Ενεργοποιούνται σχεδιασμοί ετών για την εμπλοκή ιδιωτών στη διαχείριση του Φιλοπάππου και των λοιπών Δυτικών Λόφων της Ακρόπολης (Πνύκα, Νυμφών), με την Προγραμματική Σύμβαση Πολιτισμικής Ανάπτυξης που προωθεί το υπουργείο Πολιτισμού.
Η σύμβαση που προβλέπεται να συναφθεί μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού, της Περιφέρειας Αττικής, του Δήμου Αθηναίων και της εταιρείας με την επωνυμία “Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.” φέρει τον τίτλο “Ανάπλαση, αποκατάσταση και ανάδειξη Δυτικών Λόφων Ακρόπολης Αθηνών” και έχει ήδη εγκριθεί τόσο από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τον περασμένο Μάιο όσο και από την Οικονομική Επιτροπή του Δήμου Αθηναίων στη συνεδρίασή της 1ης Νοεμβρίου 2021.
Επισημαίνουμε πως πρόκειται επί της ουσίας για την πρώτη επίσημη εμφάνιση στο Φιλοπάππου της εταιρείας “Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.”, που ιδρύθηκε με αιφνιδιαστική τροπολογία τον Μάρτιο του 2020, εν μέσω σφοδρών αντιδράσεων τόσο της αντιπολίτευσης στη Βουλή και στον Δήμο Αθηναίων όσο και των αρχαιολόγων.
Η Εταιρεία, που κατά τον ιδρυτικό της νόμο λειτουργεί σύμφωνα με τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας, έχει ως σκοπό της τη διαχείριση του Εθνικού Κήπου και του Λόφου Φιλοπάππου, ενώ στις αρμοδιότητές της περιλαμβάνονται τόσο η εκπόνηση μελετών, η εκτέλεση έργων ή και η ανάθεσή τους σε τρίτους όσο και η “αξιοποίηση περιουσιακών στοιχείων και εκμίσθωση χώρων που διαχειρίζεται”.
Θα πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί πως η εμπλοκή της Εταιρείας δεν περιορίζεται πλέον μόνο στον Λόφο Φιλοπάππου, αλλά επεκτείνεται, σύμφωνα με την Προγραμματική Συμφωνία, στο σύνολο του αρχαιολογικού χώρου των Δυτικών Λόφων, που συμπεριλαμβάνει και την Πνύκα και τον Λόφο των Νυμφών (Αστεροσκοπείο).
Ο αρχαιολογικός χώρος των λόφων Πνύκας, Νυμφών και Μουσών – Φιλοπάππου, έκτασης 650 περίπου στρεμμάτων, εντάσσεται στους ενοποιημένους περί την Ακρόπολη αρχαιολογικούς χώρους (ΦΕΚ 387/Β/5.7.1983) και στη ζώνη προστασίας (buffer zone) της Ακρόπολης ως μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Συμπεριλαμβάνεται επίσης στον Κατάλογο των Μνημείων της Ακρόπολης και των πέριξ αυτής Αρχαιολογικών Χώρων, που έχουν λάβει το Σήμα Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς (European Heritage Label).
Περιλαμβάνει σημαντικές αρχαιότητες, μεταξύ των οποίων το συγκρότημα της Εκκλησίας του Δήμου της αθηναϊκής δημοκρατίας (Πνύκα), το Διατείχισμα, οικιστικά κατάλοιπα των αρχαίων Δήμων Μελίτης και Κοίλης, την αρχαία οδό Κοίλης, το μνημείο του Φιλοπάππου, κατάλοιπα των ιερών Μουσαίου και Νυμφών, Πανός και Διός, τις “Φυλακές Σωκράτους” και τα “Κιμώνεια Μνήματα”, νεκροταφεία γεωμετρικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, βυζαντινά – μεταβυζαντινά ναΰδρια (Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη, Αγίας Μαρίνας, Αγίου Κωνσταντίνου) και τα χαρακτηρισμένα ως νεώτερα μνημεία μοναδικά έργα του Δημήτρη Πικιώνη (λιθόστρωτα, αναπαυτήριο, άνδηρα, πράσινο) και το Εθνικό Αστεροσκοπείο, ενώ σχεδόν επιφανειακά εντοπίζεται πλήθος αρχαιοτήτων, δεδομένης της θέσης του συγκεκριμένου χώρου, σε άμεση γειτνίαση με τον Βράχο της Ακρόπολης και την Αρχαία Αγορά.
Τι αναλαμβάνει η εταιρεία “Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.”
Σύμφωνα με τις προβλέψεις της συγκεκριμένης Προγραμματικής Σύμβασης, η εταιρεία “Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.” αναλαμβάνει τις παρακάτω εργασίες:
1. Δημιουργία και ανάπτυξη γεωχωρικής υποδομής των Δυτικών Λόφων (Υποέργο 1), που περιλαμβάνει τη σύνταξη Τοπογραφικού διαγράμματος και ψηφιακού μοντέλου εδάφους των Δυτικών Λόφων, τη δημιουργία βάσεων ψηφιακών δεδομένων για όλα τα στοιχεία των Λόφων και την εκπόνηση Μελέτης Διαχείρισης, σύμφωνα με την υπ’ αρ. 133384/6587/10-12-2015 Υ.Α. “Προδιαγραφές Σύνταξης των Μελετών Διαχείρισης Πάρκων και Αλσών”.
