“Όσο υπάρχει κράτος δεν υπάρχει ελευθερία. Όταν υπάρχει ελευθερία, δεν υπάρχει κράτος”.
Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ, γνωστός ως Λένιν
Ρωσία, το μεγάλο μυστήριο. Τριάντα χρόνια έχουν περάσει από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και του σοσιαλιστικού μοντέλου διακυβέρνησης που “αποξένωνε” τη χώρα από τον υπόλοιπο κόσμο. Ο μέσος δυτικός νους όμως, παραμένει δύσπιστος, καχύποπτος και γεμάτος απορίες που του εξάπτουν τη φαντασία για το πώς διαβιεί ο μέσος Ρώσος. Χρόνια τώρα δημοσκόποι ερευνητικών κέντρων και αναλυτές “βασανίζονται” θέτοντας στον εαυτό τους το ίδιο ερώτημα: Πώς θέλουν οι ίδιοι οι Ρώσοι τη Ρωσία τους;
Και η απάντηση που λαμβάνουν είναι σχεδόν πάντα η ίδια. Ο μέσος Ρώσος ακόμα δεν έχει δει κάτι στις δυτικές δημοκρατίες που να τον πείσει.
Το “ανεξάρτητο” κέντρο Levada, το οποίο έχει κατηγορηθεί για “πρακτορικές” τακτικές και διασυνδέσεις με δυτικές κυβερνήσεις από το υπουργείο Δικαιοσύνης της Ρωσίας, έδωσε στις 10 Σεπτεμβρίου στη δημοσιότητα τα ευρήματα μιας ακόμη δημοσκόπησής του για το κατά πόσο οι Ρώσοι εμπιστεύονται το πολιτικό σύστημα της χώρας τους και πώς στέκονται απέναντι στις δυτικού τύπου φιλελεύθερες δημοκρατίες.
Στην ερώτηση: “Ποιο πολιτικό σύστημα πιστεύετε ότι είναι το καλύτερο;”, μόλις το 16% απάντησε: “η δημοκρατία των κρατών της Δύσης”. To 18% των ερωτηθέντων έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης στο σύστημα διακυβέρνησης του Βλαντίμιρ Πούτιν και το 49% είπε απλά και σταράτα πως “θα προτιμούσε μια διακυβέρνηση σοβιετικού τύπου, σαν αυτή που είχαν μέχρι τη δεκαετία του ‘90”.
To 2017 σε δημοσκόπηση πάλι του κέντρου Levada το ποσοστό των Ρώσων που εξέφραζε τη λύπη του για τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης έφθανε το 58%. Το μεγαλύτερο ποσοστό των επονομαζόμενων “νοσταλγών” της Σοβιετίας είχε καταγραφεί το 2000, όταν το 75% των Ρώσων είχε εκφράσει τη λύπη του για τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Ήταν ακριβώς η χρονιά που ανήλθε στην εξουσία ο Βλαντίμιρ Πούτιν. Από το 2017 μέχρι σήμερα, το 49% του 2021 είναι η μεγαλύτερη ψήφος που έχει καταγραφεί ποτέ υπέρ μιας κυβέρνησης σοβιετικού τύπου στη Ρωσία. Και το “ανεξάρτητο” κέντρο Levada διενεργεί με συνέπεια την ίδια δημοσκόπηση από το 1996.
Η τάση της αυξανόμενης νοσταλγίας για τη Σοβιετική Ένωση είναι όλο και πιο αισθητή, δήλωνε το 2007 η κοινωνιολόγος Καρίνα Πιπία του Levada-Centr, η οποία εκτιμούσε ότι αφορμή για την ενίσχυση αυτών των διαθέσεων, υπήρξε η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος. “Ο κόσμος εξηγεί τη νοσταλγία του για τη Σοβιετική Ένωση επικαλούμενος κυρίως ανορθολογικές αντιλήψεις που έχει για την ισχυρή οικονομία και την ευημερία της εποχής εκείνης, ξεχνώντας τις ελλείψεις και τα κουπόνια που υπήρχαν, και με βάση τις αυξανόμενες ανησυχίες που έχει σήμερα για τα ζητήματα της ευημερίας”, πιστεύει η Καρίνα Πιπία.
