Σήμερα δημοσιεύουμε το δεύτερο από μια σειρά άρθρων για τις κοινωνικές επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας και τις συζητάμε σε σχέση με τις κοινωνικές δυνάμεις που κυριαρχούν σήμερα στην ανθρωπότητα, γιατί διαφορετικά η οποιαδήποτε ανάλυση παραμένει στο κενό. Το πρώτο κείμενο, Ολοκληρωτισμός, Πληροφορία και Διαδίκτυο δημοσιεύτηκε στις 22 Νοεμβρίου.
Τα τελευταία πενήντα χρόνια, η ανθρωπότητα απέκτησε, για πρώτη φορά στην ιστορία της, τα μέσα που, θεωρητικά, της επιτρέπουν να ικανοποιήσει όλες τις εύλογες ανάγκες της. Δεν χρειάζεται πολύ παραπάνω, ίσως χρειάζεται διαφορετικά. Σήμερα, το κύριο εμπόδιο για την ικανοποίηση των ανθρωπίνων αναγκών δεν είναι η έλλειψη μέσων, αλλά ένα και μόνο ένα: το σύστημα διανομής των αγαθών που καθορίζεται από το καθεστώς των κοινωνικών και διεθνών σχέσεων και το αντίστοιχο κυρίαρχο πολιτισμικό «υπόδειγμα».
Είναι αλήθεια ότι, θεωρητικά, ο «θαυμαστός καινούργιος κόσμος», που ξεπροβάλλει μπροστά στα έκπληκτα μάτια μας, παρέχει τα αναγκαία μέσα στην ανθρωπότητα για να δημιουργήσει ένα νέο πολιτισμό, να πραγματοποιήσει το μεγάλο όνειρο τόσων και τόσων γενεών από την αυγή της Ιστορίας, που εκφράστηκε στις θρησκείες, τις ιδεολογίες και τους αγώνες των ανθρώπων για την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους. Δηλαδή έναν καινούριο πολιτισμό ελευθερίας, δικαίου και ισότητας, στηριγμένο στην γνώση και τη δημιουργία, τα μόνα μέσα που προσφέρουν κάποιο βαθμό πραγματικής ελευθερίας, νοήματος και ευτυχίας στις σύντομες ζωές μας.
Τα τεχνικά μέσα που διαθέτει η ανθρωπότητα εδώ και πενήντα χρόνια μας επιτρέπουν να φανταστούμε ένα σύστημα αυτο-κυβέρνησης των κοινωνιών μας σε όλα τα επίπεδα, όπως επίσης και μιας ισορροπημένης συμβίωσης με τη Φύση. Προς το παρόν όμως, με αυτούς που διευθύνουν τον κόσμο μας και με την παθητικοποίηση των κοινωνιών μας, την προσπάθεια αποσύνθεσής τους σε υποομάδες αποτελούμενες από μίζερα, φοβισμένα και ιδιοτελή άτομα, οδεύουμε μάλλον προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση, με κίνδυνο μάλιστα όχι μόνο να καταστρέψουμε όσα στοιχεία πολιτισμού διαθέτουμε ακόμα, αλλά να καταστραφούμε και οι ίδιοι.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, πολλοί σοσιαλιστές και πολλοί επιστήμονες έβλεπαν με απεριόριστη αισιοδοξία τις δυνατότητες που δημιουργούσαν για την ανθρωπότητα η επιστήμη και η τεχνολογία, ιδίως η τεχνολογία της επικοινωνίας. Ο Μαρκόνι πίστευε ότι οι ανακαλύψεις του θα κάνουν αδύνατους τους πολέμους. Ο Τρότσκι, σε μια καταπληκτική για τον προφητικό χαρακτήρα της ομιλία του για την επιστήμη και την τεχνολογία, στην ΕΣΣΔ το 1921, περιγράφει τις τεράστιες δυνατότητες που θα προσφέρει στον άνθρωπο η πυρηνική ενέργεια, η γενετική και άλλες τεχνολογίες (περιέχεται στην κλασική βιογραφία του από τον Ισαάκ Ντόιτσερ). Η ΕΣΣΔ σημειωτέον υπήρξε πρωτοπόρα στην εφαρμογή των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας και δημιούργησε μάλιστα το πρώτο στον κόσμο σύστημα καλωδιακής ραδιοφωνίας που κάλυπτε όλη την επικράτειά της. Ο Τζακ Λόντον επαίνεσε το ραδιόφωνο και τον κινηματογράφο ως μέσα που θα οδηγούσαν τους απλούς ανθρώπους, ακούγοντας και ιδίως βλέποντας τη φρίκη των πολέμων, να ξεσηκωθούν εναντίον τους.
