Επιστρέφει στην Αθήνα μετά από δέκα χρόνια η “Μέρα Δρόμου”, ένα πανκαλλιτεχνικό βαριετέ, το οποίο δημιουργήθηκε με πρόσταγμα τη διεκδίκηση του δημόσιου χώρου. Το Σάββατο 23 Οκτωβρίου από τη δύση του ηλίου και για όσο… πάει η “Μέρα Δρόμου” βγαίνει στον δρόμο παρέα με καλλιτέχνες όλων των ειδών για να συμπαρασταθεί στην Εύβοια, το νησί που σχεδόν αφέθηκε στο έλεος των πυρκαγιών και αυτήν την περίοδο δοκιμάζεται από κακοκαιρίες και άλλα “πρωτόγνωρα” καιρικά φαινόμενα.
Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα θα διαμορφώνεται μέχρι την τελευταία στιγμή. Στην υπαίθρια σκηνή του ΒΑΡΙΕΤΕ θα εμφανιστούν: Θέατρο, Χορός, Τσίρκο, Κούκλα, Εικαστικά, Μουσική, Ποίηση, Κινηματογράφος, Αρχιτεκτονική αλλά και κοινωνικές δράσεις. Η είσοδος είναι ελεύθερη σε όλους και ένα καπέλο θα περιμένει τις συνεισφορές του κόσμου προκειμένου να στηριχθούν πολλές συλλογικότητες της Βόρειας Εύβοιας. Η “Μέρα Δρόμου” είναι μια ιδέα που γεννήθηκε στη Γαλλία.
Για την ιστορία και το σκεπτικό πίσω από αυτή τη καλλιτεχνική εξόρμηση στους δημόσιους χώρους των αστικών κέντρων παραθέτουμε το κείμενο του Κωσταντή Μιζάρα με τίτλο:
Περί “δημόσιου” ο λόγος… και ο δρόμος – Αφού εμείς ορίσουμε τα πάντα. Ας τα ορίσουμε καλλίτερα!
“Ο δημόσιος χώρος, είναι η σφαίρα στην οποία συμβαίνουν κριτικές ανταλλαγές αλλά και αμφισβήτηση της εξουσιαστικής εξουσίας” (Γ. Χάμπερμας). Βέβαια, η κοινωνιολογία μιλώντας για τον δημόσιο χώρο, κάνει αναφορά σε ένα «χώρο βλεμμάτων» ή ένα «χώρο συζητήσεων», η αρχιτεκτονική θεωρεί τον χώρο ως σχέση μεταξύ των στοιχείων των κτιρίων, η πολεοδομία βλέπει τις ρυθμίσεις που συνεπάγονται αυτού, η πολιτική ασχολείται με την πολεοδομική σκέψη ενισχύοντας τα αναπτυξιακά -ή και όχι σε κάποιες περιπτώσεις- έργα, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της αστικής πολιτικής και… ο πολιτικός λόγος περιπλέκει το ζήτημα αναδιαμορφώνοντας τον χώρο σε μια επιφάνεια μεσολάβησης. (Για να μην κάνουμε αναφορά στον όρο: «αστική πανίδα» που ειπώθηκε τις τελευταίες μέρες και παρεκτραπούμε του στόχου του κειμένου). Αν προσθέσουμε σε αυτήν την πληθώρα ερμηνειών, την ανάγκη να αντιληφθούμε σήμερα το εικονικό (διαδικτυακό), ως δημόσιο χώρο, ίσως καταλήξουμε ότι: το να μιλάμε για τους δρόμους και τις πλατείες μας, αστικές και μη, σημαίνει να προσκαλέσουμε την ιδιοποίησή -ή την ιδιωτικοποίησή- τους.
Η ελεύθερη πρόσβαση στον δημόσιο χώρο -δηλαδή, εκεί που λέει: “είσοδος ελεύθερη” για να αρχίσουμε να περιπλέκουμε το λόγο με επίπεδα και να κερδίσουμε ή να χάσουμε τον αναγνώστη/τρια-, θα έπρεπε να συνδέεται στενά με ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό μας: είμαστε όντα κοινωνικά (σύντομα θα αρχίσουμε να διαβάζουμε έρευνες που θα περιγράφουν μια δομική μετακίνηση εκεί, αλλά αυτό ας το κατατάξουμε στη μελλοντολογία). Εντάξει, όλοι/ες έχουμε μια ιδιωτική ζωή και χρειαζόμαστε έναν ιδιωτικό χώρο για να την… έχουμε, κατά το τρίπτυχο: “τα φτιάχνω-τα έχω-τα χαλάω! Όταν τα έχω, δεν τα κάνω και τίποτα!”
