Αναδημοσίευση του άρθρου του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου με αφορμή τον θάνατο και σήμερα την κηδεία του τελευταίου ηγέτη της ΕΣΣΔ, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.  

Το 1987 η Βρετανή πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ επισκέπτεται τη Μόσχα, εκπέμπει τα σήματά της στη σοβιετική κοινωνία και συναντάται με τον Γενικό Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Θα του κάνει τις διαλέξεις που συνηθίζει περί καπιταλισμού, θα αφήσει να εννοηθεί ότι παρακολουθεί με ενδιαφέρον αυτά που κάνει, αφήνοντας να εννοηθεί ότι θα τον κρίνουνε από το πώς θα επηρεάσουν οι εσωτερικές αλλαγές στην ΕΣΣΔ την εξωτερική της πολιτική και θα εκδηλώσει τη μεγάλη σημασία που αποδίδει στην αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν.

Η Θάτσερ χρησιμοποιεί ως επιχειρήματα για να τεκμηριώσει τη σοβιετική επιθετικότητα τις επεμβάσεις στην Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία και το Αφγανιστάν και λέει στη συνέχεια στον Γκορμπατσόφ ότι στο τελευταίο δεν έχουν να φοβούνται τίποτα από τους Αμερικανούς αφού δεν είναι “παρόντες στην περιοχή”.

Αργότερα, όταν ο Γκορμπατσόφ θα ενημερώσει το Πολιτικό Γραφείο για τις συνομιλίες του, θα σταθεί στους φόβους της Θάτσερ για να υποστηρίξει ότι δεν υπάρχει μόνο το στρατιωτικό – βιομηχανικό σύμπλεγμα στη Δύση, υπάρχει και ο γνήσιος φόβος της ΕΣΣΔ που εξηγεί την πολιτική της. Και σε ένα μήνα θα χρησιμοποιήσει τις απόψεις Θάτσερ (τους φόβους της) για να εγκριθεί, παρά τις αντιρρήσεις, το νέο αμυντικό αποτρεπτικό δόγμα της ΕΣΣΔ.  

Έχει κανείς την εντύπωση ότι δεν τους ενημερώνει τόσο για την επίσκεψη, όσο προστατεύεται από τυχόν κριτικές ότι την κάλεσε στη Μόσχα. Τελικά θέλει να δώσει την εντύπωση ότι δεν αποδίδει και μεγάλη σημασία στις θέσεις της και στην επίσκεψή της, ούτε αναφέρεται στην απαίτησή της για αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν. “Ούτε κερδίσαμε τίποτα, ούτε χάσαμε τίποτα”, τους λέει.

Ο αμυντικός και φιλειρηνικός χαρακτήρας του ΝΑΤΟ  

Η Θάτσερ προσπαθεί να καθησυχάσει τον Γκορμπατσόφ για το ΝΑΤΟ και να απαντήσει στις αιτιάσεις του ότι η Βρετανία θέτει εμπόδια στον πυρηνικό αφοπλισμό. Του εξηγεί λοιπόν τον χαρακτήρα της Ατλαντικής Συμμαχίας:

“Πρέπει να πω ευθύς αμέσως ότι θέλουμε επιτυχία στις διαπραγματεύσεις για τον αφοπλισμό. Εμείς προσχωρούμε σε ένα αμυντικό δόγμα για όλους τους τύπους όπλων, πυρηνικά και συμβατικά.

”Οι χώρες του ΝΑΤΟ έχουν δεσμευτεί σε ένα πράγμα – η συμμαχία είναι και θα παραμείνει αμυντική, ποτέ τα όπλα του ΝΑΤΟ δεν θα χρησιμοποιηθούν εκτός της περίπτωσης άμυνας σε μια επίθεση. Θέλουμε να εμποδίσουμε οποιονδήποτε πόλεμο, χρειαζόμαστε ειρήνη για να κάνουμε τα πράγματα που χρειαζόμαστε να κάνουμε στην κοινωνία μας”.

Οι πάντες βέβαια είχαν την ευκαιρία να παρατηρήσουν την αξία αυτών των διαβεβαιώσεων στη συνέχεια, μεταξύ άλλων στη Γιουγκοσλαβία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, τη Συρία, τη Λιβύη, το Μάλι και αλλού.   

Αφγανιστάν

Το 1987 η Θάτσερ παραπονιόταν στον Γκορμπατσόφ ότι διατηρούσε στρατεύματα κατοχής στο Αφγανιστάν, μια ακόμα απόδειξη του επιθετικού χαρακτήρα της Σοβιετικής Ένωσης. Στην “άμυνα” τρόπον τινά, ο Γκορμπατσώφ απαντούσε επικαλούμενος τις δυτικές επεμβάσεις και την κατάσταση στο ίδιο το Αφγανιστάν:

Γκορμπατσόφ: “Εσείς βοηθάτε να βομβαρδισθεί μια χώρα, που είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό. Όσο για το Αφγανιστάν, η κυβέρνησή του μας ζήτησε έντεκα φορές να στείλουμε τα στρατεύματά μας, σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και τη διμερή συμφωνία που έχουμε. Ασφαλώς το Αφγανιστάν είναι ένα σοβαρό πρόβλημα για μας. Υφιστάμεθα απώλειες εκεί αλλά δεν μπορούμε να τα παρατήσουμε όλα και να φύγουμε, γιατί αυτό θα οδηγήσει σε σφαγή και όλη η χώρα θα βουτηχτεί στο αίμα.

