Πέρα από τις όψιμες ιερεμιάδες από τον δυτικό Τύπο, όπως π.χ. για την τύχη των γυναικών στο υπό τους Ταλιμπάν καθεστώς, που περισσότερο απηχεί ως ξόρκισμα για την αποτυχία της Δύσης μετά 20 χρόνια κατοχής, η αντιμετώπιση των ισλαμιστών που κατέλαβαν την εξουσία στο Αφγανιστάν από τις δυτικές κυβερνήσεις, πόρρω απέχει από το παρελθόν. Αλλά και σε σύγκριση με το μακρινό 1996, που πρωτοήλθαν στην εξουσία, οι ίδιοι οι Ταλιμπάν έχουν καλλιεργήσει ένα διαφορετικό έδαφος γύρω από την ύπαρξή τους, έχοντας εμφυσήσει ελπίδες (όπως συνέβη με τον Αμερικανό πρόεδρο Τζο Μπάιντεν και την ευπιστία του να διατάξει την αποχώρηση των στρατευμάτων του από τη χώρα) ότι οι νέοι ηγέτες τους εμφορούνται από έναν πολιτικό πραγματισμό, που εξισορροπεί την παραφορά του θρησκευτικού φανατισμού τους.
Πριν από 25 χρόνια το κίνημα Χανάφι-Ντεομπάντι εισερχόταν στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν με το στίγμα του παρία, εκτελώντας τον πρόεδρο Nαντζιμπουλάχ και πετυχαίνοντας αναγνώριση μόλις από τρία κράτη στον κόσμο – τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία και το Πακιστάν. Σήμερα όμως, η πολιτική ηγεσία των Ταλιμπάν, υπό τον Αμπντούλ Γάνι Μπαραντάρ -τον οποίον ο ίδιος ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ απελευθέρωσε και νομιμοποίησε κι εν μέρει φέρει και την ευθύνη γι’ αυτό, προκειμένου να προωθήσει τις διαπραγματεύσεις στην Ντόχα-εδώ κι έναν χρόνο έχει αποδυθεί σε διπλωματικές επαφές σε ανώτερο και νόμιμο επίπεδο, οιονεί σκιώδης ή διάδοχος κυβέρνηση στη χώρα, διευρύνοντας τις διακρατικές σχέσεις και ακόμη και τον ορίζοντα εμπορικών συνεργασιών με μία πλειάδα από στρατηγικούς παίκτες στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα. Τον περασμένο μήνα ο Μπαραντάρ συναντήθηκε με τον Κινέζο υπουργό Εξωτερικών Γουάνγκ Γι στο Τιανζίν, αναθερμαίνοντας την υπόθεση για στρατηγική συνεργασία-ελέω Πακιστάν, του παραδοσιακού αρωγού των Ταλιμπάν και νυν συμμάχου του Πεκίνου εξαιτίας της προσέγγισης της Ουάσιγκτον με την άσπονδη εχθρό Ινδία-με την Κίνα, που σπεύδει γοργά (και παρά τις διαφορές όσον αφορά τη μουσουλμανική μειονότητά τους των Ουϊγούρων) να προσεγγίσει το ισλαμικό κίνημα στο πλαίσιο του νέου “Δρόμου του Μεταξιού” και του ανταγωνισμού με τις ΗΠΑ για τον έλεγχο στις σπανιες γαίες.
Προηγουμένως, Μάρτιο και Ιούλιο, ο ίδιος βρέθηκε και στη Μόσχα-προφανέστατα δίνοντας υποσχέσεις για την ασφάλεια των συνόρων στα όμορα του Αφγανιστάν κράτη δορυφόρους της Ρωσίας τον Μάρτιο και τον Ιούλιο. Αλλά επίσης τον Ιούλιο ο επικεφαλής του γραφείου των Ταλιμπάν στο Κατάρ, Αμπάς Στακενάζι, παραβρέθηκε στη συνάντηση με τον Αφγανό πρώην αντιπρόεδρο ΓιούνουςΚανούνι στο υπουργείο Εξωτερικών στην Τεχεράνη, μία χώρα με αμφιλεγόμενες-έως και εχθρικές-σχέσεις, η οποία όμως υποδέχθηκε με αμφιλεγόμενο τρόπο την άφιξή τους στην εξουσία, επιχαίροντας για την αποχώρηση των Αμερικανών και χαρακτηρίζοντας τη διαδοχή εξουσίας ως χρυσή ευκαιρία για να “εργασθούμε ξανά για τη διαρκή ειρήνη”.
