Στο προηγούμενο άρθρο μας αναφερθήκαμε στον ρόλο των νέων κοινωνικών μέσων και του Διαδικτύου ως παραγόντων αποσύνθεσης του νοήματος, της κεντρικής ιδέας που συνέχει κάθε κοινωνία στην ιστορία. Η καταστροφή των (όποιων) θεμελιωδών ιδεών μιας κοινωνίας είναι απαραίτητη για την οικοδόμηση ενός ολοκληρωτικού συστήματος, οι ελέγχοντες το οποίο δεν υπόκεινται σε κανέναν έλεγχο, περιλαμβανομένης της λογικής. Είναι δηλαδή απαραίτητη για να περάσει η “Μεγάλη Αντεπανάσταση”, από την καταστροφή όσων κοινωνικών στοιχείων επιβίωναν στις “σοσιαλιστικές” χώρες, το 1989-91, στην καταστροφή των εμποδίων που ακόμα θέτει η κληρονομιά της νίκης επί του Ναζισμού το 1945, του Διαφωτισμού και της Αναγέννησης στην καθολική, παγκόσμια εξουσία του Χρηματιστικού Κεφαλαίου. Από την αμφισβήτηση της Ρωσικής, (έστω και ανολοκλήρωτης) σοσιαλιστικής Επανάστασης, προχωράμε στην αμφισβήτηση των αστικών επαναστάσεων. Γυρνάμε σε όλους τους τομείς σε ένα είδος νέο-φεουδαρχίας, όπου τον ρόλο των φεουδαρχών παίζουν οι κάτοχοι του Κεφαλαίου.
Στην οικοδόμηση του νέου ολοκληρωτικού συστήματος έρχεται να συνδράμει όμως ουσιαστικά και ο διαδραστικός χαρακτήρας του Διαδικτύου, γιατί όσοι κάνουν χρήση του δεν δέχονται απλώς τα ισχυρά μηνύματα όσων έχουν δεσπόζουσα επιρροή σε αυτό. Με τα κλικ που κάνουν, με τις αναζητήσεις τους κλπ. τους προσφέρουν επίσης ανεκτίμητης αξίας πληροφορίες, που πολλαπλασιάζουν εκθετικά και ανατροφοδοτούν τις δυνατότητες χειραγώγησης, από τη στιγμή που οι τεχνικές παρακολούθησης και τα Big Data είναι σε θέση να προσδιορίζουν τις προτιμήσεις και τον χαρακτήρα των δεκτών των πληροφοριακών μηνυμάτων. Αυτό, όπως θα δείξουμε στη σειρά αυτών των άρθρων, δίνει την δυνατότητα στους ελέγχοντες το Διαδίκτυο να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη σε βαθμό που συχνά υπερβαίνει τις δυνατότητες της σχετικά πρωτόγονης προπαγάνδας των κλασικών ολοκληρωτισμών, καθορίζοντας την αντίληψη του πληθυσμού για τα μεγαλύτερα κοινωνικά ζητήματα, αλλά και εκλογικά αποτελέσματα.
Όπως υποστηρίξαμε και αλλού, αυτές τις τάσεις τις ευνοεί και η ίδια η τεχνολογία, που δυσκολεύει τη δυνατότητα εμβάθυνσης και ενισχύει την “κουλτούρα των 150 λέξεων”. Σε 150 λέξεις μπορεί να διατυπωθεί μια είδηση και να σχολιαστεί με δύο κουβέντες, εφόσον οι κουβέντες είναι σύμφωνες με την κυρίαρχη αντίληψη. Αν όμως ένας σχολιαστής θέλει να αμφισβητήσει μια κυρίαρχη αντίληψη, εκτός του ότι θα δυσκολευτεί πάρα πολύ να διαδώσει το μήνυμά του μέσω του Διαδικτύου, χρειάζεται και πολύ περισσότερες λέξεις για να επιχειρηματολογήσει κατά μιας ήδη κατεστημένης άποψης.