Σύμφωνα τουλάχιστο με ορισμένους Σοβιετικούς μελετητές, ο κυβερνητιστής Νικολάι Βεντούτα αγωνίστηκε να εισάγει την κυβερνητική στον σοβιετικό οικονομικό σχεδιασμό, πιστεύοντας πιθανώς ότι θα μπορούσε να ενισχύσει τόσο την αποτελεσματικότητά του, όσο και τον δημοκρατικό του χαρακτήρα. Ο σημαντικός μαρξιστής οικονομολόγος Ερνέστ Μαντέλ υπογράμμισε τη δυνατότητα που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία της επικοινωνίας, της τηλεόρασης και της τηλεματικής, για την οργάνωση δημοψηφισμάτων για διάφορα θέματα, καθιστώντας δυνατή την άμεση δημοκρατία.
Όταν εμφανίστηκε το Διαδίκτυο, πολλοί αριστεροί και αναρχικοί πίστευαν ότι θα άνοιγε το δρόμο στην πλήρη ελευθερία από τον έλεγχο του κράτους και στη θεμελίωση μιας δημοκρατικής τάξης στην πληροφόρηση. Δεν είχαν όμως αντιληφθεί ότι αναδυόταν ένα νέο είδος Κράτους, πολύ ισχυρότερο από τα παραδοσιακά κράτη που εκείνοι γνώριζαν και καταπολεμούσαν, δηλαδή μια παγκόσμια Αυτοκρατορία του Χρηματιστικού Κεφαλαίου με την αυξανόμενη δυνατότητά της να διαμορφώνει, να ελέγχει και να χρησιμοποιεί για τους δικούς της σκοπούς, την πολλαπλασιαζόμενη ισχύ της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Και μάλιστα να το κάνει συχνά από τα παρασκήνια, αόρατη και για αυτό πιο επικίνδυνη, κάπως όπως η ραδιενέργεια που μας σκοτώνει, χωρίς να κινητοποιήσει καμία από τις αισθήσεις μας.
Χωρίς αμφιβολία, η επανάσταση της πληροφορίας (όπως και άλλες, αν και όχι όλες, οι τεχνολογικές επαναστάσεις) παρέχουν στους ανθρώπους νέες καταπληκτικές και θετικές δυνατότητες. Στο μέτρο όμως που αυτές οι τεχνολογίες ελέγχονται από το παγκόσμιο χρηματιστικό κεφάλαιο, το αληθινό κέντρο της εξουσίας του κόσμου μας, το αρνητικό δυναμικό τους παραμένει μακράν η κύρια και η πιο σημαντική πλευρά τους.
Η άνοδος της Αυτοκρατορίας του Χρήματος
Διάβαζα μια μέρα ένα άρθρο για τον «τριγωνικό κόσμο» που αναδύεται (ΗΠΑ-Ρωσία-Κίνα). Αυτά τα σχήματα εξάπτουν συχνά τη φαντασία των αναγνωστών, καθώς οι περισσότεροι παίζαμε πολεμικά παιχνίδια κατακτήσεων όταν είμαστε παιδιά, συνήθως όμως χαρακτηρίζονται από πολύ επιφανειακή αντίληψη για τον κόσμο. Βλέπουμε π.χ. τα ορατά, την οικονομική ισχύ και τα πυρηνικά οπλοστάσια της Αμερικής, της Ρωσίας ή της Κίνας, δεν βλέπουμε όμως τα αόρατα, όπως την πραγματική υπερδύναμη του καιρού μας, την παγκόσμια αυτοκρατορία του Χρηματιστικού Κεφαλαίου που αγωνίζεται να πλάσει τον κόσμο κατ’ εικόνα και ομοίωσή της.
