Ο Αϊτζάζ Αχμάντ είναι ένας από τους πλέον καταξιωμένους μαρξιστές στοχαστές, ένας θεωρητικός της σύγχρονης ιστορίας, πολιτικής και πολιτισμού με καταγωγή από την Ινδία. Έχει διδάξει σε διάφορα πανεπιστήμια στην Ινδία, τον Καναδά και τις Ηνωμένες Πολιτείες και επί του παρόντος υπηρετεί ως διακεκριμένος καθηγητής στο Τμήμα Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, Irvine. Το 2019 έδωσε συνέντευξη στο περιοδικό “Frontline” ενώ στη χώρα του επανεκλεγόταν στην εξουσία ο Ναρέντρα Μόντι. Η μετάφραση ανήκει στον Σταύρο Οικονομόπουλο. Αφορμή για τη δημοσίευση η υποχώρηση Μόντι στο δυναμικό κίνημα της ινδικής αγροτιάς.
O Ναρέντρα Μόντι έλαβε ξανά τη λαϊκή εντολή τον Μάιο του 2019. Πώς εκτιμάτε την επανεκλογή του; Ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες που συνέβαλαν στην επιστροφή του BJP στην εξουσία με μια ιστορική εκλογική εντολή; Πώς προβλέπετε το μέλλον της Ινδίας κατά τη δεύτερη θητεία των RSS-BJP;
Με επικεφαλής τον Ναρέντρα Μόντι, το BJP πέτυχε σίγουρα έναν εκλογικό θρίαμβο. Ωστόσο, είναι πολύ αμφίβολο κατά πόσον μπορεί αυτό να αποκληθεί «λαϊκή ετυμηγορία». Προκειμένου να δώσει την εντολή του μέσω της ψήφου του, ο λαός πρέπει να επωφεληθεί από μια ορθολογική πολιτική συζήτηση βασισμένη σε έναν απόλυτο σεβασμό στα γεγονότα ή, καλύτερα, σε μια ήρεμη και σαφή διατύπωση εναλλακτικών πολιτικών από τα αντιμαχόμενα πολιτικά κόμματα.
Ακόμη και αν τα πολιτικά κόμματα προτείνουν ορθολογικές εναλλακτικές που βασίζονται σε γεγονότα, ο λαός σήμερα δεν έχει πλέον πρόσβαση σε γεγονότα, ο λαός σήμερα δεν έχει πλέον πρόσβαση σε καμία από αυτές, διότι τα συστημικά μέσα ενημέρωσης στην Ινδία είναι σχεδόν αποκλειστικά ευθυγραμμισμένα με τους μηχανισμούς της Σανγκ και δεν δεσμεύονται πλέον στη δημόσια δεοντολογία και στην αμερόληπτη αναφορά γεγονότων και πολιτικών.
Μια δημοκρατική άσκηση μέσω της οποίας ο λαός μπορεί να δώσει την εντολή του απαιτεί επιπλέον τον αυστηρό έλεγχο των ηθικών, θεσμικών και νομικών κανόνων από όλα τα εμπλεκόμενα θεσμικά όργανα, ιδιαιτέρως της Εκλογικής Επιτροπής, του ανώτατου δικαστικού σώματος, των αρμόδιων φορέων για την εφαρμογή του νόμου ̶ κάτι που δεν ισχύει πλέον. Υπήρχε κάποτε μια εποχή που το ινδικό σύστημα διακυβέρνησης τηρούσε αυτούς τους δημοκρατικούς κανόνες σε αξιοσημείωτο βαθμό. Όμως στην Ινδία εδώ και μερικές δεκαετίες αυτό το πολιτικό συμβόλαιο έχει παρακμάσει, και με το πέρασμα του χρόνου διαφθείρεται όλο και περισσότερο. Με τη λέξη «διαφθείρεται» δεν εννοώ μόνο την τεράστια διακίνηση χρημάτων η οποία είναι από μόνη της ένας σημαντικός παράγοντας που καθορίζει το εκλογικό αποτέλεσμα.Εννοώ μια συνολική διάβρωση αυτού που θα μπορούσε εύλογα να ονομαστεί δημοκρατική διαδικασία. Το 2019 φαίνεται να ήταν το σημείο όπου οποιαδήποτε σχέση μεταξύ του μεγέθους της εκλογικής νίκης και των βασικών αρχών του δημοκρατικού κανόνα χάθηκε εντελώς.
H ινδική πολιτική έχει αμερικανοποιηθεί σε εκπληκτικό βαθμό. Η λατρεία του μεγάλου ηγέτη-του μεσσία, του σωτήρα-από τη μία πλευρά, και η συστηματική καλλιέργεια φόβου και υστερίας, από την άλλη, έχει σχεδόν κανονικοποιηθεί. Η πολιτική πια κατευθύνεται από τα τηλεοπτικά κανάλια σε εικοσιτετράωρη βάση, επτά ημέρες την εβδομάδα, τις δημοσκοπήσεις και τις τεράστιες «εκστρατείες-υπερθεάματα» διοργανωμένες με δισεκατομμύρια [ρουπίες] εταιρικής χρηματοδότησης, μεγάλο μέρος της οποίας είναι μυστική και μη ανιχνεύσιμη.