Χρειαζόμαστε ένα σπίτι! Όμως ίσως, με ακόμα περισσότερη αναγκαιότητα, χρειαζόμαστε κοινόχρηστους χώρους, μόνο και μόνο για να “ενώσουμε” το ένα σπίτι με το άλλο. Αυτοί οι δυο τύποι χώρων έχουν αποκτήσει τις δικές τους λειτουργίες, αλλά και η ίδια η δυαδικότητά τους έχει φυσικοποιηθεί στη φαντασία μας: θεωρούμε αυθόρμητα φυσιολογικό να πληρώνουμε ενοίκιο για να πάμε από το υπνοδωμάτιο στο σαλόνι ενώ, περιπλανιόμαστε χωρίς χρέωση (;) στους δρόμους των πόλεών «μας». Συναντάμε -όλο και πιο πολύ- «κοινόχρηστα μέρη» κοντά ή και μέσα σε ιδιωτικά κτίρια, χώροι διέλευσης που διέπονται από «κανονισμούς συνιδιοκτησίας», εκεί οι κανόνες αρχίζουν συχνά με τη λέξη: «απαγορεύεται», ενώ παρατηρείται -με κυνική φυσικότητα- μια σταδιακή μετατροπή του δημόσιου χώρου προς μια λειτουργία που υποτάσσεται στην ιδιωτική ηρεμία.
Ο δημόσιος χώρος δεν είναι, δεν πρέπει να είναι, δεν πρέπει να επιτρέψει στον εαυτό του να γίνει το «κοινόχρηστο μέρος» της ιδιωτικής μας ζωής. Ναι, ο δρόμος κάνει θόρυβο, προστατεύει την πιθανότητα συναντήσεων και συγκρούσεων, συνδέει τις αμέτρητες αγορές της ζωής μας, μεταφέρει διαμαρτυρίες, παρελάσεις, πομπές, σκουπίδια και σκούτερ ή ηλεκτρικά πατίνια. Και ναι, στη διασταύρωσή του με τον ιδιωτικό χώρο, τείνει να τρίζει, αλλά αυτό το τρίξιμο είναι το καλό σύμπτωμα μιας ζωντανής κοινωνίας. Ο δρόμος δεν είναι ιδιωτική μας ιδιοκτησία, ωστόσο, ανήκει σε εμάς και με τρόπο καλλίτερο από την προσωπική μας περιουσία, αφού μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε όπως επιθυμούμε, δωρεάν… αρκεί να μην τον καταχραστούμε.
Πώς όμως να ασχοληθούμε με το δημόσιο; Λένε ότι: η αποστολή ενός αιρετού αξιωματούχου είναι να προσπαθήσει να παράγει «κοινωνία». Δηλαδή, να συμβάλει στην υλοποίηση νέων έργων που μπορούν να εφεύρουν, ή τουλάχιστον να παγιώσουν μορφές ζωής και νέες πρακτικές. Αυτό θα ήταν και το ιδεατό και τον «πολιτιστικό χώρο»: μια διαρκή ανανέωση των προσεγγίσεων του «τόπου» όπου συναντιούνται οι καλλιτέχνες με το κοινό, μια διαρκή δημιουργία χώρων συζήτησης. Εν ολίγοις, μια ατέρμονη παραγωγή δημόσιου χώρου. Εκεί, όπου οι εργασιακές σχέσεις συνυφαίνονται σε διάλογο. Εκεί, -στην ανοιχτωσιά- όπου οι σχέσεις μπορούμε να ελπίσουμε ότι λειτουργούν. Εκεί, που τα έργα παρουσιάζονται και επιδρούν σε αυτές τις σχέσεις. Εκεί, σε αυτόν τον χώρο διέλευσης, τον χώρο ημινόμιμων δραστηριοτήτων, παθών. Εκεί, που ο συνδυασμός διαφορετικών διαδρομών επιτρέπεται. Εδώ, που απαιτούνται συνεισφορές από όλους τους τομείς της κοινωνίας.
Και σε αυτό το σημείο -ή χώρο- έρχονται οι λεγόμενες «τέχνες του δρόμου». Δημόσια αγαθά. Κοινά αγαθά. Αγαθά! Όχι με την έννοια της πολιτικής οικονομίας!!! Με την έννοια της ευημερίας. Οι τέχνες του δρόμου παράγουν κοινό συναίσθημα, δημόσιο συναίσθημα. Στο δρόμο. Παράγουν την κοινότητα του δρόμου, έναν χώρο που μπορεί επίσης, στη δική τους απουσία να ευτελιστεί σε μια συγκέντρωση μοναχικοτήτων, ή σε χώρο διαμάχης αντίπαλων κοινωνικών ομάδων.