Σε σχέση με τη Μελέτη Διαχείρισης προβληματισμό γεννούν δύο σημεία.
Το πρώτο συνίσταται στο γεγονός πως όλα τα υπόλοιπα υποέργα της Προγραμματικής Σύμβασης περιγράφουν, ενίοτε και με μεγάλη λεπτομέρεια, συγκεκριμένες εργασίες και παρεμβάσεις για τις οποίες στην πραγματικότητα θα έπρεπε να έχει προηγηθεί η Μελέτη Διαχείρισης, δεδομένου ότι σε αυτήν υποτίθεται πως “θα γίνεται ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης των Λόφων, των δικτύων και της λειτουργίας του, των μνημείων και της βλάστησής του και θα περιγράφονται με σαφήνεια ο τρόπος διαχείρισης και αποκατάστασης τόσο δια των έργων, όσο και μέσω των καθημερινών πρακτικών λειτουργίας του χώρου”. Για ποιον λόγο προγραμματίζονται, λοιπόν, έργα η αναγκαιότητα και η κατεύθυνση των οποίων θα έπρεπε να υποδεικνύεται από τη Μελέτη Διαχείρισης;
Το δεύτερο σημείο έχει να κάνει με την ίδια την παραπομπή στις διατάξεις της Υ.Α. “Προδιαγραφές Σύνταξης των Μελετών Διαχείρισης Πάρκων και Αλσών”, που αφορά ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος της: πάρκα και άλση. Στην περίπτωση όμως του Φιλοπάππου και των άλλων Δυτικών Λόφων της Ακρόπολης έχουμε να κάνουμε με κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους, που μπορεί μεν να έχουν και τον χαρακτήρα πάρκων, διέπονται ωστόσο από εντελώς διαφορετικές αρχές και προδιαγραφές διαχείρισης.
2. Λήψη άμεσων μέτρων προστασίας και αναβάθμισης (Υποέργο 2): καθαρισμοί πρανών και μονοπατιών και αποφράξεις τάφρων, επισκευή ή αντικατάσταση αστικού εξοπλισμού (κάδοι, παγκάκια κ.α.), αποκατάσταση και αναβάθμιση τμημάτων του υφιστάμενου ηλεκτρολογικού δικτύου, αντικατάσταση λαμπτήρων με τεχνολογία LED, εργασίες εξυγίανσης πρασίνου, επισκευή υφιστάμενου αρδευτικού δικτύου και δικτύου ύδρευσης, επισκευή υφιστάμενου πυροσβεστικού δικτύου.
3. Μελέτες συντήρησης/επισκευής, αποκατάστασης και αναβάθμισης υποδομών των Δυτικών Λόφων (Υποέργο 3). Από τις επιμέρους εργασίες που περιλαμβάνει το Υποέργο, η εταιρεία “Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.” αναλαμβάνει τη φυτοτεχνική μελέτη και μελέτη άρδευσης τριτεύοντος δικτύου, καθώς και τη μελέτη για την στερέωση επισφαλών τμημάτων βράχων νοτίως του Λόφου Φιλοπάππου (έναντι οδού Παναιτωλίου).
4. Υλοποίηση έργων υποδομών και αποκαταστάσεων μνημείων των Δυτικών Λόφων (Υποέργο 4). Το Υποέργο 4 αφορά την υλοποίηση των έργων όπως θα προκύψουν από τις μελέτες του Υποέργου 3. Η εταιρεία “Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.” αναλαμβάνει την εγκατάσταση πρωτεύοντος και δευτερεύοντος αρδευτικού δικτύου και δικτύου ύδρευσης, την εφαρμογή φυτοτεχνικής μελέτης και εγκατάσταση τριτεύοντος δικτύου άρδευσης και τη στερέωση επισφαλών τμημάτων βράχων νοτίως του Λόφου Φιλοπάππου.
5. Υπηρεσίες φύλαξης και συντήρησης των Δυτικών Λόφων – για 3 χρόνια (Υποέργο 6). Το συγκεκριμένο υποέργο περιλαμβάνει: υπηρεσία φύλαξης των Δυτικών Λόφων και υπηρεσία συντήρησης φυτών και χώρου των Δυτικών Λόφων, με φορέα υλοποίησης την “Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.”, καθώς και υπηρεσία καθαρισμού των Δυτικών Λόφων, την οποία αναλαμβάνει το υπουργείο Πολιτισμού.
