Μερικές φορές, μπορούμε να πάρουμε μαθήματα ακόμη και από τις πιο απρόσμενες πηγές. Νά, όπως ο γράφων, ο οποίος στα πλαίσια του ρεπορτάζ για την υπόθεση της εταιρείας Theranos στις ΗΠΑ, έφτασε να σηκώνει την κουρτίνα του σύγχρονου σούπερ μάρκετ υγείας στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, βλέποντας ξανά “Dr. House”. Πρόκειται για τη βραβευμένη τηλεοπτική σειρά των αρχών της δεκαετίας του 2000 που συντρόφευσε τα καλοκαιρινά μας μεσημέρια για πολλά χρόνια. Η ιστορία, πάνω κάτω, γνωστή. Ένας αντισυμβατικός γιατρός καταφέρνει, παρά τον ιδιόρρυθμο χαρακτήρα του, να παραμένει στη λίστα με τους πιο επιτυχημένους στον τομέα του, αναγκάζοντας κοινό και… συναδέλφους να παραβλέπουν τις “out of the box” ιατρικές πρακτικές του. Ωστόσο, ο δόκτωρ Γκρέγκορι Χάουζ (κατά κόσμον: Χιου Λόρι) δεν έμεινε στο τηλεοπτικό παλμαρέ μόνο για την ασυνήθιστη περσόνα του, αλλά και για την εισαγωγή στη μικρή οθόνη της επιδημίας των οπιοειδών που μαστίζει την “αυτοκρατορία” την τελευταία εικοσαετία.
“Μίλησε” για τον εθισμό του στο ισχυρό αναλγητικό Vicodin, την εποχή που οι μεγάλες φαρμακευτικές λάνσαραν σε “prime time zone” την εξαρτησιογόνα πραμάτειά τους, “πείθοντας” κράτος και πολίτες για τις ανυστερόβουλες προθέσεις τους.
Γιατί, όμως τα θυμηθήκαμε όλα αυτά; Πρόσφατα, έλαβε χώρα στις ΗΠΑ η δίκη μιας επιχειρηματία που για πολλά χρόνια θεωρήθηκε το “θείο βρέφος” των πολυεθνικών της Σίλικον Βάλεϊ, μιας και σε πολύ μικρή ηλικία, κατάφερε να εισαχθεί στο κλειστό κλαμπ των “μπίλιονέρς”, έπειτα από την ίδρυση της start up εταιρείας Τheranos. Η εν λόγω εταιρεία ανέπτυξε ένα ιατρικό “κιτ” που υποσχόταν ταχεία διάγνωση σειράς ασθενειών, μόνο με την εξέταση μερικών σταγόνων αίματος, με χαμηλό κόστος και χωρίς ενδοφλέβια αιμοληψία.
Όπως σχολίαζαν αναλυτές που παρακολουθούν της υπόθεση, οι υπηρεσίες της Theranos ήχησαν όπως η μελωδία της ευτυχίας στα αυτιά εκατομμυρίων Αμερικανών των λαϊκών στρωμάτων που βρίσκονται σχεδόν εξοβελισμένοι από το εμπορευματοποιημένο και εν πολλοίς ιδιωτικοποιημένο σύστημα Υγείας, ιδίως στην πρωτοβάθμια φροντίδα και στην πρόληψη. Έτσι, κι ενώ το εμπόριο ελπίδας της Theranos συγκέντρωσε το επενδυτικό ενδιαφέρον μεγαθηρίων, μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ έφτασαν στο σημείο να πωλούν μαζί με τα ζαρζαβατικά, απαντήσεις περί χοληστερίνης, ουρίας, ζαχάρου· τραβώντας με αυτόν τον τρόπο το παραβάν της απόλυτης εμπορευματοποίησης της Υγείας, μέσα στα μικρά “ιατρεία” που είχαν στήσει στις επιχειρήσεις τους.
Βέβαια, το δούλεμα έχει κοντά ποδάρια και τώρα η Theranos διώκεται για απάτη. Όχι όμως και το σύστημα που επιτρέπει σε διάφορους τσαρλατάνους να τζογάρουν πάνω στην υγεία των πολιτών. Ένα τζογάρισμα σαν αυτό στο οποίο επιδόθηκαν σειρά ομίλων του φαρμάκου τα προηγούμενα χρόνια, αδιαφορώντας για το γεγονός ότι μετέτρεπαν την Αμερική σε μια χώρα νεκροζώντανων.