Η διογκούμενη υστερία για το ζήτημα της ιθαγένειας(και της εξαίρεσης από αυτήν) η οποία είναι πιθανό να λάβει υστερικές διαστάσεις με τον Αμίτ Σαχ ως Υπουργό Εσωτερικών, είναι από μόνη της ένα πιστό αντίγραφο της ρατσιστικής, ουσιαστικά γενοκτονικής πολιτικής του Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, ενάντια στους λατινοαμερικανούς οικονομικούς πρόσφυγες που περνούν στο έδαφος των ΗΠΑ. Αυτά έμαθε από τις ΗΠΑ το συσσωμάτωμα της Σανγκ, με τρεις όμως διαφορές: η απόλυτη υστερία είναι πολύ περισσότερο ο κανόνας σε όλα σχεδόν τα τηλεοπτικά κανάλια στην Ινδία· οι πηγές των χρημάτων που πήγαν στο λάδωμα του μηχανισμού του BJP το 2019 ήταν πιο αδιαφανείς, ενώ τα ποσά ήταν ακόμη μεγαλύτερα από ό,τι στις ΗΠΑ· και η χαμηλής έντασης αλλά αδιάλειπτη βία που αναπτύσσει η Σανγκ τόσο τακτικά, χωρίς φόβο νομικών κυρώσεων, υπερβαίνει κατά πολύ τις αγριότητες του Τραμπ.
Αν με εξέπληξαν τα αποτελέσματα των εκλογών του 2019; Ναι, όπως με εξέπληξαν και τα αντίστοιχα των εκλογών του 2014.Δεν εντρυφώ στην καθημερινή εκλογική πολιτική. Οι προσωπικές μου προσδοκίες σε κάθε εκλογική διαδικασία διαμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό από τις εκτιμήσεις που διαβάζω από πηγές της Αριστεράς και της φιλελεύθερης Αριστερά. Και γνωρίζετε ποιες ήταν αυτές οι εκτιμήσεις: μικρή διαφορά ψήφων μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων, που πιθανώς θα συνεπαγόταν ότι κανένα κόμμα δεν θα είχε επαρκή αριθμό εδρών ώστε να διασφαλίσει ευρεία πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Μόλις συνήλθα από αυτές τις άμεσες προσδοκίες, επέστρεψα στην ίδια τη βάση της δομικής μου ανάλυσης.
Εκκοσμίκευση, πάντα σε μειοψηφική θέση
Ανέκαθεν έδινα έμφαση στο πώς μια αληθινή προσήλωση στην εκκοσμίκευση βρισκόταν πάντα σε περιθωριακή θέση στην ινδική κοινωνία και πολιτική, στο πόσο πιο ινδουιστική έχει γίνει πλέον η ινδική κοινωνία, στο πώς η κομουναλιστική βία οδηγεί σταθερά το BJP και τους εταίρους του σε εκλογικές επιτυχίες, στο πώς οι βασικοί θεσμοί του ινδικού κράτους διαβρώνονται όλο και περισσότερο εξυπηρετώντας τους σκοπούς του BJP, συμπεριλαμβανομένης της Εκλογικής Επιτροπής και της ανώτατης δικαστικής αρχής.
Είχα γράψει ένα πιο θεωρητικό δοκίμιο σχετικά με αυτές τις ευρύτερες τάσεις το 2015, μετά τις εκλογές του 2014, που δημοσιεύθηκε στο Socialist Register το 2016. Αργότερα, αυτό το άρθρο ανατυπώθηκε και σε άλλα περιοδικά, στη Βρετανία καθώς επίσης και στην Ινδία, κι έχει ανατυπωθεί ξανά στο περιοδικό Frontline [με τίτλο: India: Liberal Democracy and the Extreme Right, 7 Ιουνίου 2019]. Πολλά από αυτά που συμβαίνουν σήμερα απλώς ενισχύουν εκείνα που τότε είχα προσδιορίσει ως τα κύρια χαρακτηριστικά της ινδικής πολιτικής.
Είχα πει εκείνη την εποχή ότι, αν και με διαφορετικό τρόπο, η εκλογική πτώση του Κογκρέσου από τη μία και της Αριστεράς από την άλλη ήταν τουλάχιστον εξίσου σημαντικές με την πλειοψηφία του BJP στο Κοινοβούλιο. Είχα σημειώσει ότι ο Μόντι ήταν ο πρώτος Ινδός πρωθυπουργός που κέρδισε σχεδόν τη συνολική στήριξη των ισχυρών καπιταλιστών μεγιστάνων πολύ πριν από τη διεξαγωγή των εκλογών και ότι όχι μόνο ανάγκασε την ινδική πολιτική να ακολουθήσει τα πρότυπα του αμερικανικού προεδρικού μοντέλου, αλλά ξόδεψε σχεδόν αντίστοιχο χρηματικό ποσό για την εκλογή του με εκείνο που ξόδεψε ο πρώην αμερικανός Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα για τη δική του.
Ένα σημείο που πιθανώς πέρασε απαρατήρητο ακόμη και από τους πιο προσεκτικούς αναγνώστες ήταν ότι τα χρήματα που συγκέντρωσε και ήλπιζε να συνεχίσει να συγκεντρώνει από τον εταιρικό τομέα τον έκαναν σημαντικά ανεξάρτητο από το RSS, το VHP (Vishwa Hindu Parishad) και ακόμη και από το ίδιο το BJP, διότι τώρα είχε αρκετά ώστε να εξαγοράσει και να στοιχίσει πίσω από το άρμα του τα στελέχη που είχε διαθέσει το RSS στις εκλογικές εκστρατείες του BJP, για να μη μιλήσω για τα μεσαία στελέχη του BJP που θα μπορούσαν επίσης να εξαγοραστούν με αυτά τα χρήματα. Η ασυναγώνιστη ισχύς του διδύμου Μόντι-Σαχ στο δικό τους περιβάλλον πιθανώς οφείλεται, τουλάχιστον εν μέρει, στον αμύθητο πλούτο που ελέγχουν αυτή τη στιγμή.