Στο υπάρχον σήμερα οικονομικό, κοινωνικό και διεθνές πλαίσιο, το προϊόν όλης της χειρωνακτικής και διανοητικής εργασίας των ανθρώπων, περιλαμβανομένων και όλων των προηγούμενων γενεών, χρησιμοποιείται κυρίως για να προσφέρει τεράστιο πλούτο, δηλαδή εξουσία, εξουσία ακόμα και επί του ίδιου του μέλλοντος του ανθρώπινου είδους, σε μια απειροελάχιστη κάστα ανθρώπων, αυτούς που είναι ιδιοκτήτες μιας φούχτας χρηματοπιστωτικών οργανισμών και πολυεθνικών επιχειρήσεων, όλο και λιγότερο συνδεδεμένων με κάποια παραγωγική ή «προοδευτική» λειτουργία του καπιταλισμού ή κάποια, έστω και κατ’ επίφασιν, ανθρωπιστική ή δημοκρατική ιδεολογία. Η κάστα αυτή έχει στα χέρια της και το κλειδί του ίδιου του μέλλοντος του ανθρώπινου είδους, λόγω των αποτελεσμάτων που μπορούν να έχουν οι σύγχρονες παραγωγικές δυνάμεις και τεχνολογίες, ικανές να αλλάξουν ριζικά το φυσικό περιβάλλον, το ανθρώπινο γονιδίωμα, να επηρεάσουν το ανθρώπινο μυαλό και να θέσουν τελικά σε κίνδυνο ακόμα και την επιβίωση του είδους.
Μια κάστα που χρησιμοποιεί πολύ άσχημα (και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά) την κολοσσιαία ισχύ που απέκτησε οικειοποιούμενη την εργασία εκατομμυρίων ανθρώπων. Δείτε για παράδειγμα έναν δισεκατομμυριούχο όπως ο Έλον Μασκ. Έχει θέσει μια σειρά πολύ σοβαρών ερωτημάτων για την τεχνητή ευφυΐα. Εμφανίζεται έτσι ως ένα κοινωνικά ευαίσθητο άτομο. Ταυτόχρονα όμως χρησιμοποιεί την τεράστια υπεραξία που διαχειρίζεται για να διασκεδάσει με την προσωπική του NASA, όχι για να βοηθήσει στην καταπολέμηση της φτώχειας, της πείνας ή της πανδημίας. Ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, ο Τζεφ Μπέζος της Amazon, που εκμεταλλεύεται αγρίως τους εργαζομένους στην εταιρεία του και έχει λυσσάξει να μην συνδικαλισθούν, ονειρεύεται ξύπνιος να εγκαταλείψουν οι άνθρωποι τη Γη, που το μεγάλο Κεφάλαιο μετατρέπει γρήγορα σε όλο και πιο δυστοπικό μέρος, για να φτιάξουν γαλάζιες αποικίες στο διάστημα. Δεν του πέρασε από το μυαλό, ώσπου να πραγματοποιηθούν τα όνειρά του αυτά, να βοηθήσει κάπως με τα δισεκατομμύριά του το 35% του πληθυσμού της υποσαχάριας Αφρικής και το 41% του πληθυσμού της Ωκεανίας να αποκτήσουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό που δεν έχουν σήμερα…
Αυτοί είναι τα πιο ανώδυνα παραδείγματα. Ο μεγαλύτερος χρηματοδότης στις περασμένες αμερικανικές εκλογές και το 28ο πλουσιότερο πρόσωπο στον κόσμο ήταν μέχρι τον θάνατό του, τον Ιανουάριο του 2021, ο Αμερικανοεβραίος Σέλντον Άντελσον, κύριος χρηματοδότης του Τραμπ και μεγάλος υποστηρικτής του ηγέτη της sui generis παγκόσμιας ακροδεξιάς, υπό την ηγεσία της νεοσυντηρητικής παρέας που προκάλεσε τους πολέμους της Μέσης Ανατολής (Τσένι, Νετανιάχου, Περλ, Βούλφοβιτς και σήμερα τους επιγόνους τους), την ομάδα των Πομπέο, Πενς, Μόντι, Τζόνσον, Μπολσονάρου, της ευρωπαϊκής άκρας δεξιάς κλπ. Υποστήριξε με τα λεφτά του όλα τα σχέδια πολέμου κατά του Ιράν και πρότεινε δημοσίως να βομβαρδισθεί αυτή η χώρα με πυρηνικά όπλα, χωρίς η άποψή του αυτή να λογοκριθεί από τον ιδιοκτήτη του Facebook και “Μεγάλο Ιεροεξεταστή” της εποχής μας, τον “φιλάνθρωπο” (κατά τη βιογραφία του στη Wikipedia) Μαρκ Έλιοτ Ζούκερμπεργκ.