Η Purdue Pharma για παράδειγμα ξεκίνησε την καμπάνια του Οxycontin στις αρχές της χιλιετίας λανσάροντάς το ως παυσίπονο που με μόνο δύο χάπια ημερησίως, μπορεί και ανακουφίζει τον πόνο για ένα δωδεκάωρο, ακίνδυνα, χωρίς ο ασθενής να χρειάζεται να σηκωθεί εν τω μέσω της νυκτός για να πάρει την επόμενη δόση. Με αυτή τη διαβεβαίωση, οι εκπρόσωποι του ομίλου άρχισαν να γεμίζουν τις προθήκες των φαρμακείων, αλλά και τα συνταγολόγια των γιατρών, προτείνοντάς το ως ιδανικό φάρμακο για πόνους όπως αυτός στη μέση, αλλά και για τις αρθρώσεις.
Σε μια χώρα που οι μεγαλοκλινικάρχες και οι ασφαλιστικές αποτελούν τις ιερές αγελάδες του υγειονομικού μονεταρισμού οι δύο αυτές περιπτώσεις συνδέονται πέραν του προφανούς: πρόκειται για καραμπινάτες απάτες εις βάρος της κοινωνίας. Καθώς, στη μεν περίπτωση της Theranos τα αρπακτικά εκμεταλλεύτηκαν τη δυσκολία πρόσβασης των φτωχών στην πρωτοβάθμια περίθαλψη, στη δε περίπτωση της επιδημίας των οπιοειδών, φαρμακευτικές και ιδιωτικά κέντρα υγείας, πότισαν με ντόπα τους ασθενείς τους για να διατηρήσουν και να αυξήσουν την πελατεία τους.
Ο λόγος για τον οποίο μιλάμε για νεκροζώντανους και επιδημία των οπιοειδών είναι κάτι παραπάνω από προφανής. Μια γρήγορη ματιά στα δημοσιεύματα του διεθνούς Τύπου την τελευταία πενταετία είναι αρκετή για να μάθει κανείς όσα χρειάζεται σχετικά με αυτή τη σύγχρονη φούσκα. Το νόμιμο “μπαλόνι γέλιου” που χορηγούνταν με τη βούλα της επιστήμης σε τόσους ανθρώπους από το 1999 έως και το 2016. Παρόλα αυτά, δεν μπορούμε να μιλάμε για ένα τετελεσμένο γεγονός. Για ένα παραγραφέν “αδίκημα” που μπήκε στο αρχείο.
Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του Αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων: περισσότεροι από 93.000 άνθρωποι στις ΗΠΑ πέθαναν από υπερβολική χρήση ουσιών το 2020. Ο αριθμός είναι αυξημένος κατά 29,4% σε σχέση με το 2019, ενώ όπως τονίζεται σε ανακοίνωση του Εθνικού Κέντρου Στατιστικών της Υγείας: “οι θάνατοι από υπερβολική δόση συνθετικών οπιοειδών και ψυχοδιεργετικών παρουσίασαν εξίσου αύξηση την ίδια χρονιά εν συγκρίσει με το 2019”.
Στο ίδιο μήκος κύματος και η Δρ. Νόρα Βολκόφ, διευθύντρια του Εθνικού Ινστιτούτου για τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, σύμφωνα με την οποία πρόκειται για τον μεγαλύτερο αριθμό θανάτων που καταγράφηκε ποτέ και αφορά μια περίοδο δώδεκα μηνών, ενώ παράλληλα αποτελεί και τη μεγαλύτερη αύξηση σε σχέση με το 2019”. Τόσο η Βολκόφ, όσο κι άλλοι συνάδελφοί της, όπως ο Δρ. Τζόσουα Σάφερστάιν, κοσμήτορας του τμήματος Δημόσιας Υγείας στο Τζον Χόπκινς, επισημαίνουν ότι η πανδημία ήρθε να εντείνει ένα ήδη υπάρχον (σοβαρό) πρόβλημα για την αμερικανική κοινωνία.