Είχα υποστηρίξει διεξοδικά ότι το RSS είχε από καιρό κατασταλάξει σε μια στρατηγική αποδοχής των φιλελεύθερων θεσμικών δομών αλλά και αγώνα για την κατάκτηση της κρατικής εξουσίας μακροπρόθεσμα με την κατάληψη των θεσμών του κράτους εκ των έσω. Το είχα αποκαλέσει «μακρά πορεία μέσω των θεσμών», αναφερόμενος ειρωνικά σε ένα διάσημο σύνθημα της Αριστεράς τη δεκαετία του 1960. Σε ένα ακόμη πιο γενικό επίπεδο, είχα υποστηρίξει ότι δεν υπήρχε θεμελιώδης αντίφαση μεταξύ του προγράμματος της ακροδεξιάς και των φιλελευθέρων θεσμικών δομών· το RSS μπορεί να πάρει τον έλεγχο αυτών των θεσμών και να κυβερνήσει μέσω αυτών.
Αυτές και πολλές άλλες ανάλογες προτάσεις σε εκείνη την παλαιότερη ανάλυση μου δίνουν τα στοιχεία τα οποία μπορούν να αναπτυχθούν σε μια περαιτέρω ανάλυση της κατάστασης όπου βρισκόμαστε τώρα. Οπότε, για παράδειγμα, και λαμβάνοντας υπόψιν ό,τι έχω υποστηρίξει τα προηγούμενα χρόνια, δεν με εξέπληξε καθόλου η κλίμακα των διαφόρων τύπων εκλογικής απάτης ή το γεγονός ότι κάθε σημαντικός θεσμός του ινδικού κράτους έχει συνεργαστεί με το BJP/RSS προστατεύοντάς το από τυχόν επιπτώσεις. Το κράτος έχει ουσιαστικά καταληφθεί εκ των έσω.
Πικρές πραγματικότητες
Μια πιο περίπλοκη ανάλυση θα πρέπει να περιμένει. Ωστόσο, μερικές πικρές αλήθειες πρέπει από τώρα να ειπωθούν. Το πρώτο είναι ότι το BJP είναι τώρα το μόνο πραγματικά εθνικό κόμμα και ότι το δίδυμο Μόντι-Σαχ αντιπροσωπεύει ένα σταθερό κέντρο σε αυτόν τον σχηματισμό. Δεύτερον, με εξαίρεση την Αριστερά, δεν υπάρχει πολιτικό κόμμα, συμπεριλαμβανομένου του Κογκρέσου, για το οποίο η ανάγκη συλλογικού αγώνα για ένα εκκοσμικευμένο πολιτειακό σύστημα να τίθεται πάνω από το μερικό, συντεχνιακό του συμφέρον.
Η φυσική απόρροια αυτής της παραδοχής είναι ότι δεν υπάρχουν “κοσμικά κόμματα” με τα οποία μπορεί να ευθυγραμμιστεί αξιόπιστα η Αριστερά· για το καθένα από αυτά η εκκοσμίκευση είναι θέμα ευκαιριακό, και η απομόνωση της Αριστεράς σε σχέση με αυτό το θέμα είναι απόλυτη. Τρίτον, η παρακμή του Κογκρέσου είναι οριστική· οποιαδήποτε επιστροφή θα πρέπει να περιλαμβάνει σημαντικές αλλαγές, οι οποίες προς το παρόν δεν είναι ορατές.
Τέταρτον, τα εκλογικά αποτελέσματα στην πολιτεία Ουτάρ Πραντές καταδεικνύουν ότι ένας συνδυασμός πολιτικών θρησκευτικής υστερίας και κοινωνικής μηχανικής μέσα στον κατακερματισμένο πεδίο των καστικών πολιτικών μπορούν να αποδειχθούν αρκετά ισχυρές ώστε να τσακίσουν ακόμη και τον συνδυασμό δυνάμεων του S.P. (Samajwadi Party) και του BSP (Bahujan Samaj Party), των δυο κυριότερων εκπροσώπων των καστικών πολιτικών στην πολιτεία.
Από τον Γκάντι ως το RSS το όνειρο ήταν να συγκρατηθούν οι καστικοί ανταγωνισμοί μέσα στο ευρύτερο ινδουιστικό σώμα μέσω ενός μηχανισμού παραχωρήσεων: μια λύση μεσαίας κάστας που θα αντιπροσώπευε τη συνύπαρξη των ανώτερων και κατώτερων καστών, για να το πω έτσι! Τα αποτελέσματα των εκλογών στην Ουτάρ Πραντές αποτελούν μόνο την πιο πρόσφατη μεταξύ πολλών άλλων επιτυχιών που είχαν πιστωθεί στο RSS, από την Γκουτζαράτ έως και τις βορειοανατολικές πολιτείες. Πρέπει να επανεξετάσουμε πολύ προσεκτικά την πεποίθησή μας ότι το ζήτημα της κάστας με κάποιο τρόπο θα υπερκεράσει το σχέδιο της χιντούτβα.
Τέλος, από τη μακροπρόθεσμη σκοπιά οιασδήποτε δυνατότητας για μια απελευθερωτική και καινοτόμα πολιτική, η κατάρρευσης της αριστερής λαϊκής ψήφου στη Δυτική Βεγγάλη, και το ότι μεγάλο μέρος της φαίνεται να έχει στραφεί προς το BJP, αποτελεί ουσιαστικά το πιο λυπηρό γεγονός του 2019. Δεν είναι η πρώτη φορά, ούτε είναι η Δυτική Βεγγάλη το μόνο μέρος όπου έχουμε δει πόσο αποπροσανατολιστικές μπορούν να είναι οι αγριότητες και η διπροσωπία των φιλελευθέρων πολιτικών για τους καταραμένους της γης. Τί να κάνουν οι στερημένοι, οι απελπισμένοι και οι φτωχοποιημένοι που πρέπει να αντιμετωπίσουν τις καθημερινές υλικές στερήσεις και παγιδεύονται μεταξύ εγκληματικών πολιτικών δυνάμεων όπως το Τρίναμουλ και το BJP; Είπα πριν από τις εκλογές ότι η Αριστερά έχει απομονωθεί τόσο πολύ σε αυτά τα χαλάσματα των φιλελεύθερων πολιτικών ώστε είναι αναγκασμένη να παλεύει απλά για την επιβίωσή της. Τώρα, με αυτά τα αποτελέσματα που έρχονται, η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο ζοφερή.
