοφιλελεύθερου ανταγωνισμού και στις έμφυλες σχέσεις.
Κάπως έτσι φτάνουμε στο σημείο, υπερασπιστές του (όποιου) νεοφεμινισμού να υπερασπίζονται την άλλη όψη του “ματσίσμο”, καλώντας σε λυντσαρίσματα μέσα στις φυλακές, δικαιωματιστές να ανοίγουν διάπλατες τις πόρτες στο πανοπτικό κράτος και στον περιορισμό των δικαιωμάτων και οι υπερασπιστές της μνήμης κάθε θύματος κάνουν την ιδιωτική ζωή του κουρελόχαρτο.
Εν κατακλείδι, σαφώς και έχουμε ζήτημα και έμφυλης βίας, μέσα σε μια βίαιη και κανιβαλική κοινωνία. Αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι να σκιαμαχούμε απέναντι σε δευτερεύουσας φύσης ζητήματα (υπαρκτά μεν, δευτερεύοντα δε) αλλά να καταπιαστούμε με τις πραγματικά κύριες αιτίες. Με το άγχος, με την ανασφάλεια, με την διάχυτη βία, με την αποσύνθεση των δικτύων συνοχής, με τα όχι επαρκώς προσδιορισμένα “σύνορα” εντός των σχέσεων, με τον καπιταλισμό, με το μίζερο αστικό περιβάλλον, με το λούμπεν το οποίο έχει σκαρφαλώσει στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας, με την αποθέωση της ισχύος.
Υ.Γ.: Αυτό δεν είναι ένα άρθρο για την υπόθεση στα Γλυκά Νερά, ούτε επ’ αφορμής αυτών. Δεν χρειαζόμαστε ακόμα έναν detective της κακιάς ώρας.