Με τα επίπεδα άγχους να αυξάνονται διαρκώς, την οικονομική επισφάλεια να αποτελεί δεδομένη πραγματικότητα για την καθημερινότητα πολλών Αμερικανών, αλλά και τις αναγκαστικές συνθήκες εγκλεισμού που έφεραν τα “lockdowns”, δημιουργήθηκε ένα ιδανικό περιβάλλον εθισμού ή ξανακυλίσματος πρώην εθισμένων στην υπερχρήση οπιοειδών, με πιο φονικά όμως αυτή τη φορά χαρακτηριστικά. Αυτό δήλωσε στο περιοδικό STAT ο ψυχίατρος και ειδικός σε θέματα εθισμού Στέφαν Τέιλορμ προσθέτοντας στην εξίσωση του δράματος και την περικοπή θεραπευτικών προγραμμάτων από το σύστημα Υγείας.
Επομένως μιλάμε για σοβαρή κατάσταση, για μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, όπως προέτρεπε τον πρώην πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ να κηρύξει τη χώρα η ειδική επιτροπή του Λευκού Οίκου, το μακρινό 2017;
Δεν ξέρω, μην με ανακατεύετε με αυτά. Κάπως έτσι πρέπει να απάντησε ένα σημαντικό κομμάτι των εκπροσώπων των 921 φαρμακευτικών με τις οποίες ήρθαν σε επαφή οι συντάκτες σχετικής έκθεσης, θέτοντάς τους το ερώτημα αν θα διένεμαν το Suboxone, γνωστό ως βουπρενορφίνη.
Ξέρω, φτηνό επιχείρημα. Όχι τόσο φτηνό όμως όσο η στάση που τήρησαν τα καλόπαιδα του φαρμάκου που ούτε λίγο ούτε πολύ, βάσει των ευρημάτων της έρευνας που δημοσίευσε το Τμήμα Υγείας και Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πόρτλαντ αρνήθηκαν τη διανομή του εν λόγω σκευάσματος, παρά το γεγονός ότι σύμφωνα με τους συντάκτες της Έκθεσης, πρόκειται για ένα ημισυνθετικό θεραπευτικό οπιοειδές που χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο των οπιοειδών, ιδίως της ηρωίνης, ενώ βοηθά και στην αντιμετώπιση του συνδρόμου στέρησης, με περίπου τα ίδια αποτελέσματα με τη μεθαδόνη, καθώς και στην αντιμετώπιση του πόνου, σε μικρότερες δόσεις. Η έκθεση δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Drug and Alcohol Dependence” τον περασμένο Ιούλιο και σύμφωνα με τον καθηγητή Φαρμακευτικής Ντάνιελ Χάρτανγκ αναδεικνύει εκτός των άλλων το γεγονός ότι οι εταιρείες του φαρμάκου μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό εμπόδιο στην πρόσβαση στο Suboxone σε εθνική κλίμακα. “Κάθε εμπόδιο μπορεί να αποβεί μοιραίο, ιδίως οταν κάποιος βρίσκεται σε φάση θεραπείας”, σχολιάζει στο ίδιο ρεπορτάζ και η Χιμένα Λεβάντερ, καθηγήτρια Φαρμακευτικής και Ιατρικών Υπηρεσιών σε άτομα της τρίτης ηλικίας, στο OHSU School of Medicine.
Το πραγματικό κόστος της επιδημίας
Σύμφωνα με το think tank Pew Research Center η χρήση των οπιοειδών στις ΗΠΑ κόστισε μέχρι τη στιγμή που γράφονται τούτες οι λέξεις: 35 δισεκατομμύρια δολάρια, με τις ετήσιες νοσοκομειακές δαπάνες να ανέρχονται σε 1,94 δισ. δολάρια. Ακόμη, άλλα 14, 8 δισεκατομμύρια δόθηκαν από τα δημόσια ταμεία σε θεραπείες κατά του εθισμού, με σκοπό τη μείωση της εγκληματικότητας που σχετίζεται με τα ναρκωτικά. Σε ό, τι αφορά δε το πεδίο της πραγματικής οικονομίας, οι πρόωροι θάνατοι λόγω υπερβολικής δόσης είχαν ως αποτέλεσμα την απώλεια 92 δισ. δολαρίων στο πεδίο της εργασιακής παραγωγικότητας.