O ρόλος της Αριστεράς
Κατόπιν τούτου, θέλω να τονίσω τρία πράγματα για την Αριστερά στην Ινδία. Πρώτον, κατέχει ένα επίπεδο πολιτικής εμπειρίας και οργανωτικού βάθους που είναι σχεδόν απαράμιλλο. Αν κανείς πιστεύει ότι τα κοινωνικά κινήματα, οι ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις), οι μικρές ομάδες εδώ κι εκεί μπορούν να αναπληρώσουν τους χώρους από τους οποίους η Αριστερά αναγκάζεται να υποχωρήσει, να ξέρει ότι αυτό δεν πρόκειται να συμβεί. Δεύτερον, η Αριστερά είναι η μόνη δύναμη στην Ινδία που έχει ένα συνεκτικό όραμα και μια ολοκληρωμένη κοινωνική κατανόηση από την σκοπιά των φτωχών και της εργατικής τάξης στο σύνολό της. Τρίτον, η Αριστερά στην Ινδία έχει μια εξαιρετική παρουσία στον χώρο της διανόησης και της τέχνης στη χώρα· καμία άλλη πολιτική δύναμη δεν τη φτάνει. Οι βασικοί πόροι εξακολουθούν να υπάρχουν, αν και το ξεκίνημα της ανοικοδόμησης θα απαιτήσει τώρα τεράστια τόλμη.
Μετά από όλα αυτά που έχουν συμβεί τα τελευταία πέντε χρόνια, τίποτα σε σχέση με τις εκλογές του 2019 δεν μπορεί να μας εκπλήξει πραγματικά ούτε καν η προοπτική ότι τα επόμενα πέντε χρόνια θα είναι πιθανώς πολύ χειρότερα. Η εποχή που εγκαινιάστηκε με την Ανεξαρτησία φαίνεται πως φτάνει στο τέλος της, και τώρα οι νέοι θα κληρονομήσουν μια χώρα η οποία έχει καταστραφεί τόσο πολύ ώστε δεν θα έχουν άλλη επιλογή από το να την ανασυγκροτήσουν από κάτω προς τα πάνω.
Κατά τη διακυβέρνηση του Μόντι, η δεξιά επίθεση της χιντούτβα έχει πάρει νέες διαστάσεις. Λιντσαρίσματα, εν ψυχρώ δολοφονίες, σενάρια δολοφονιών, καταστολή της διαφωνίας από δεξιές ομάδες ήταν ο καθημερινός κανόνας στη χώρα τα τελευταία πέντε χρόνια και συνεχίζει να είναι έτσι. Πώς τα αναλύετε αυτά;
Έχετε βέβαια δίκιο όσον αφορά αυτή την κορύφωση, αλλά τα πράγματα θα πρέπει να εξεταστούν σε μια γενικότερη προοπτική. Η δημοκρατία γεννήθηκε εν μέσω ενός κομουναλιστικού ολοκαυτώματος και της μεγαλύτερης μετανάστευσης λαών βάσει της θρησκείας στην ανθρώπινη ιστορία, Ινδουιστών και Σιχ που μετανάστευσαν από το Πακιστάν και Μουσουλμάνων από την Ινδία. Η κομουναλιστική βία έχει παραμείνει από τότε και μάλιστα πολύ πριν από την Ανεξαρτησία και τη Διχοτόμηση. Υπάρχουν, αναμφίβολα, εκατομμύρια Ινδοί που είναι απολύτως ανεκτικοί στην κοινωνική τους ζωή και κοσμικοί στον πολιτικό τους βίο. Αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι υπάρχουν αυστηρά όρια ως προς το πόσο ανεκτική και κοσμική μπορεί να είναι μια κοινωνία που βασίζεται στις κάστες, και είναι «μεθυσμένη από τον Θεό». Αυτό είναι το πρώτο σημείο.
Τα οφέλη της κομουναλιστικής βίας
Το δεύτερο σημείο είναι ότι από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1980 έχουμε δει επανειλημμένα ότι η κομουναλιστική βία αποδίδει πολλά σημαντικά πολιτισμικά και εκλογικά οφέλη. Η δολοφονία χιλιάδων Σιχ στο Νέο Δελχί βοήθησε στο να ενωθεί το ινδουιστικό έθνος και πρόσφερε στο Κογκρέσο τον μεγαλύτερο αριθμό βουλευτών που είχε ποτέ. Το κίνημα Ραμτζανμαμπούμι απέσπασε αυτήν την ινδουιστική πλειοψηφία από το Κογκρέσο προς όφελος της Σανγκ Παριβάρ. Έπειτα από περίπου πέντε χρόνια αναταραχών, που περιλάμβαναν μιθριδατικές δόσεις βίας,το BJP αύξησε την κοινοβουλευτική του δύναμη από δύο σε ογδόντα πέντε έδρες το 1989. Μετά από άλλα δυο χρόνια rathyatras και ποτάμια αίματος, έφτασε τις εκατόν είκοσι έδρες.Αργότερα, στις πρώτες εκλογές μετά την κατεδάφιση του Μπάμπρι Μαστζίντ, κέρδισε την πλειοψηφία των εδρών στο κοινοβούλιο με εκατόν εξήντα έναν βουλευτές σχηματίζοντας μάλιστα μια βραχύβια κυβέρνηση στο Νέο Δελχί.