Από τη γαλλική νομοθεσία, σταχυολογούμε: Η δημιουργία είναι ελεύθερη. Στο δρόμο, το έργο τέχνης αντηχεί, δρα και αντιδρά, μερικές φορές προκαλεί, σεβόμενο τα θεμελιώδη δικαιώματα των άλλων. Έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει έναν ειρηνικό χώρο διαβίωσης, στον οποίο συναισθήματα, όπως η βία δεν απουσιάζουν. Εξ ορισμού, αναστατώνει και διαταράσσει τη συνήθη σειρά των πραγμάτων, προκαλεί απαντήσεις και ερωτήσεις. Και οι καλλιτέχνες παίζουν με ακριβώς αυτό. Η δουλειά τους είναι να συνθέσουν το παζλ του δημόσιου χώρου σε μια δεδομένη στιγμή. Να αναγνωρίσουν το σωστό στόχο, την κατάλληλη στιγμή, στο σωστό μέρος, να δημιουργούν ή να προσαρμόσουν τη δημιουργία τους… επί τόπου, χωρίς να την εξωραΐζουν ή να την απολυμαίνουν. Παίζοντας συλλογικά με: ανθρώπους, υλικά στοιχεία, περιορισμούς, το ίδιο το αστικό περιβάλλον, οι καλλιτέχνες του δρόμου: συναρμολογητές/τριές, συνθέτες/τριές ή μάγειρες/ισσες, πρέπει να διαδρούν σε κάθε βήμα με τα συστατικά που απαρτίζουν έναν τόπο, έναν πληθυσμό και μια εποχή. Αναγνωρίζοντας ότι η πολιτισμική ποικιλομορφία είναι τόσο ζωτικής σημασίας για τις κοινωνίες μας όσο η βιοποικιλότητα για την επιβίωση του πλανήτη, μπορούμε άνετα να μιλάμε για “πλανητικούς κηπουρούς” όπως ο Ζιλ Κλεμον. Και σημειώστε: “Δεν υπάρχουν κακά ζιζάνια!!!”
Όμως, ποια συγκεκριμένα μέτρα λαμβάνονται για να μεταφραστεί και να εδραιωθεί αυτή η πολιτισμική ποικιλομορφία σε μια εποχή που, με φόντο τη δημοσιονομική λιτότητα, βλέπουμε πάνω απ όλα μια απομύζηση των πόρων και μια ασφυξία των πολλαπλών κοινωνικών και καλλιτεχνικών ομάδων. Η αλλαγή του παραδείγματος όσον αφορά την πολιτιστική πολιτική θα σήμαινε τη λίπανση του εδάφους αυτής της διαφορετικότητας, αλλά και την αντικατάσταση του οράματος ενός πολιτισμού που έχει υποβιβαστεί σε αυτό που αποκαλούμε «αριστούργημα» με τον ορισμό που δόθηκε στη Διακήρυξη του Φρίμπουργκ για τα πολιτιστικά δικαιώματα: “Ο όρος ‘πολιτισμός’ καλύπτει αξίες, πεποιθήσεις, γλώσσες, γνώσεις και τέχνες, παραδόσεις, θεσμούς και τρόπους ζωής με τους οποίους ένα άτομο ή μια ομάδα εκφράζει την ανθρωπιά του και τα νοήματα που δίνει στην ύπαρξή του και στην ανάπτυξή του”.
Θα παρατηρήσατε βέβαια ότι λείπουν από εδώ λέξεις όπως: “εκδημοκρατισμός” ή “πρόσβαση στα έργα”. Τα πολιτιστικά δικαιώματα αντιτίθενται σε αυτά της δημοκρατίας, της χειραφέτησης και της αξιοπρέπειας. Προτείνεται μια μετακίνηση από την πρωτοκαθεδρία του έργου στην πρωτοκαθεδρία του ατόμου.