Εκτός όμως από το κόστος, πέρα από το μέγεθος της απώλειας ανθρώπινων ζωών, η επιδημία αυτή διαφέρει σε ό, τι έχει να κάνει με το προφίλ των θυμάτων. Όπως έχει παρατηρήσει παλιότερα η Δρ. Άννα Λέμπκι, ψυχίατρος και συγγραφέας του βιβλίου: “Drug Dealer, MD: How doctors Were Duped, Patients Got Hooked and why it’s so hard to stop”: “Το κύμα των θανάτων από υπερβολική δόση και ο αριθμός των εθισμένων παρουσιάζουν τεράστια αύξηση μεταξύ των ανθρώπων ανώτερης μεσαίας τάξης και των γυναικών, ακριβώς επειδή σε αυτές τις κατηγορίες, τα ποσοστά ήταν παραδοσιακά χαμηλά”. Αλλά, ας μην γελιόμαστε, πρόσθετε, αυτό δεν σημαίνει ότι “οι φτωχότεροι άνθρωποι την έχουν γλυτώσει. Κάθε άλλο. Όλοι όμως μιλούν για τα ναρκωτικά, επειδή πλέον αυτό δεν αφορά μόνο τους φτωχούς”.
Πράγματι, τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά για το μέγεθος του προβλήματος, την επιδημία δυστυχίας και θανάτου που πλάκωσε την πρωτεύουσα του ελεύθερου κόσμου. Λαμβάνοντας υπόψη ότι δύο στους τρεις θανάτους στις ΗΠΑ οφείλονται στη χρήση οπιοδειών, όπως η φεντανόλη, που είναι έως και πενήντα φορές πιο ισχυρή από την ηρωίνη, ενώ, με βάση έτερα στατιστικά ευρήματα, η υπερχρήση ευθύνεται για περισσότερους θανάτους το 2020 απ’ ό, τι τα αυτοκινητιστικά δυστυχήματα, η ένοπλη βία και το AIDS/HIV, μιλάμε όντως για μάστιγα.
Όπως έχουμε ήδη αφήσει να εννοηθεί, οι κύριοι υπεύθυνοι για τη δημιουργία αυτού του ναρκεμπορίου σε δημόσια θέα δεν είναι άλλοι από τους τύπους με τα καλοσιδερομένα κολάρα που βρίσκονται στις θέσεις των CEO εταιρειών όπως η Purdue Pharma (P.Ph), η Cardinal Health, η Αmerisourance Bergen, η McKesson και η Johnson & Johnson. Αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής του καλοστημένου κόλπου με τα οπιοειδή είναι η Purdue Pharma, δημιουργός του απόλυτα εξαρτησιογόνου OxyContin.
Βέβαια, αν έχεις φράγκα διάβαινε και μη ρωτάς κανέναν… Και στην περίπτωση της φαρμακευτικής που ανήκε στην οικογένεια Σάκλερ, όχι μόνο είχαν το μαρούλι, αλλά με μερικές διευκολύνσεις από την αμερικανική δικαιοσύνη (οι κακές οι γλώσσες λένε) μάλλον έπεσαν στα μαλακά, συνεχίζοντας τις μπίζνες τους σε άλλα, ίσως και πιο επικερδή πεδία αγορών, όπως η Κίνα.
Λέμε ότι έπεσαν στα μαλακά, καθώς τον περασμένο Ιούλιο, και ενώ είχαν ήδη κινηθεί οι νομικές διαδικασίες εναντίον τους, δεκαπέντε πολιτείες που αντιπαρατίθοντο με την Purdue συμφώνησαν να εγκαταλείψουν τη μάχη που θα εμπόδιζε το πλάνο πτώχευσης του ομίλου. Σε αντάλλαγμα, η Purdue δεσμεύτηκε να παρουσιάσει αναρίθμητο αριθμό εγγράφων καθώς και να καταβάλει αποζημίωση ύψους 4,5 δισ. δολαρίων. Όπως όμως προαναφέρθηκε, οι κακές γλώσσες κάνουν λόγο για ποινή-χάδι, καθώς αυτό το ποσό αποτελεί μόλις το 5% της συνολικής περιουσίας των Σάκλερ.