Λαμβάνοντας υπόψιν αυτή την επιτυχία, θα ήταν πολιτικά ανόητο από πλευράς της Σανγκ να σταματήσει την κομουναλιστική βία στην οποία άλλωστε καταφεύγει τόσο φυσικά.Θα πρόσθετα επίσης ότι ο Μόντι ήταν μια ασήμαντη φιγούρα πριν από τις δολοφονίες στην Γκουτζαράτ το 2002. Μετά από εκείνους τους σκοτωμούς, αυτός και ο Αμίτ Σαχ ήταν ανίκητοι, πρώτα σε εθνικό επίπεδο και ύστερα σε ομοσπονδιακό.Η εκλογική αριθμητική μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινές αποτυχίες, αλλά συνολικά, περίπου από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, η Σανγκ Παριβάρ κερδίζει συνεχώς δύναμη και κύρος.
Δεν είναι μόνο ότι το RSS και το BJP ενισχύονται ολοένα και περισσότερο τόσο στις ομοσπονδιακές όσο και στις εθνικές εκλογές, αλλά ότι έχουν επίσης καταφέρει να αλλάξουν τον χαρακτήρα του έθνους κοινωνικά και πολιτισμικά. Η Ινδία είναι τώρα μια πολύ πιο ινδουιστικοποιημένη χώρα από ό,τι ήταν πριν από είκοσι χρόνια, και αυτό ισχύει τόσο για τους ινδο-γιάπις όσο και για τους πλούσιους αγρότες, και ακόμη και για τις χαμηλότερες κάστες σε μεγάλα τμήματα της Ινδίας.
Για παράδειγμα, η κυβέρνηση Βατζπάυ στις πρώτες ημέρες της προσπάθησε να εισαγάγει την απαγόρευση του βόειου κρέατος, αλλά υποχώρησε άρδην ενόψει της κατακραυγής στο Κοινοβούλιο· η κυβέρνηση Μόντι-Σαχ μπόρεσε να την εφαρμόσει χωρίς να υπάρξει αντίδραση. Το RSS βρίσκεται πλέον σε θέση να εφαρμόζει πολύ περισσότερο την ατζέντα του. Οι νέες ομάδες ηγετών από τον Μόντι στον Γιόγκι Αντιτιανάθ είναι πολύ πιο βάναυσες και αιμοχαρείς από τον Βατζπάυ ή ακόμη κι από τον Αντβάνι, που πέρασαν πολύ καιρό στο Κοινοβούλιο ως μέλη ενός μικρού κόμματος πριν ξεκινήσει η άνοδός τους. Και δεν χρειάζεται καν να σχολιάσω τη σύγχυση της αντιπολίτευσης. Εν ολίγοις, τα χειρότερα στοιχεία του RSS έχουν ανέλθει στην εξουσία ακριβώς τη στιγμή που το BJP είναι στο ζενίθ της εκλογικής του δύναμης. Γιατί να εγκαταλείψουν τις τακτικές που τους έφεραν αυτή την ισχύ;
Ήσασταν ο πρώτος μεταξύ των διανοουμένων που προειδοποίησαν για την άνοδο του φασισμού στη χώρα στο πλαίσιο της κατεδάφισης του Μπάμπρι Μαστζίντ. Η διάλεξή σας, που αργότερα δημοσιεύτηκε ως δοκίμιο με τίτλο “Fascism and National Culture: Reading Gramsci in the Days of Hindutva”, ήταν ένα εξαιρετικό κείμενο για την άνοδο του φασισμούτης χιντούτβα στην Ινδία. Σε αυτό γράψατε ότι «κάθε χώρα έχει τον φασισμό που της αξίζει». Έχει τώρα η Ινδία τον δικό της φασισμό;
Ναι, αυτή ήταν η αρχική μου αντίδραση και πράγματι χρησιμοποιούσα τότε τον όρο “φασισμός” μάλλον αρκετά συχνά. Αλλά πρόσθεσα πολλές διευκρινίσεις αμέσως μετά από εκείνη την πρώτη στιγμή. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι η καταστροφή του Μπάμπρι Μαστζίντ ήταν ένα φασιστικού τύπου θέαμα και ότι το RSS έχει πολλά κλασικά φασιστικά χαρακτηριστικά, αλλά κάνω επίσης μια διάκριση μεταξύ του RSS και του μαζικού πολιτικού μετωπικού του σχηματισμού, του BJP, το οποίο ιστορικά είναι ένα πολύ μοναδικό κόμμα. Χρειαζόμαστε πολύ ακριβείς διαλεκτικούς συλλογισμούς για να κατανοήσουμε τη δομική καινοτομία αυτού του κόμματος πριν να του δώσουμε μια εύκολη ετικέτα. Η διάλεξη/άρθρο μου στο οποίο αναφέρεστε γράφτηκε επίσης αμέσως μετά την κατεδάφιση στην Αγιόντια.Ωστόσο, δεν ήταν πάνω “στην άνοδο του φασισμού της χιντούτβα” όπως το θέσατε. Ήταν μάλλον ένας στοχασμός εκ των έσω για την Ινδία, σε μια συγκεκριμένη στιγμή κρίσης, πάνω σε ένα ιδιαίτερο πρόβλημα που ο Γκράμσι είχε θέσει στον εαυτό του.