Μπορούμε να συνεχίσουμε αναφέροντας τις βιομηχανίες ορυκτών καυσίμων που ξοδεύουν 200 εκατομμύρια ετησίως για να εμποδίσουν τη λήψη μέτρων αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, τη Monsanto που θέλει να βάλει παντού μεταλλαγμένα προϊόντα, τις πολεμικές βιομηχανίες που σχεδιάζουν το μαχητικό της 6ης, της 7ης ή της 17ης γενεάς και κάνουν λόμπινγκ υπέρ των διαρκών πολέμων.
Δίπλα δίπλα η κόλαση και ο παράδεισος
Η Ιστορία και η εμπειρία μας έχει πολλές φορές αποδείξει ότι η επιστήμη, η τεχνολογία και τα νέα μέσα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων και της Φύσης και των ανθρώπων μεταξύ τους, μπορούν να χρησιμοποιηθούν με πολύ διαφορετικούς τρόπους και για πολύ διαφορετικούς σκοπούς, ανάλογα με το ποια κοινωνική δύναμη τα ελέγχει και για ποιόν σκοπό τα χρησιμοποιεί.
Οι νέες παραγωγικές δυνάμεις και τεχνολογίες δεν προσφέρουν μόνο τη δυνατότητα να φτάσουμε στην ελευθερία και να αυξήσουμε δραματικά το διανοητικό επίπεδο και την ωριμότητα της ανθρωπότητας. Παρέχουν επίσης την υλική, τεχνική δυνατότητα μιας νέας ολοκληρωτικής τάξης, που θα κάνει το Ναζισμό του Χίτλερ και το Φασισμό του Μουσολίνι να μοιάζουν παιδικά παιχνίδια. Όπως παρέχουν και τη δυνατότητα να τερματίσουμε τη ζωή πάνω στη Γη.
Τα επόμενα χρόνια θα είναι σε μεγάλο βαθμό χρόνια αγώνα ανάμεσα στις Ουτοπίες και τις Δυστοπίες, αγώνα που θα αποφασίσει για την τύχη του ανθρώπου. Ο παλιός κόσμος εξαφανίζεται με μεγάλη ταχύτητα, η πιο μεγάλη αβεβαιότητα παραμένει όμως για τον κόσμο που θα τον διαδεχθεί.
Ο έλεγχος των ροών πληροφορίας επέτρεψε τους ολοκληρωτισμούς του μεσοπολέμου. Όμως, αυτές οι εκδοχές ολοκληρωτισμού, αν και αρκετά τρομερές από μόνες τους, μοιάζουν πολύ λιγότερο βαθιές συγκρινόμενες με τις δυνατότητες να ελεγχθούν οι άνθρωποι, οι κοινωνίες, ολόκληρες χώρες, μέσω της ηλεκτρονικής, του Διαδικτύου, των τεχνολογιών παρακολούθησης και της τεχνητής νοημοσύνης (χωρίς να πάμε καν στις δυνατότητες χρήσης της βιοτεχνολογίας και της γενετικής μηχανικής).