Το Διαδίκτυο είναι φυσικά ένα πάρα πολύ χρήσιμο εργαλείο για όποιον μπορεί να το χρησιμοποιήσει, είναι όμως το ίδιο ισχυρό εμπόδιο σε μια δημιουργική χρήση του, στο μέτρο που θέτει σημαντικά εμπόδια στους νέους ανθρώπους να κατασκευάσουν μια κοσμοαντίληψη στο μυαλό τους, στηριγμένη σε ένα ελάχιστο λογικής τάξης και ζωτικών πληροφοριών, απαραίτητων στην κριτική σκέψη και αφομοίωση των νέων πληροφοριών και στην αντίσταση στις προσπάθειες χειραγώγησης.
Η καταστροφή του νοήματος
Οι τάσεις αυτές του Διαδικτύου, ιδιαίτερα η επίθεση όχι μόνο στην κριτική σκέψη, αλλά στις ίδιες τις προϋποθέσεις της, ενισχύουν και ενισχύονται από μια θεμελιώδη παγκόσμια ιδεολογική μεταβολή, σημείο καμπής για τη νεώτερη εποχή. Από την Αναγέννηση και μετά, ίσως μόνο με ένα μικρό διάλειμμα την περίοδο της Ιεράς Συμμαχίας, η κυρίαρχη παγκόσμια ιδεολογία ήταν οργανωμένη γύρω από την έννοια της προόδου. Με αυτό το κριτήριο μετρούσαν τις επιδόσεις τους και επιχειρηματολογούσαν τόσο ο δυτικός καπιταλισμός, όσο και ο ανατολικός “σοσιαλισμός”. Η πτώση της ΕΣΣΔ (ανεξάρτητα από τη γνώμη που μπορεί να έχει κάποιος για το σοβιετικό καθεστώς) βιώθηκε όμως από όλη την ανθρωπότητα ως το τέλος των προσπαθειών της να γίνει υποκείμενο της Ιστορίας της, η τελική, οριστική απόδειξη ότι το μόνο που μόνο που μας απομένει είναι να υφιστάμεθα την κυριαρχία της οικονομίας και όχι να προσπαθούμε να κυριαρχήσουμε σε αυτή. Μόνο τώρα, τριάντα χρόνια αργότερα, έχουμε τις πρώτες σοβαρές ρωγμές σε αυτή τη βαριά σκιά.
Ο δυτικός καπιταλισμός αναγορεύτηκε, μετά το 1990, στον καλύτερο δυνατό κόσμο, θεωρήθηκε ότι αποτελεί το “τέλος της Ιστορίας”. Και αν στη δεκαετία του 1990, γινόταν ακόμα λόγος για την “ευτυχή παγκοσμιοποίηση”, πολύ γρήγορα ένα βέλος απαισιοδοξίας και αυξανόμενων παραλογισμών θα γίνει κυρίαρχο, ιδίως καθώς κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτες κρίσεις. (Όλοι ξέρουμε ότι οι επόμενες γενιές θα ζήσουν χειρότερα, είπε μια μέρα ο Ζοζέ Μπαρόζο, χωρίς να μπει στον κόπο να μας εξηγήσει γιατί, σε έναν κόσμο εκρηκτικών επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων, πρέπει να ζούμε όλο και χειρότερα…). Η εξήγηση βέβαια είναι απλή, αλλά δεν μπορούμε να περιμένουμε από τον πρώην πρόεδρο της Κομισιόν και νυν τραπεζίτη της Goldman Sachs να μας την πει. Από τη στιγμή που ανετράπη ριζικά ο συσχετισμός δυνάμεων ανάμεσα στους λαούς και το μεγάλο Κεφάλαιο, όπως και ανάμεσα στον δυτικό Καπιταλισμό και την ΕΣΣΔ, η εγγενής ροπή του Κεφαλαίου, να ανεβάζει διαρκώς το ποσοστό κέρδους γίνεται κυρίαρχη, δεν συναντά σπουδαία εμπόδια, με αποτέλεσμα η εξαθλίωση που προκαλεί να χάνει πλέον τον σχετικό και να προσλαμβάνει απόλυτο χαρακτήρα).
Με την είσοδο στη νέα βαθιά κρίση του καπιταλισμού, το 2008, την τρίτη τόσο βαθιά στην ιστορία του, εμφανίζονται όλο και πιο διακριτές οι προτάσεις και του “καπιταλισμού της καταστροφής” (Ελλάδα) και του “ιμπεριαλισμού της καταστροφής” (από το Ιράκ του Μπους, με μια ακόμα ρασιοναλιστική ιμπεριαλιστική ιδεολογία, στις πυρηνικές απειλές του Τραμπ, μια καθαρά ιρασιοναλιστική ιδεολογία) και την προσφυγή στα απόλυτα ψέματα και τις απάτες.