Βέβαια, η σχέση μεταξύ των Ταλιμπάν και του Ιράν είναι πολύ σύνθετη και με ανισότητες. Μπορεί βέβαια να έχει μεταβληθεί τα τελευταία χρόνια, με αφορμή τους κοινούς στρατηγικούς στόχους, που έχουν αμφότερες οι πλευρές, όμως πάντοτε διαπνέονται από αλληλο-δυσπιστία. Άλλωστε και παλιότερα, το Ιράν έπαιξε βασικό ρόλο στη διάσκεψη της Βόννης το 2001, η οποία κατέληξε στην ανάδειξη του ΧαμίντΚαρζάι στην προεδρία του Αφγανιστάν. Το πρόβλημα της Τεχεράνης με τους Ταλιμπάν αφορά δύο σημεία: της θεμελιακά αντι-σιιτικής ιδεολογίας των σουνιτών Ταλιμπάν και το γεγονός πως, μολονότι σε συνέχεια της αμερικανικής εισβολής στο Αφγανιστάν έκοψαν τους δεσμούς τους με την Αλ Κάιντα, ήσαν εκείνοι που έδωσαν πρώτοι καταφύγιο στους ριζοσπάστες ισλαμιστές, υπ’ αριθ. ένα εχθρό της Τεχεράνης. Για το Ιράν, όπως και για τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα, το πρόβλημα των Ταλιμπάν παραμένει συνδεδεμένο με τις πιθανές διεθνείς διεκδικήσεις τους και την ικανότητά τους να αφυπνίσουν ή να χρησιμεύσουν ως ορμητήριο για τα τζιχαντιστικά κινήματα στην περιοχή, τόσο στο Ιράν όσο και στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες ή στο Σιντζάνγκ.
Και, τέλος, μη λησμονούμε πως μέχρι πέρυσι, πλήθος ήσαν οι συναντήσεις των Ταλιμπάν με τον πρώην υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο, που ουσιαστικά τους έδιναν το χρίσμα των νόμιμων συνομιλητών της υπερδύναμης όσον αφορά τη μελλοντική πορεία του Αφγανιστάν (και φυσικά την προνομιακή θέση για την εκμετάλλευση των απέραντων κοιτασμάτων μετάλλου και σπάνιων γαιών–τόσο απαραίτητων για την “πράσινη μετάβαση” του παγκόσμιου παραγωγικού μοντέλου).
Από την αμερικανική εισβολή κι εντεύθεν, οι σχέσεις των Ταλιμπάν (που ουδέποτε έπαψαν να ελέγχουν μεγάλες περιοχές της χώρας, πάντα κυμαίνονταν και καθηγούνταν από έναν πρωτόγνωρο πραγματισμό, χωρίς να απεμπολείται σαφώς η στρατηγική της τρομοκράτησης των ντόπιων πληθυσμών, αλλά όχι με την ένταση του παρελθόντος, με αποτέλεσμα οι Ταλιμπάν να θεωρούνται ως βασικός παράγοντας, ως τοπική δύναμη, για την ειρήνευση μέσα στο ίδιο το φυλετικό και πολιτικό μωσαϊκό του Αφγανιστάν–ιδίως όταν είχαν πάψει να ταυτίζονται σε μία σχέση ένα προς ένα με τους διεθνείς τζιχαντιστές.
Το γεγονός ότι οι Ταλιμπάν έδιωξαν τον ISIS από το Αφγανιστάν, κατέδειξε τόσο στη Δύση, αλλά και στον ντόπιο πληθυσμό τον παραδοσιακά εθνικιστικό χαρακτήρα των σχεδίων τους για αυτοδιάθεση του λαού και καθ’ όλη τούτη τη διάρκεια των 20 χρόνων ξενοκίνητης κατοχής έδιναν πειστήρια για τούτο. Μιλάμε για τον εγγενή εκείνον τον εθνικισμό που κατά το παρελθόν είχε επιτύχει την ένωση των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων ενάντια σε ξένες επιβουλές, όπως των Άγγλων, των Ρώσων, των Αμερικανών.