Το 1920, η ιταλική Αριστερά ήταν ασύγκριτα ισχυρότερη από τον μάλλον μικρό και ανοργάνωτο φασιστικό σχηματισμό. Τρία χρόνια αργότερα, ο Μπενίτο Μουσολίνι ήταν στην εξουσία, και μέχρι το 1926 η εξουσία του είχε γίνει απόλυτη, ενώ η Αριστερά να αποδεκατιζόταν ως πολιτική δύναμη πολύ πριν έρθουν στην εξουσία οι ναζί στη Γερμανία. Σε αυτό το πλαίσιο ο Γκράμσι αναρωτήθηκε: τι είναι αυτό στην ιστορία και στην κοινωνία μας, τι υπήρξε στον αστικό εθνικισμό της χώρας μας που οδήγησε σε μια τόσο εύκολη νίκη του φασισμού και μια τόσο εύκολη ήττα της Αριστεράς; Πολύ μεγάλα κομμάτια των Τετραδίων Φυλακής είναι ένας στοχασμός πάνω στην ιταλική ιστορία, στην ειδική θέση του Βατικανού σε αυτήν την ιστορία, στις ιδιαιτερότητες του “Risorgimentoˮ και της ιταλικής ενοποίησης, πάνω στην καθυστερημένη ανάπτυξη της ιταλικής αστικής τάξης και των βιομηχανικών πόλεων, στη λαϊκή λογοτεχνία, κ.ο.κ., προκειμένου να συλληφθούν οι σχηματισμοί της λαϊκής συνείδησης. Προσπάθησα να θέσω παρόμοια ερωτήματα για την Ινδία.Το πρόβλημα με εκείνο το δοκίμιο είναι ότι βασίζεται πολύ στο αναλογικό σκέπτεσθαι, που είναι μια μάλλον αδύναμη μορφή σκέψης. Αμέσως μετά, έγραψα ένα πολύ μεγάλο δοκίμιο πάνω στον ιταλικό φασισμό που μου αρέσει περισσότερο.
Όταν έγραψα ότι κάθε χώρα έχει τον φασισμό που της αξίζει, είχα στο μυαλό μου τη μεγάλη διαφορά μεταξύ της Γερμανίας και της Ιταλίας, μεταξύ της Ιταλίας ή της Γερμανίας και της Ισπανίας, κ.ο.κ., πράγμα που υπονοεί ότι αν και όταν ο φασισμός έρθει στην Ινδία θα είναι προϊόν της δικής μας ιστορίας και κοινωνίας, αρκετά διαφορετικός από κάθε άλλον. Με ρωτάτε αν ο φασισμός έρχεται τώρα στην Ινδία. Η απάντηση είναι «όχι».Ούτε η ινδική αστική τάξη ούτε το RSS χρειάζονται τον φασισμό. Στη μεσοπολεμική Ευρώπη, παραλλαγές του φασισμού εμφανίστηκαν σε χώρες όπου τα εργατικά κινήματα ήταν πολύ ισχυρά και μια κομμουνιστική επανάσταση έμοιαζε πολύ πιθανή.
Δεν υπάρχει καμία τέτοια κατάσταση στην Ινδία. Η κομουναλιστική βία, ανεξάρτητα από το πόσο αποκρουστική ή στοχευμένη είναι, δεν είναι φασισμός. Έχουν το RSS και κάποια από τα εξωκοινοβουλευτικά μέτωπά του κάποια φασιστικά χαρακτηριστικά; Ναι, έχουν. Αλλά το ίδιο έχουν και δεκάδες κινήματα και κόμματα της ακροδεξιάς σε όλον τον κόσμο. Μια φασιστική γραμμή αποτελεί κομμάτι της καπιταλιστικής πολιτικής από τη δεκαετία του 1880 περίπου, αλλά πολύ λίγα κράτη ή πολιτικά κόμματα μπορούν να χαρακτηριστούν φασιστικά με την αυστηρή έννοια του όρου.
Χαμηλής εντάσεως δημοκρατία
Λέτε ότι οι δεξιές δυνάμεις όπως η Σανγκ Παριβάρ δεν χρειάζεται να κατεδαφίσουν εξ ολοκλήρου και να καταργήσουν το φιλελεύθερο πολιτικό πλαίσιο στην Ινδία. Αντ’ αυτού, μπορούν να εργαστούν μέσα σε αυτό και να το χρησιμοποιήσουν. Είναι όμως η δημοκρατική μας παράδοση και η φιλελεύθερη πολιτική οργάνωση αρκετά ισχυρές ώστε να διατηρήσουν ένα φιλελεύθερο δημοκρατικό κοινοβουλευτικό σύστημα το οποίο δεν θα καταρρεύσει από τις δεξιές ολοκληρωτικές τάσεις;
Η αλλαγή ορισμένων πτυχών του Συντάγματος δεν είναι το ίδιο πράγμα με τη διάλυση της φιλελεύθερης τάξης. Το Σύνταγμα των ΗΠΑ περιλαμβάνει πολλές τροπολογίες. Υπάρχουν κοινοβουλευτικές διαδικασίες για την εισαγωγή νέων στοιχείων σε ένα Σύνταγμα. Μπορεί να μην αρέσουν αυτές οι αλλαγές σ’ εσάς ή σ’ εμένα, αλλά όσο τηρούνται αυτές οι κοινοβουλευτικές διαδικασίες η φιλελεύθερη τάξη παραμένει ακέραιη. Πρέπει να καταλάβετε ότι είμαι θερμός υπερασπιστής της δημοκρατίας, αλλά αντιπαθώ τον φιλελευθερισμό.