Μέρα Δρόμου
Η ιδέα της Mέρας Δρόμου ξεκίνησε στη Γαλλία το 2007, με το όνομα “Rue Libre” (ελεύθερος δρόμος) ως μια πρωτοβουλία της Ομοσπονδίας Καλλιτεχνών των Τεχνών του Δρόμου (Fédération des Arts de da Rue https://www.federationartsdelarue.org, από όπου και οι πηγές του εδώ κειμένου). Σήμερα, έχει μετονομαστεί σε l’art est public (η τέχνη είναι δημόσια). Κατά τη διάρκεια μιας μέρας του Οκτωβρίου, μέσα από δράσεις και δρώμενα που εξελίσσονται ταυτόχρονα σε όλη τη χώρα, εκφράζεται η αναγκαιότητα της ύπαρξης της τέχνης στον δημόσιο χώρο και η επικοινωνία των καλλιτεχνών με το κοινό μέσα σε ένα φυσικό πλαίσιο, που διαφέρει από αυτό των φεστιβάλ, των ιδρυμάτων και των εκδηλώσεων της πολιτείας.
Η Μέρα Δρόμου διοργανώθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2008, με πρωτοβουλία καλλιτεχνών που ζουν στην Ελλάδα και για 4 χρόνια αποτελούσε μια φυσική εξέλιξη-αντίδραση-απάντηση στα προβλήματα και τους προβληματισμούς που γέμιζαν τις -τότε- μέρες μας. Τότε δήλωνε: «Πέρα από τις καλλιτεχνικές δράσεις στον δημόσιο χώρο, που αποτελούν τον βασικό άξονα λειτουργίας της, η Μέρα Δρόμου στοχεύει στην ευαισθητοποίηση τόσο των αποδεκτών όσο και των συμμετεχόντων γύρω από τις κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις της παρουσίας της Τέχνης στο δημόσιο χώρο. Η Μέρα Δρόμου επιλέγει να αυτοχαρακτηρίζεται ως πρακτική εφαρμογή μιας κοινωνικής, πολιτικής και καλλιτεχνικής θέσης. Μία συλλογική προσπάθεια, η οποία μέσω της ουσιαστικής συνεργασίας, της αυτοργάνωσης και της συντροφικότητας συνεχίζει με το έργο της να αναδεικνύει την αναγκαιότητα της διαφύλαξης της ελεύθερης έκφρασης στον δημόσιο χώρο και της άμεσης προσβασιμότητας στην Τέχνη. Μία αφορμή για συνεύρεση στον ελεύθερο δημόσιο χώρο, που δικαιωματικά ανήκει στους πολίτες της κάθε πόλης. Τώρα, 10 χρόνια από την τελευταία της εμφάνισή της, λέει: «Ο τρόπος και ο στόχος της Μέρας Δρόμου δεν έχει αλλάξει!!!
Τα προβλήματα και οι προβληματισμοί που γεμίζουν το τώρα έχουν σίγουρα μετεξελιχθεί, και η φυσική εξέλιξη-αντίδραση-απάντηση σε αυτά, οφείλει να είναι ακόμα πιο δυνατή, ακόμα πιο συνολική, ακόμα πιο συμπεριληπτική. Η τέχνη και ο πολιτισμός μας επιτρέπουν να ξεπεράσουμε τις διαφορές που συχνά μας «ξε-χωρίζουν». Το καλωσόρισμα, η ευγένεια και η ανταλλαγή γύρω από έργα που ενώνονται σε «ένα» είναι το μέσο για να βρούμε πάτημα να δημιουργήσουμε μια ζωή μαζί». Καλούμε τους καλλιτέχνες που διαλέγουν το δρόμο και τον δημόσιο χώρο ως πεδίο δράσης, αλλά και καλλιτέχνες που πρώτη φορά παρουσιάζουν τη δουλειά τους στο δρόμο, να συμμετάσχουν σε αυτή την κοινή πρωτοβουλία που έχει σαν σκοπό τη δυναμική ανάπτυξη μιας πλατφόρμας που θα υποστηρίζει και θα υποστηρίζεται από τον δημόσιο χώρο. Σήμερα, 10 χρόνια μετά την τελευταία εμφάνισή της στην πόλη της Αθήνας, η Μέρα Δρόμου ξαναβγαίνει στον δρόμο, θέλοντας να ευαισθητοποιήσει γύρω από ότι συμβαίνει στην Εύβοια, πραγματοποιεί ΒΑΡΙΕΤΕ και μέσα από αυτό ενημερώνει. Η Μέρα Δρόμου καλεί, καλλιτέχνες όλων των ειδών σε ένα καραβάνι που βγαίνει στο δρόμο για την Εύβοια.
(για πληροφορίες για τη Μέρα Δρόμου και τις δράσεις του 2021 δείτε εδώ: )
Φωτογραφίες: Στεφανία Μιζάρα, Μέρα Δρόμου