Πλέον, οι Ταλιμπάν ακόμη και μετά την κατάληψη της εξουσίας συνεχίζουν να προσφέρουν διαβεβαιώσεις ότι θα σεβασθούν δικαιώματα, ισονομίες και κεκτημένα των πολιτών μέσα στην παρελθούσα 20ετία, ενώ συμμετέχουν και τηρούν, τύποις, τις διαδικασίες στην πανεθνική διαπραγμάτευση για την ειρηνική μετάβαση της εξουσίας στα χέρια τους, στην οποία συμμετέχει και ο πρώην πρόεδρος Χαμίντ Καρζάι, δίπλα στον επικεφαλής διαπραγματευτή με το ισλαμικό κίνημα ΑμπντουλάχΑμπντουλάχ.
Όμως μέσα σε τούτη τη νέα κατάσταση, ποιοι είναι οι πολιτικοί παίκτες στην αφγανική κονίστρα; Είναι βασικό να γνωρίζουμε το ποιός είναι τι, όχι μόνον μέσα στις τάξεις των Ταλιμπάν, καθώς η ονοματολογία που θα ακολουθήσει είναι ειμαρμένο ότι θα καθορίσει τις εξελίξεις στο μέλλον.
Τα ονόματα που έρχονται στο προσκήνιο από πλευράς των Ταλιμπάν:
Αμπντούλ Γάνι Μπαραντάρ: Ένας από τους συνιδρυτές της ομάδας, ο λεγόμενος Μουλάς Μπαραντάρ Αχούντ, έγινε πρόσφατα το πιο προβεβλημένο πρόσωπο των Ταλιμπάν, ως επικεφαλής στην αντιπροσωπεία που διαπραγματεύτηκε την ειρηνευτική συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την αφγανική κυβέρνηση.
Μετά την εισβολή στο Αφγανιστάν, είχε διαφύγει στο Πακιστάν, όπου συνελήφθη και φυλακίστηκε το 2010 για να αποφυλακιστεί κατόπιν αιτήματος των Ηνωμένων Πολιτειών το 2018 για να συμμετάσχει στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις της Ντόχα. Θεωρείται ο πολιτικός ηγέτης των Ταλιμπάν κι αναμένεται να διαδραματίσει κάποιο ρόλο στο μέλλον της χώρας, καθώς είναι μια πολύ σεβαστή προσωπικότητα στο κίνημα.
Χαμπιτουλάχ Αζουντζάντα: Ηγήθηκε των Ταλιμπάν από τον θάνατο του Αχτάρ Μοχάμεντ Μανσούρ το 2016–είχε διαδεχθεί τον ιδρυτή του κινήματος Μουλά Ομάρ, το 2013 μετά το θάνατό του. Η διαδοχή τούτη είχε αποτελέσει έκπληξη, καθώς ο ίδιος ήκιστα ήταν γνωστός μέχρι τον Ιούλιο του 2015. Πρόκειται για μία αινιγματική φυσιογνωμία και λιγοστά πράγματα γνωρίζουμε για τη ζωή του, πέρα από το γεγονός ότι πολέμησε εναντίον των Σοβιετικών και ηγήθηκε των δικαστηρίων της Σαρία που επιβλήθηκαν από τους Ταλιμπάν τη δεκαετία του 1990. Είναι υπεύθυνος για πολιτικά, θρησκευτικά και θέματα ασφάλειας. Η ομάδα του, στην οποία έχει τρεις υφισταμένους, έχει τον τελευταίο λόγο σε πολλές αποφάσεις των ηγετών των Ταλιμπάν.
Μοχάμεντ Γιακούμπ: Γιος του Μουλά Ομάρ, είναι υπεύθυνος για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των Ταλιμπάν. Λίγα είναι γνωστά για αυτόν και στην πραγματικότητα δεν υπάρχει μία πλήρης περιγραφή της εικόνας του μέχρι σήμερα, αν και την περασμένη εβδομάδα έχει δημοσιεύσει κάποια μηνύματα που παροτρύνει τους μαχητές να μην επιτίθενται σε ιδιωτική ιδιοκτησία και να συμπεριφέρονται κατάλληλα για να αποφύγουν την κριτική. Είναι υπεύθυνος για τις νότιες επαρχίες.