Απ’ την άλλη, θα πείτε, και αυτοί οι δικαστές έπρεπε να κρατήσουν κάπως τα προσχήματα. Είναι δυνατόν να έχεις μία από τις εταιρείες-κλειδί στην υπόθεση με την υπερσυνταγογράφηση οπιοειδών και να επιτρέπεις στους κατηγορούμενους να αποχωρήσουν μεν από την κεφαλή της εταιρείας, χωρίς ωστόσο να παραδεχθούν τον ρόλο τους στη δημιουργία του φαινομένου; Δεν ξέρω. Κάτι δεν μου αρέσει εδώ… Βέβαια ο δημιουργός του ντοκιμανέρ “The Crime of the Century”, Άλεξ Γκίμπνι δεν έχει καμία δεύτερη σκέψη και εστιάζει στα καρνέ των επιταγών των εταιρειών που πλήρωσαν όπως λέει για να κρατήσουν στο “σκοτάδι τις αποδείξεις ενοχής τους”.
Για τον Γκίμπνι εκείνο που πραγματικά πρέπει να σημειωθεί είναι ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μία κρίση, όπως επιχειρείται να παρουσιαστεί στη δημόσια συζήτηση η επιδημία των οπιοειδών, αλλά με ένα σπιράλ εγκληματικών ενεργειών που δημιούργησαν μια τεράστια απάτη. Μιλώντας στην κάμερα του Democracy Now (DN) και την Έμι Γκούντμαν, ο Γκίμπνι παρουσίασε τον τρόπο δράσης της φαρμακοβιομηχανίας, έχοντας ως case study την Purdue Pharma. “Αρχικός τους στόχος ήταν η έγκριση του Oxycontin από την αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA)”, λέει ο Γκίμπνι. Στη συνέχεια, έχοντας επαφή με τον Κούρτις Ράιτ, ο οποίος ήταν στην FDA συνεργάστηκαν, αποσκοπώντας σε θετική κριτική για το OxyContin στην επιθεώρηση της Υπηρεσίας. Με καθυσηχαστικές αναφορές περί χαμηλής επικινδυνότητας εθισμού και κατάχρησης, το σκεύασμα της Purdue πήρε τελικά το πράσινο φως και τον δρόμο για τα ράφια μαζικής κατανάλωσης. “Πρόκειται για ένα ισχυρό και χρήσιμο φάρμακο”, εξηγεί στο DN ο Γκίμπνι. Ωστόσο, λιγό μετά, θυμίζει ότι το Οxycontin αρχικά προοριζόταν για ασθενείς στα τελευταία στάδια καρκινικής νόσου, όχι δια πάσα ορθοπεδική ή άλλη ασθένεια. “Έτσι ξεκίνησε πραγματικά η κρίση των οπιοειδών: Με μια μεγάλη απάτη”, τονίζει χαρακτηριστικά. Κι αυτό, παρά την προειδοποίηση του Κέντρου για τον Έλεγχο και την Πρόληψη Ασθενειών ότι ¼ ασθενείς που παίρνει επί μακρόν οπιοειδή παυσίπονα, καταλήγει τελικά εθισμένο σε αυτά.
Φυσικά, οι ντίλερς των πολυεθνικών στον χώρο του φαρμάκου δεν θα είχαν καταφέρει τίποτα χωρίς τη “συμμορία των προθύμων”· των διεφθαρμένων ή διψασμένων για χρήμα γιατρών που, σύμφωνα με τον Γκίμπνι, ήταν αυτοί που “έσπρωχναν” τα σκευάσματα και στη συνέχεια μετρούσαν μυθώδη κέρδη. “Αν έπαιρνες, ως γιατρός, 40 χιλιάδες δολάρια από την Χ εταιρεία, έπρεπε οι συνταγογραφήσεις σου να αποφέρουν τα διπλάσια τουλάχιστον κέρδη στη φαρμακευτική”, εξηγεί. Παρόλα αυτά, δεν χρειάζεται να ψάχνουμε μονίμως στις υπόγειες διαβάσεις του χρήματος για να διαπιστώσουμε ότι η ρίζα του προβλήματος βρίσκεται στην πολιτική των επιγόνων της Εταιρείας του Μον Πελερέν και της Σχολής του Σικάγο που αντιλαμβάνονται το αγαθό της Υγείας ως πολυτελές εμπόρευμα αποκλειστικά για τους έχοντες. Ανατρέχοντας εκ νέου στην Δρα Λέμπκι: “Έτσι όπως λειτουργούν τα μεγάλα κέντρα υγείας της χώρας, μας ενθαρρύνουν να χορηγούμε χάπια, αντί να αναζητούμε άλλους τρόπους αντιμετώπισης του χρόνιου πόνου”.
Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι προκειμένου ο γιατρός να συνταγογραφήσει ένα παυσίπονο που “θα αφήσει τον ασθενή άμεσα ικανοποιημένο καθώς θα τον ανακουφίσει από τον πόνο, δεν χρειάζονται πάνω από δέκα λεπτά. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να δει μεγάλο αριθμό ασθενών μέσα στη μέρα. Για να αναζητήσει τα αίτια του πόνου και να προτείνει άλλες θεραπείες, απαιτείται περισσότερος χρόνος. Αυτό σημαίνει ότι θα δει λιγότερους ασθενείς. Και οι λιγότεροι ασθενείς μεταφράζονται σε λιγότερα κέρδη για το κέντρο υγείας και αυξημένη πίεση προς τον γιατρό που δεν αποδίδει αρκετά. Όταν όμως ο γιατρός αποδίδει, μπορεί να βρεθεί με μπόνους”…
Παρόλα αυτά, το ερώτημα που πρέπει να τεθεί εδώ είναι σε ποιον βαθμό αυτή η επιθετική και εν πολλοίς ανήθικη πολιτική προώθησης φαρμακευτικών προϊόντων συνδέεται με τις 93 χιλιάδες νεκρών του 2020 που οφείλονται στον εθισμό στα οπιοειδή;
Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει άμεση, αλλά έμμεση σύνδεση, μιας και η υπερσυνταγογράφηση των οπιοειδών δημιούργησε τεράστια ζήτηση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα αρκετοί εθισμένοι, όταν δεν μπορούσαν πλέον να εξυπηρετήσουν οικονομικά την εξάρτησή τους, είτε όταν δεν καλύπτονταν πλέον από την ασφάλισή τους, αναζητούσαν αλλού τον “παράδεισό” τους, όπως στην φαιντανόλη στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως. Για τον Γκίμπνι πρέπει να δούμε αυτές τις δεκάδες χιλιάδων νεκρών του 2020 “ως την κληρονομιά που άφησε πίσω της η τεράστια ζήτηση που δημιούργησαν οι φαρμακευτικές”.
Και αν πριν από την πανδημία, λόγω και της μεγάλης δημοσιότητας που είχε λάβει το θέμα, παρατηρήθηκε μια μικρή κάμψη αυτής της… θανατηφόρας κληρονομιάς (με τα ποσοστά χρήσης ωστόσο να παραμένουν σε τριπλάσια επίπεδα σε σχέση με το 1999), σήμερα, με τις συνθήκες ιδρυματισμού που δημιούργησε το μακροχρόνιο κλειδαμπάρωμα της κοινωνικής ζωής, αλλά κυρίως εξαιτίας της επικράτησης του νεοφιλελεύθερου μοντέλου στην πολιτική Υγείας, μεγάλος αριθμός Αμερικανών που συντηρούσαν τον εθισμό τους με συνταγές ή που ξανακύλησαν στην “παραμύθα”, έπειτα από την εγκατάλειψή τους από το κράτος των “ίσων ευκαιριών”, αναζητά τη δόση του σε άλλες πηγές. Ίσως όχι στα θεοσκότεινα σοκάκια ή στα γκέτο των μεγαλουπόλεων, ίσως όχι στα αργυρώνητα συνταγολόγια των ντόκτορς, αλλά σε θεοσκότεινα δωμάτια του dark web. Το σίγουρο πάντως είναι ότι οι σύγχρονοι “πρόσφυγες του οπίου”, όπως συχνά τους αποκαλούν, δεν είναι παρά τα απόνερα ενός ληστρικού χείμαρρου κερδοσκοπίας που παρασύρει συνεχώς στο διάβα του ανθρώπους, οικογένειες, κοινωνικούς δεσμούς, τα πάντα.