”Πριν από λίγες μέρες, ένας Αφγανός ηγέτης των ανταρτών μίλησε στο Λονδίνο. Είπε ανοιχτά ότι θα εξοντώσει φυσικά όποιον συνδέεται με οποιονδήποτε τρόπο με την κυβέρνηση. Ο Υφυπουργός Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας ‘Εγγκαρ, που ήταν εκεί, του ευχήθηκε καλή επιτυχία. Αν αυτή είναι η θέση σας, τότε τα πράγματα θα οδηγηθούν σε εντελώς άλλη κατεύθυνση. Γνωρίζουμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θέλουν μια πολιτική λύση και περιορίζουν το Πακιστάν από το να την πετύχει. Εμείς από την πλευρά μας θέλουμε μια τέτοια πολιτική ρύθμιση, θέλουμε να δούμε το Αφγανιστάν ουδέτερο και αδέσμευτο. Για μας δεν είναι μια πλατφόρμα, αλλά μια χώρα που θέλουμε να βοηθήσουμε”.

Θάτσερ: “Είναι πολύ κακό που αναμιχθήκατε στο Αφγανιστάν. Κοστίζει πολύ στο κύρος σας στα μάτια των αδέσμευτων μουσουλμανικών χωρών. Οι Αμερικανοί δεν ήταν ποτέ στην περιοχή, επομένως δεν υπήρχε ανταγωνισμός με σας. Παρατηρήσαμε ότι μόλις μπήκατε στο Αφγανιστάν αλλάξατε ένα καθεστώς με ένα άλλο και στη συνέχεια με ένα τρίτο”.

Γκορμπατσόφ: “Νομίζετε στα αλήθεια ότι είναι τόσο εύκολο για μας να αλλάξουμε την κυβέρνηση στο Αφγανιστάν;”

Θάτσερ: “Το Αφγανιστάν είναι μια κατεχόμενη χώρα. Αν η χώρα μου ήταν κατεχόμενη θα ήμουν αντάρτισσα και θα αγωνιζόμουν για την ελευθερία της. Θέλω να σας θυμίσω ακόμα μια φορά το παράδειγμα της Ροδεσίας, όπου μπορέσαμε να σταματήσουμε ειρηνικά την αιματοχυσία και πετύχαμε τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους μέσω γενικών εκλογών. (Σημ. Συν. Η περιγραφή της Θάτσερ για τη Ροδεσία, το σημερινό Ζιμπάμπουε δηλαδή, είναι εξόχως ελλειπτική. Η Βρετανία στήριξε επί πολλά χρόνια την προσπάθεια των λευκών εποίκων που κυβερνούσαν την αποικία της και ως αντάλλαγμα της αναγνώρισης των δικαιωμάτων του πληθυσμού επέβαλε τη διατήρηση στα χέρια των λευκών του μεγαλύτερου μέρους της γης).

”Δεν ξέρω τι θα κάνετε με το Αφγανιστάν, αλλά εμείς υποστηρίζουμε τη δημιουργία ενός ουδέτερου και αδέσμευτου Αφγανιστάν. Θυμάμαι ότι το 1980 ο Carrington σας απηύθυνε μια παρόμοια πρόταση. Σε κάποιο βαθμό ήταν παρόμοια με την ιδέα της αυστριακής ανεξαρτησίας”.

Γκορμπατσόφ: “Ναι, το θυμάμαι. Και εμείς είμαστε υπέρ ενός ουδέτερου και αδέσμευτου Αφγανιστάν. Ας επιδιώξουμε μια πολιτική ρύθμιση”.

Θάτσερ: “Μα υπάρχουν δυνάμεις κατοχής στο Αφγανιστάν”.

Γκορμπατσόφ: “Μα είστε υπέρ της αιματοχυσίας που θα μπορούσε να συμβεί σε αυτή τη χώρα;”

Θάτσερ: “Είμαι υπέρ της αντικατάστασης της κατοχής με εκλογές. Το Αφγανιστάν δεν είναι μια εύκολη χώρα. Είχαμε μεγάλα προβλήματα εκεί στον καιρό μας. Είναι ένας περήφανος λαός που ψάχνουν τον δικό τους δρόμο. Θέλουν να διατηρήσουν την ιστορία τους, τα έθιμά τους και τις παραδόσεις τους. Θέλουν να λύσουν οι ίδιοι τα προβλήματά τους. Δεν θα υπήρχε θέμα εκεί αν δεν βρίσκονταν τα στρατεύματά σας”.

Γκορμπατσόφ: “Είπατε ότι το κύρος μας στον αναπτυσσόμενο κόσμο μειώθηκε γιατί στείλαμε στρατεύματα στο Αφγανιστάν. Αλλά ακριβώς τώρα, καθώς επίκειται η διαδικασία μιας πολιτικής ρύθμισης στο Αφγανιστάν, δεχόμαστε πολλά παράπονα διαφορετικού τύπου. Μας λένε ότι αν απλώς φύγουμε από το Αφγανιστάν, το κύρος μας στον αναπτυσσόμενο κόσμο θα μειωθεί. Αν το κάνουμε αυτό, ο καπιταλισμός θα νοιώσει ελεύθερος να τσακίσει οποιαδήποτε αναπτυσσόμενη χώρα, οπουδήποτε, όπως του αρέσει. Μην νομίζετε ότι είστε οι μόνοι που τα καταλαβαίνετε όλα και εμείς δεν βλέπουμε τίποτα”.

Οι παραπάνω διάλογοι και αναφορές είναι από τα πρακτικά της συνάντησης και των δύο συνεδριάσεων του Πολιτικού Γραφείου που βρίσκονται στο αρχείο του Ιδρύματος Γκορμπατσόφ.