Σιρατζουντίν Χακάνι: Αυτή τη στιγμή είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσωπα στην ομάδα. Ως ένα από τα “νούμερο δύο” των Ταλιμπάν είναι υπεύθυνος για τις ανατολικές επαρχίες, αλλά η σημασία του έγκειται στο γεγονός ότι είναι ο ηγέτης του Δικτύου Χακάνι αφότου πέθανε ο πατέρας του, Τζαλαλεντίν Χακάνι. Η ομάδα τούτη ήταν υπεύθυνη για πολλές από τις πιο βίαιες επιθέσεις ενάντια στις μονάδες του αφγανικού στρατού και τις διεθνείς δυνάμεις που στάθμευαν στη χώρα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν αυτή την ομάδα τρομοκρατική οργάνωση και προσφέρουν αμοιβή 10 εκατομμυρίων δολαρίων για πληροφορίες σχετικά με τον Σιρατζουντίν Χακάνι, του οποίου το κρησφύγετο δεν είναι γνωστό πού βρίσκεται.
Για το Συντονιστικό Συμβούλιο του Αφγανιστάν, που διαπραγματεύεται με τους Ταλιμπάν την ειρηνική μετάβαση:
Χαμίντ Καρζάι: Ηγέτης της φυλής Παστούν των ΝτουράνιΠοπαλζάι, έχει την πείρα του τι εστί μεταβατική περίοδος. Τον Δεκέμβριο του 2001 διορίσθηκε προσωρινός πρόεδρος κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης της Βόννης μετά την πτώση του καθεστώτος των Ταλιμπάν. Τη θέση αυτή διατήρησε μέχρι τον Δεκέμβριο του 2004, οπότε και εξελέγη στις πρώτες ελεύθερες εκλογές στη χώρα, ενώ το 2009 επανεξελέγη για δεύτερη φορά. Μετά την ανάκτηση της εξουσίας και την κατάκτηση της Καμπούλ από τους Ταλιμπάν, ο Καρζάι επέλεξε να παραμείνει στη χώρα. Με τον Αμπντουλάχ και τον ΓκουλμπουντίνΧεκματιάρ δημιούργησε το Συντονιστικό Συμβούλιο για να «αποφευχθεί το χάος» και να διαχειριστεί «θέματα που σχετίζονται με την ειρήνη και την ειρηνική μεταβίβαση της εξουσίας».
Αμπντουλάχ Αμπντουλάχ: Μέχρι τώρα, ήταν πρόεδρος του Εθνικού Ύπατου Συμβουλίου για συμφιλίωση και επικεφαλής της διαπραγματευτικής ομάδας με τους Ταλιμπάν στη Ντόχα, μια θέση που δημιουργήθηκε για την επίλυση της διαφοράς μετά τις προεδρικές εκλογές του 2019, στις οποίες επικράτησε ξανά ο Γάνι. Το 2014 είχε διεκδικήσει με τον Γάνι τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου – ένα είδος πρωθυπουργού. Με σπουδές οφθαλμίατρου, χρημάτισε Υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Καρζάι κατά το διάστημα μεταξύ Δεκεμβρίου 2001 και Μαρτίου 2006. Προηγουμένως, είχε την ίδια θέση στη Βόρεια Συμμαχία, τον συνασπισμό των πολιτοφυλακών που σχηματίστηκε για την καταπολέμηση των Ταλιμπάν, με διοικητή τον ΑχμάντΣάχΜασούντ, που δολοφονήθηκε την παραμονή της 11ης Σεπτεμβρίου.
Γκουλμπουντίν Χεκματιάρ: Ο ηγέτης και ιδρυτής του Χεζμπ-ε-Ισλάμι είναι ένα άλλο ιστορικό πρόσωπο στην πρόσφατη Ιστορία του Αφγανιστάν. Πολέμησε εναντίον των Σοβιετικών και μετά την αποχώρησή τους έγινε ένας από τους πολέμαρχους που ευθύνεται για το χάος που επικράτησε στη χώρα, μέχρι την τελική επικράτηση των Ταλιμπάν και για ικανό χρονικό διάστημα διετέλεσε πρωθυπουργός της Συμμαχίας του Βορρά. Μετά την εισβολή των δυτικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν ο Χεκματιάρ πολέμησε εναντίον του Καρζάι και των Νατοϊκών δυνάμεων, πριν υπογράψει μια ειρηνευτική συμφωνία με την κυβέρνηση το 2016 που του επέτρεψε να επιστρέψει στην Καμπούλ τον Μάιο του 2017. Έκτοτε ο Χεκματιάρ ήταν ένας από τους πιο διαπρύσιους επικριτές των Ταλιμπάν.