Αυτή η τάση, που δεν είναι παρά η φυγή του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού προς τα εμπρός, προς τον παγκόσμιο γκρεμό δηλαδή, με ένταση όλων των καταστροφικών τους χαρακτηριστικών, μας πηγαίνει στην εποχή της γενικευμένης χαοτικής αποσύνθεσης, αν όχι την καθαρή παραφροσύνη. Μετά το μεγάλο Βατερλώ της δυτικής “ριζοσπαστικής Αριστεράς” το 2015, ανοίγει ο δρόμος παγκοσμίως στη sui generis Άκρα Δεξιά της εποχής μας, τον Τραμπισμό, στην πυρηνική παραφροσύνη, στον παροξυσμό της επίθεσης στο κλίμα και τώρα, στο πλαίσιο της πανδημίας, στις ίδιες τις έννοιες της Επιστήμης και της Λογικής. Οι δυνάμεις αυτές χρησιμοποιούν την απολύτως δικαιολογημένη δυσπιστία του πληθυσμού απέναντι στο κατεστημένο και την τάση εξέγερσής του για να τη βάλουν στην υπηρεσία του ανορθολογισμού και της πολιτικής απάτης, αναζητώντας σε αυτές τις μεθόδους εναλλακτικό τρόπο να στηρίξουν την εξουσία του μεγάλου παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου, από τους κόλπους του άλλωστε βγήκαν οι “νεοδεξιοί”, υποτιθέμενοι “εθνικιστές αντάρτες” κατά της “παγκοσμιοποίησης”, όπως ο Τραμπ και ο Μπάνον.
Διαπιστώσαμε τα τελευταία χρόνια πόσο τρομερή έγινε λοιπόν η δύναμη του Διαδικτύου, δηλαδή όσων το ελέγχουν, πως μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στην παραφροσύνη σημαντικά τμήματα των κοινωνιών μας.
Αυτή ακριβώς η εξέλιξη υπογραμμίζει την εξαιρετικά κρίσιμη και επείγουσα σημασία του να τεθεί η χρήση και η περαιτέρω ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορίας, όπως άλλωστε και όλων των νέων τεχνολογιών, υπό κοινωνικό, εθνικό και διεθνή έλεγχο. Ούτε είναι λογικό να αποδεχόμαστε εκ των προτέρων και χωρίς καμία συζήτηση οποιαδήποτε νέα τεχνολογία, της οποίας οι κίνδυνοι μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτεροι από τα οφέλη, γιατί έτσι θέλει μια φούχτα πολυεθνικών εταιρειών. Δεν ζούμε πια την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης και δεν χρειάζεται να μπούμε στην εποχή των Τεράτων. Για ποιο σκοπό χρειαζόμαστε την τεχνολογία 5G ή το Ίντερνετ των Πραγμάτων; Γιατί πρέπει να αναπτύσσουμε συνεχώς νέες τεχνολογίες (και “παραγωγικές δυνάμεις”), ακόμα και όταν το αρνητικό δυναμικό τους για τον πολιτισμό (ή και την ζωή πάνω στη Γη), αρχίζει να υπερβαίνει τα οφέλη για τους ανθρώπους; Και, σε τελική ανάλυση, ποιος πρέπει να παίρνει αυτές τις αποφάσεις;
Βρισκόμαστε τώρα σε ένα σημείο καμπής, διατρέχοντας τον κίνδυνο να αντιστρέψουμε πλήρως τη σχέση μας με και να γίνουμε απλά αντικείμενα των ίδιων των εργαλείων που αναπτύξαμε για να κυριαρχήσουμε στη Φύση, δηλαδή των παραγωγικών δυνάμεων, του Χρήματος, των Όπλων μας και, τελικά, ενδεχομένως, ενός συστήματος τεχνητής νοημοσύνης ικανού να επιβάλλει τη δική του υπέρτατη θέληση στον Άνθρωπο (είτε σε καθαρή μορφή, είτε ως υβριδικό σύστημα εξουσίας μιας ολιγαρχίας πάμπλουτων “υπερανθρώπων” και ρομπότ).