Επισημαίνουμε πως είναι η πρώτη φορά που στη χώρα μας η φύλαξη αρχαιολογικών χώρων ανατίθεται από το ίδιο το υπουργείο Πολιτισμού σε εξωτερικό φορέα και μάλιστα σε μια Ανώνυμη Εταιρεία που λειτουργεί σύμφωνα με τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας. Δεδομένου δε πως η “Εθνικός Κήπος-Μητροπολιτικό Πράσινο Α.Ε.” δεν διαθέτει η ίδια μηχανισμό για την εκπλήρωση της σχετικής υποχρέωσης, είναι φανερό πως θα διαθέσει τα 900.000 ευρώ που προβλέπονται σχετικά σε συμβάσεις με ιδιωτική εταιρεία φύλαξης (security).
Η εξέλιξη αυτή, προάγγελος μιας ευρύτερης αναδιάρθρωσης και προσαρμογής στις αυξανόμενες πιέσεις ιδιωτικών συμφερόντων, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την προστασία και ασφάλεια των αρχαιολογικών χώρων και έρχεται σε μια περίοδο που το υπουργείο Πολιτισμού σχεδιάζει την μετατροπή των 5 μεγαλύτερων κρατικών μουσείων (Εθνικό Αρχαιολογικό, Βυζαντινό και Χριστιανικό, Αρχαιολογικό Θεσσαλονίκης, Βυζαντινού Πολιτισμού και Αρχαιολογικό Ηρακλείου) από δημόσιες υπηρεσίες σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, που θα έχουν την σχετική “ευελιξία” να προχωρούν σε αντίστοιχες αναθέσεις σε ιδιώτες τόσο της φύλαξης όσο και άλλων μουσειακών εργασιών.
Στο παρελθόν κάθε συζήτηση για την απόδοση της φύλαξης αρχαιολογικών χώρων και αρχαιολογικών μουσείων σε ιδιωτικές εταιρείες security είχε θεωρηθεί αιτία πολέμου από τα σωματεία και την ομοσπονδία των εργαζομένων στο υπουργείο Πολιτισμού, με προεξάρχουσα ασφαλώς την Πανελλήνια Ένωση Υπαλλήλων Φύλαξης Αρχαιοτήτων (ΠΕΥΦΑ).
Πολυδιάσπαση του έργου του Πικιώνη
Από την πλευρά του το υπουργείο Πολιτισμού, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Προγραμματικής Σύμβασης, αναλαμβάνει τις Αρχαιολογικές έρευνες (Υποέργο 5), που θα προκύψουν κατά τη διάρκεια υλοποίησης του έργου. Πρόκειται για τα έργα αντικατάστασης και επέκτασης των υφιστάμενων δικτύων (πυρόσβεσης, φωτισμού κ.λ.π.), τα οποία θα επεκταθούν σε μήκος αρκετών χιλιομέτρων και σε περιοχές που δεν έχουν διερευνηθεί ανασκαφικά, καθώς και για τις άλλες, προβλεπόμενες από την Προγραμματική Σύμβαση, τεχνικές εργασίες, καθώς και την αποκάλυψη, ανάδειξη και προστασία των μνημείων του αρχαιολογικού χώρου (Διατείχισμα, Κρήνη Πνύκας, Υπόσκαφα, Αγορά αρχαίου δήμου Κοίλης).
Αναλαμβάνει, επίσης, μέρος των μελετών του Υποέργου 3 και της εφαρμογής των μελετών (Υποέργο 4). Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, οι μελέτες και η εφαρμογή των μελετών για τα έργα του Πικιώνη. Αλγεινή εντύπωση και ερωτηματικά, ωστόσο, προκαλεί η πολυδιάσπαση των μελετών και η τμηματική αντιμετώπιση των έργων του Πικιώνη που είναι ένα αδιάσπαστο σύνολο και θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται με ενιαίο τρόπο. Αντί για μια συνολική μελέτη αποκατάστασης, το υπουργείο Πολιτισμού διασπά ως χωριστές μελέτες και έργα τα λιθόστρωτα και τον Άγιο Δημήτρη Λουμπαρδιάρη, βαφτίζει τμήματα των έργων Πικιώνη “βοηθητικά κτίσματα του αναπαυτηρίου Πικιώνη” και τα επισκευάζει χώρια, ενώ αφήνει εκτός μελέτης και αποκατάστασης το ίδιο το Αναπαυτήριο! Ερωτηματικά, τέλος, προκαλεί και η πρόβλεψη για συνυπογραφή της σχετικής Προγραμματικής Συμφωνίας από την Περιφέρεια Αττικής, που όχι μόνο δεν έχει καμιά δικαιοδοσία στον συγκεκριμένο χώρο αλλά ούτε καν προβλέπεται να εισφέρει οικονομικά στην υλοποίηση του έργου. Το σύνολο του προϋπολογισμού του έργου, που θα έχει διάρκεια 4 χρόνια, ανέρχεται στα 6.895.260 ευρώ, εκ των οποίων τα 3.244.080 ευρώ θα διαθέσει το υπουργείο Πολιτισμού και τα 3.651.180 ευρώ ο Δήμος Αθηναίων.