Ωστόσο, δεν θα πρέπει να αγνοούμε και άλλα ισχυρά ονόματα μέσα στην πολυποίκιλη εθνοτική σύσταση και πολιτική κονίστρα του Αφγανιστάν, που και αναδύονται στην παρούσα διάσταση, αλλά και αναμένεται να πρωταγωνιστήσουν στο μέλλον.
Αμπντούλ Ρασίντ Ντόστουμ: Ανήκει στην εθνότητα των Ουζμπέκων και αποτελεί μία από τις σημαντικές προσωπικότητες στην πρόσφατη ιστορία της χώρας. Ενώ υπηρετούσε ως διοικητής στρατιάς υπό την κομμουνιστική κυβέρνηση του Αφγανιστάν, ο Ντόστουμ πέρασε στους Μουτζαχεντίν που πολεμούσαν τα σοβιετικά στρατεύματα, συμμετέχοντας στην πτώση του προέδρου Μοχάμεντ Νατζιμπουλάχ. Στα επόμενα χρόνια, ανάλογα με τα πολιτικά του συμφέροντα, άλλαξε πολλά στρατόπεδα, περνώντας από τον Μασούντ στον Χεκματιάρ και πριν το 2001 εντάχθηκε στις δυνάμεις του Βορρά που μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες νίκησαν τους Ταλιμπάν. Έλαβε ενεργά μέρος στην κυβέρνηση Καρζάι, έγινε αρχηγός του στρατού και το 2014 – 2020 χρημάτισε αντιπρόεδρος του Γάνι. Απέναντι στην επέλαση των Ταλιμπάν, υποσχέθηκε να υπερασπιστεί το φέουδο του στο Μαζάρ-Σαρίφ, όμως τελικά η πόλη έπεσε στα χέρια των Ισλαμιστών. Θεωρείται πως έχει καταφύγει στο Ουζμπεκιστάν.
Αχμέντ Μασούντ: Γιος του ιστορικού ηγέτη της Βόρειας Συμμαχίας. Τον τελευταίο καιρό οι πληροφορίες, αλλά και οι συγκρούσεις που σημειώνονται, υποδηλώνουν ότι έχει συγκεντρώσει ένα αντιστασιακό μέτωπο στην κοιλάδα Παντζσίρ, που βρίσκεται περίπου 150 χιλιόμετρα από την Καμπούλ και δεν έχει περιέλθει στον έλεγχο των Ταλιμπάν. Ο ίδιος είχε τονίσει σε παρέμβασή του στο think-tank του Atlantic Council πως είναι πρόθυμος να σχηματίσει κυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς μέσω διαπραγματεύσεων με τους Ταλιμπάν, καταδικάζοντας κάθε μονομέρεια στην ηγεσία της χώρας και μάλιστα υπό πνεύμα “εξτρεμισμού και φονταμενταλισμού”.
Αμρουλάχ Σαλέχ: Πρώην μέλος της Βόρειας Συμμαχίας, ήταν επικεφαλής της Διεύθυνσης Εθνικής Ασφάλειας (οι υπηρεσίες πληροφοριών) στο διάστημα 2004- 2010 και αργότερα Υπουργός Οικονομικών. Από το 2020 ήταν ο πρώτος αντιπρόεδρος της χώρας, με αποτέλεσμα να ισχυρίζεται πως εφ’ όσον δεν έχει εγκαταλείψει το Αφγανιστάν εκείνος είναι ο νόμιμος πρόεδρος της χώρας, όπως ορίζει το Σύνταγμα. Μετά την πτώση της Καμπούλ, διαβεβαίωσε ότι “ποτέ και σε καμία περίπτωση δεν θα υποκλιθεί στους τρομοκράτες των Ταλιμπάν”.