Έχω δημοσιεύσει ένα δοκίμιο που καταγγέλλει τη φιλελευθεροποίηση της δημοκρατίας. Μια πολύ τρομακτική εξέλιξη τα τελευταία πέντε χρόνια ήταν ο βαθμός στον οποίο το BJP κατάφερε να αποσπάσει τη συναίνεση σημαντικών τομέων της φιλελεύθερης τάξης, όπως του δικαστικού σώματος, της Εκλογικής Επιτροπής και, φυσικά, της μεγάλης πλειοψηφίας των ηλεκτρονικών μέσων, των κυρίαρχων τηλεοπτικών καναλιών, κτλ. Είχαμε πάντα μια δημοκρατία χαμηλής έντασης, και η οποιαδήποτε ένταση υπήρχε σιγά-σιγά διαβρώνεται. Και παρεμπιπτόντως, απεχθάνομαι τη λέξη «ολοκληρωτισμός». Επινοήθηκε για να καταγγείλει τις κομμουνιστικές χώρες και, στη συνέχεια, για να υποστηρίξει ότι ο κομμουνισμός και ο φασισμός είναι εξίσου ολοκληρωτικά καθεστώτα.
Πώς εντοπίζετε την ανάδυση του RSS και των πολιτικών της χιντούτβα στο αποικιακό πλαίσιο του 20ου αιώνα; Νωρίτερα είχατε γράψει ότι παρόμοιες αντεπαναστατικές δυνάμεις, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα, για παράδειγμα, εμφανίστηκαν σε διαφορετικά μέρη του κόσμου κατά το Μεσοπόλεμο. Τι οδήγησε σε αυτή την ανάδυση; Ποιες είναι οι ομοιότητές τους;
Μια ικανοποιητική απάντηση θα απαιτούσε πολύ χρόνο και χώρο. Τρία σημεία μπορούν να αναφερθούν σύντομα. Πρώτον, η ίδια η Ευρώπη έχει μια πολύ μακρά ιστορία πάλης μεταξύ επανάστασης και αντεπανάστασης, ορθολογισμού και ανορθολογισμού, κοσμικών ορισμών της εθνικότητας και φυλετικών ή θρησκευτικών ορισμών της εθνικότητας, διαφόρων ειδών φιλελεύθερων θεσμών καθώς και διαφόρων ειδών αυταρχισμού κ.ο.κ.
Η αποικιοκρατία έφερε όλο αυτό το «φορτίο» στις αποικίες, και τέτοιες διαμάχες έγιναν κοινή υπόθεση στις κοινωνίες μας. Έτσι, δεν υπάρχει κάτι ιδιαίτερα ινδικό στον ινδουιστικό εθνικισμό ή στον μουσουλμανικό εθνικισμό· αποτελούν απλώς μια αποικιακή παραλλαγή, ας πούμε, της γαλλικής αντεπαναστατικής παράδοσης που απεχθανόταν τη Γαλλική Επανάσταση επειδή κατάργησε τη μοναρχία και τα προνόμια της Καθολικής Εκκλησίας. Η κομουναλιστική βία κατά των θρησκευτικών μειονοτήτων δεν είναι παρά ένα αποικιακό αντίγραφο του ευρωπαϊκού αντισημιτισμού.
Δεύτερον, οργανώσεις όπως η Χίντου Μαχάσαμπα και η Μουσουλμανική Αδελφότητα γνώριζαν αρκετά καλά τα φασιστικά κινήματα στην Ευρώπη κι έμαθαν εν μέρει από αυτά· ο Σάβαρκαρ, για παράδειγμα, είπε ότι οι Ινδουιστές θα πρέπει να λύσουν το μουσουλμανικό τους πρόβλημα με τον ίδιο τρόπο που οι ναζί έλυσαν το εβραϊκό πρόβλημα της Γερμανίας, δηλαδή μέσω γενοκτονίας. Τρίτον, οι παράγοντες για την ανάδυση, επιτυχία ή αποτυχία τέτοιων κινημάτων σε οποιαδήποτε χώρα, οιαδήποτε χρονική στιγμή,είναι συνήθως ιδιάζοντεςσε κάθε χώρα. Η υπερβολική γενίκευση μπορεί να είναι πολύ παραπλανητική σε τέτοια θέματα.
Πόσο σημαντική είναι η ιδέα της εκκοσμίκευσης;
Η εκκοσμίκευση είναι μια καλή ιδέα σε όλα τα πλαίσια και πρέπει να την κρατήσουμε. Όμως, ο αγώνας ενάντια στην πλειοψηφική χιντούτβα απαιτεί και άλλες ιδέες. Ο τύπος της εκκοσμίκευσης του Κογκρέσου και η τύπου BJP πλειοψηφικότητα είναι ανταγωνιστικές ιδεολογίες μέσα σε ένα σύστημα που βασίζεται στις πιο αδίστακτες μορφές καταστολής και εκμετάλλευσης. Η εκλογική πολιτική της Ινδίας είναι σε μεγάλο βαθμό οργανωμένη γύρω από την κάστα, τη θρησκεία και διάφορες μορφές ιδιοκτησίας. Η ιδέα της εκκοσμίκευσης κατάγεται από τo σύνθημα του Διαφωτισμού «Ελευθερία, Αδελφότητα, Ισότητα».