Η στήριξη των Ρώσων πολιτών στο υφιστάμενο πολιτικό σύστημα δείχνει σήμερα χαμηλή, αλλά ισοδύναμη με τον μέσο όρο που καταγράφηκε την τελευταία δεκαετία και πάνω από τα μονοψήφια στοιχεία που καταγράφηκαν, όταν το Levada άρχισε να κάνει αυτήν την έρευνα. Αντίθετα, ο αριθμός εκείνων που θα προέκριναν μια δημοκρατία δυτικού τύπου έχει υποχωρήσει σημαντικά την ίδια περίοδο, από το περίπου 30% στα τέλη της δεκαετίας του ’90 στο 18% σήμερα.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ρωσικής και Σοβιετικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οτάβας του Καναδά, Πολ Ρόμπινσον, υπάρχει μια δημογραφική εξήγηση για τα ευρήματα της τελευταίας δημοσκόπησης του κέντρου Levada που εδρεύει στη Μόσχα. “Οι άνθρωποι μιας προχωρημένης ηλικίας είθισται να νοσταλγούν τα χαμένα τους κομμουνιστικά νιάτα, ενώ οι νεότεροι είναι περισσότερο φιλοδυτικοί και υπέρ των μεταρρυθμίσεων ”, αναφέρει ο Καναδός καθηγητής και εκδότης του ιστολογίου, Irrussianality.
Σύμφωνα με τη δημοσκόπηση της Levada, μόνο το 30% των ατόμων ηλικίας 18-24 ετών υποστηρίζει την επιστροφή στη σοβιετική κυριαρχία, σε σύγκριση με το 62% των ατόμων ηλικίας 55 ετών και άνω. Αντίθετα, το 32% των νέων προτιμά τη δυτική δημοκρατία και μόνο το 9% των πιο ηλικιωμένων συμπατριωτών τους επιθυμεί το ίδιο. “Αν κλίνετε θετικά προς τις φιλοδυτικές δημοκρατίες, μπορείτε να παρηγορηθείτε από αυτά τα στατιστικά και να φανταστείτε ότι, καθώς θα μεγαλώνει η νεότερη γενιά, η Ρωσία στο σύνολό της θα μοιάζει περισσότερο με εσάς”, λέει ο Πολ Ρόμπινσον. Ή μήπως όχι;
Η αλήθεια είναι, επισημαίνει ο Καναδός, ότι οι 55άρηδες του σήμερα που νοσταλγούν τη Σοβιετική Ένωση και είναι επιφυλακτικοί με τη Δύση, είναι οι ίδιοι που πριν από 30 χρόνια είχαν βγει στους δρόμους κατά του κομμουνιστικού κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης και υπέρ του Μπορίς Γέλτσιν. Είναι οι ίδιοι που τον Δεκέμβριο του 1993 ενέκριναν το νέο σύνταγμα του Γέλτσιν και περίπου το 30% εξ αυτών είχε ρίξει την ψήφο τους σε φιλελεύθερα κόμματα, όπως το “Επιλογή για τη Ρωσία” του Γεγκόρ Γκαϊντάρ, το “Γιαμπλόκο” του Γκριγκόρι Γιαβλίνσκι ή το “Ρωσικό Δημοκρατικό Μεταρρυθμιστικό Κίνημα” του Ανατόλι Σομπτσάκ. Σήμερα, οι διάφορες φιλελεύθερες φατρίες της Ρωσίας είναι ζήτημα αν μπορούν να συγκεντρώσουν μόλις 5% αναμεταξύ τους.
“Ως εκ τούτου βλέπουμε τους πρώην εχθρούς του σοσιαλισμού να είναι σήμερα οι νοσταλγοί του συστήματος που είχαν μισήσει, γιατί κάπου στην πορεία η καθημερινότητα τους προσγείωσε. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι δεν θα συμβεί το ίδιο με τη σημερινή ρωσική νεολαία, η οποία σε κάθε περίπτωση είναι εξίσου πιθανό να θέλει μια σοβιετική κυβέρνηση όσο μια δυτική δημοκρατία”, εκτιμά ο Πολ Ρόμπινσον.
Εν ολίγοις, οι Ρώσοι στο σύνολό τους δεν τρελαίνονται για το σύστημα διακυβέρνησής τους σήμερα, αλλά όταν κοιτούν τη Δύση, δεν βλέπουν κάτι αξιόλογο προς μίμηση. Τουναντίον το απορρίπτουν… γελώντας και στρέφονται στο μόνο άλλο δοκιμασμένο μοντέλο που γνωρίζουν – τη Σοβιετική Ένωση.
“Τι μας λένε όλα αυτά; Η Δύση διατηρεί την εικόνα του καταπιεσμένου, μη δημοκρατικού Ρώσου ενώ ο Ρώσος που ξέρει ότι το σύστημά του δεν τον ικανοποιεί, βλέπει κάτι περισσότερο: αυτά που ισχύουν στις ΗΠΑ και την ΕΕ δεν είναι λύση”, γράφει ο Πολ Ρόμπινσον και καταλήγει: “Αυτό μπορεί να σοκάρει κάποιους δυτικούς πολιτικούς και αναλυτές που πιστεύουν ότι το μέλλον και η βούληση του λαού δείχνουν μόνο προς τη δική τους κατεύθυνση”.