Η εκκοσμίκευση εμπίπτει στη γενικότερη κατηγορία της «αδελφότητας». Μπορεί μια κοινωνία που βασίζεται στην κάστα να είναι «αδελφική»; Αν όχι, μπορεί τότε να είναι κοσμική υπό οποιαδήποτε έννοια; Είναι δυνατή η «αδελφότητα” χωρίς την «ισότητα» δηλαδή, είναι δυνατή η δημοκρατία χωρίς σοσιαλισμό; Ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ έδωσε μιαν απάντηση πολύ πριν από τη Γαλλική Επανάσταση, για να μην πούμε την μπολσεβικική: αυτοί που δεν έχουν ισότιμη πρόσβαση στα υλικά αγαθά δεν μπορούν ποτέ να είναι ίσοι στα μάτια του νόμου! Ο κομμουνισμός όπως τον ξέρουμε προαναγγέλθηκε από τη Γαλλική Επανάσταση, η οποία μας έδωσε την εκκοσμίκευση ως αντίπαλο δέος στην εξουσία της θρησκείας καθώς και την «Συνωμοσία των Ίσων” του Φρανσουά-Νοέλ Μπαμπέφ, μια πραγματικά κομμουνιστική οργάνωση. Αυτή η κομμουνιστική τάση ηττήθηκε· άρα, μείναμε με την εκκοσμίκευση και τον φιλελευθερισμό. Έτσι, για περισσότερα από 200 χρόνια, το ερώτημα παραμένει: μπορεί μόνος ο φιλελευθερισμός να υπερασπιστεί την εκκοσμίκευση; Είναι δυνατή η εκκοσμίκευση χωρίς σοσιαλισμό;
Η απάντησή μου είναι «όχι». Κοιτάξτε τις ιστορίες του αντισημιτισμού και της ισλαμοφοβίας στη φιλελεύθερη Γαλλία και σε όλη τη φιλελεύθερη Ευρώπη. Οπότε, όσον αφορά την ερώτησή σας: ναι, η ιδέα της εκκοσμίκευσης είναι πολύ σημαντική. Αλλά. πρέπει να έχουμε μια πραγματικά σοσιαλιστική κοινωνία για να μπορέσει αυτή η ιδέα να υλοποιηθεί. Στη σημερινή Ινδία, οποιαδήποτε αληθινή πραγματοποίηση αυτής της ιδέας είναι αδύνατη. Γνωρίζουμε πόσο δηλητηριώδης είναι η πλειοψηφικότητα, αλλά συχνά ξεχνάμε ότι ο φιλελευθερισμός πάντα πρόδιδε την εκκοσμίκευση και πάντα θα το κάνει.
Τα αριστερά κινήματα αποκτούν κάποια δυναμική σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ναι, η Αριστερά στην Ινδία είδε μεγάλη υποχώρηση στα ποσοστά της στις εκλογές του 2019. Αλλά ποια είναι η σχέση της αριστερής πολιτικής με το σημερινό ινδικό πλαίσιο;
Σχετικά με «τα διαφορετικά μέρη του κόσμου», εξαρτάται από το τι εννοείτε με τη λέξη «Αριστερά» και σε ποιες περιοχές του κόσμου αναφέρεστε. Ο κατάλογος ποικίλλει. Η λατινοαμερικανική Αριστερά-η λεγόμενη «ροζ παλίρροια»-έχει περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό. Η μεγαλύτερη χώρα της Λατινικής Αμερικής, η Βραζιλία —η Βραζιλία του Λούλα-είναι τώρα κάτω από τον ακροδεξιό ζυγό, ενδεχομένως πιο βάναυσο και από αυτόν του Μόντι στην Ινδία. Τo ίδιο ισχύει και για το Εκουαδόρ. Η Αργεντινή είναι κάτω από την μπότα ενός λιγότερο βίαιου καθεστώτος, που είναι όμως αποφασισμένο να αντιστρέψει όλα όσα κέρδισαν οι εργατικές τάξεις με τις δυο προηγούμενες κυβερνήσεις. Στη Βενεζουέλα η κυβέρνηση και το κίνημα των τσαβίστα επιβιώνουν, αλλά υποφέρουν από ανείπωτα δεινά τα οποία προκύπτουν από το εμπάργκο και τον στραγγαλισμό της οικονομίας που έχουν επιβάλει οι ΗΠΑ. Από την άλλη πλευρά, ορισμένες χώρες στην καρδιά της Δύσης έχουν γνωρίσει μιαν αμφισβήτηση των δεξιών κυβερνήσεών τους από την Αριστερά, στην περίπτωση των ΗΠΑ μιαν αμφισβήτηση προς την ακροδεξιά κυβέρνηση. Αυτό επίσης πρέπει να αξιολογηθεί.
Ο Μπέρνι Σάντερς στις ΗΠΑ δεν είναι κατά κανέναν τρόπο σοσιαλιστής. Είναι ένας αξιοπρεπής New Deal δημοκράτης: υψηλότερος κατώτατος μισθός για την εργατική τάξη, ένα σύστημα δημόσιας υγείας που να μοιάζει με εκείνο του Καναδά και της Δυτικής Ευρώπης και άλλες ανάλογες μεταρρυθμίσεις που να προσεγγίζουν μια ήπια μορφή σοσιαλδημοκρατίας. Στη Βρετανία, ο Τζέρεμι Κόρμπιν εξακολουθεί να είναι αυτό που ήταν πάντα: ένας εκπρόσωπος της αριστερής πτέρυγας του Εργατικού Κόμματος, όπως ήταν τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Στη Γαλλία, ο Ζαν-Λικ Μελανσόν, ένα πρώην μέλος του πάντα κεντρώου αλλά τώρα διεφθαρμένου Σοσιαλιστικού Κόμματος, έκανε μιαν αξιοσημείωτη εμφάνιση στις δημοσκοπήσεις με ένα πιο ριζοσπαστικά αριστερό πρόγραμμα από ό,τι είχε γνωρίσει η γαλλική προεδρική πολιτική τα τελευταία τουλάχιστον 30 χρόνια. Ποιος τους σταμάτησε; Η ανώτερη ηγεσία του Δημοκρατικού Κόμματος στην περίπτωση του Σάντερς, η πτέρυγα Μπλερ του Εργατικού Κόμματος στην περίπτωση του Κόρμπιν και η άρνηση του σημερινού αρκετά συρρικνωμένου Σοσιαλιστικού Κόμματος να συνταχθεί με τον Μελανσόν στη Γαλλία. Εν ολίγοις, η προδοσία της ελαφρώς σοσιαλιστικής Αριστεράς από το φιλελεύθερο κατεστημένο. Μια παλιά ιστορία!
