Στον Γιάννη, τον Γαβριήλ
και τη Χριστίνα
«Πολλοί διάττοντες ευτυχισμένο καλοκαίρι»
Οι πρώτες γραμμές ενός κλασικού πλέον κειμένου της ουτοπικής λογοτεχνίας, του Αναρχικού των δύο κόσμων, της Ούρσουλα Λε Γκεν, δεν θυμίζουν τίποτα το «ουτοπικό». Πρόκειται για την περιγραφή ενός τοίχου. Και μάλιστα ενός συνηθισμένου τοίχου, μιας μάντρας. Δεν είναι ούτε πολύ ψηλός, ούτε πολύ χαμηλός, ενώ τα υλικά από τα οποία έχει φτιαχτεί είναι κοινά και το χτίσιμο κάπως ακανόνιστο, πρόχειρο. Εντούτοις, στο σημείο διασταύρωσής του με τον δρόμο υπάρχει ένα γεωμετρικό κοίλωμα, «μια γραμμή», «μια ιδέα συνόρου».
Το σύνορο, στις ποικίλες μορφές που μπορεί να πάρει, είναι πρωταρχικής σημασίας για όλες τις ουτοπίες. Μάλιστα, η πραγματική, υλική, προσπάθεια δημιουργίας ενός συνόρου, ενός ορίου που σκοπό έχει να διαχωρίσει αλλά και να προστατέψει την ουτοπία, μπορεί να βρεθεί ήδη στο αφετηριακό νεώτερο κείμενο του είδους: την αναγεννησιακή Ουτοπία του Τόμας Μορ (1516). Εκεί, ο βασιλιάς της κοινότητας Ουτόπος σκάβει ένα κανάλι πλάτους 15 μιλίων το οποίο και θα αναδιαμορφώσει τη μέχρι πρότινος χερσόνησο σε αυτόνομο νησί. Η υλική δημιουργία του συνόρου θα σημάνει την αφετηρία της νέας κοινωνικής οργάνωσης εντός της κοινότητας, βασικό χαρακτηριστικό της οποίας είναι, μεταξύ άλλων, η απουσία ατομικής ιδιοκτησίας.
Όταν ανεβαίνει κανείς για πρώτη φορά τα δρομάκια των Χανίων προς τον λόφο Καστέλι με σκοπό να συναντήσει σε λίγο την είσοδο του κτιρίου της 5ης Μεραρχίας, ειδικά αν είναι καλοκαίρι και κοντά στο σούρουπο της αμφιλύκης, όταν οι σκιές εξαφανίζονται αλλά η νύχτα δεν έχει πέσει ακόμη, καταλαμβάνεται από μια παρόμοια «συνοριακή» διαίσθηση. Μόλις περάσει την πύλη της παλιάς πρυτανείας του Πανεπιστημίου η διαίσθηση μεταβάλλεται σε απτή πραγματικότητα.
Η κατάληψη Ρόζα Νέρα τα τελευταία 17 χρόνια έχει καταφέρει να δημιουργήσει έναν θύλακα διαφορετικής ζωής εκτός και ενάντια στο μεγάλο σύγχρονο τοτέμ: την εμπορευματική μορφή. Χωρικά εντός –και μάλιστα στην υψηλότερη και ομορφότερη τοποθεσία- του αστικού ιστού μιας πόλης που έχει δώσει τα πάντα στην εμπορευματική κατανάλωση μέσω της τουριστικής βιομηχανίας, βρίσκεται ταυτόχρονα κοινωνικά και πολιτισμικά εκτός. Η λογική της «ελεύθερης συνεισφοράς» αποτελεί αδιαπραγμάτευτη αρχή σε όλες τις διαδικασίες παραγωγής καταστάσεων που λαμβάνουν χώρα στα πλαίσια του εγχειρήματος. Και αυτές είναι πολλές και διαφορετικές. Στέγαση για όσες την έχουν ανάγκη, συλλογικές κουζίνες σε τακτά διαστήματα, αντιεμπορευματικό καφενείο, στήριξη αγρο-οικολογικών πρωτοβουλιών, δανειστική βιβλιοθήκη, ομάδα παραδοσιακών χορών, θεατρική σκηνή, σχολεία αυτομόρφωσης, οργανωμένοι παιδότοποι, συναυλίες και γλέντια ανοιχτά σε όλους, αλλά και άνοιγμα του χώρου σε όλους όσους από το στρατόπεδο των καταπιεσμένων τον έχουν ανάγκη για οποιονδήποτε λόγο.
Το μαύρο ρόδο του παλιού λιμανιού στα Χανιά, οριοθετείται χωροταξικά με φυσικό τρόπο από την υπόλοιπη πόλη, καταλαμβάνοντας μια έκταση-κόσμημα, όπου η απεριόριστη θέα της θάλασσας ενώνεται τα βράδια με τους λαμπερούς αστερισμούς των μεσογειακών ονείρων. Ένα μέρος που μαγνητίζει τους πάντες, καθώς φέρνει στην επιφάνεια την, σήμερα είτε καταπιεσμένη είτε φριχτά διαστρεβλωμένη, πραγματική ζωή των φυσικών αισθήσεων και του σώματος. Όποια την επισκέπτεται για πρώτη φορά, δεν μπορεί παρά να υποστεί μια διαδικασία «αυτο-ετέρωσης», ένα άνοιγμα του εαυτού προς δυνατότητες και πραγματικότητες κοινωνικές και συναισθηματικές άγνωστες ως εκείνη τη στιγμή. Μια αίσθηση «αιώρησης» εκτός των μέχρι τώρα συγκροτημένων προσωπικών ταυτοτήτων, όπου ο φόβος της «πτώσης» αντιρροπείται από τη λάμψη της καινούργιας προοπτικής και της ελπίδας. Περίπου όπως γίνεται με τα αστέρια. Καλλιεργείται έτσι, άμεσα και με ηπιότητα, ένα πολύ γόνιμο έδαφος για την ανατροπή της ισχύουσας πολιτικής και κοινωνικής εμπειρίας στο εδώ και το τώρα.
Η παροντικότητα/επιτελεστικότητα του αναρχικού πολιτικού προτάγματος μοιάζει, για όσους έχουν διαπαιδαγωγηθεί πολιτικά στην μαρξιστική παράδοση, στην καλύτερη περίπτωση κάτι το ανέφικτο, ακόμα και αφελές. Η δημιουργία ελεύθερων και δραστικά ανταγωνιστικών –μεταμορφωτικών της πραγματικότητας- χωροχρόνων σκοντάφτει για εμάς σε παλιές ιστορίες. Στη μαρξική νουθεσία προς τον Προυντόν πως το μονοπώλιο θα υπερισχύσει νομοτελειακά των αυτόνομων παραγωγικών συνεταιρισμών. Στην καλά εδραιωμένη πεποίθηση πως τα γαλατικά χωριά δεν μπορούν να επιβιώσουν όταν γύρω τους οι Ρωμαίοι έχουν καταλάβει τα πάντα.
Η Ρόζα μαρτυρά με εντυπωσιακό τρόπο για το αντίθετο. Και αυτό γιατί σε τελευταία ανάλυση δεν πρόκειται για έναν «θύλακα» αλλά μάλλον για ένα «κατώφλι». Η ιστορία του χώρου είναι η ιστορία του διαχωρισμού στον οποίον προβαίνει πάντα η εξουσία. Χτισμένα το 1870, το κτίριο και η εντυπωσιακή αυλή χρησιμοποιήθηκαν ως κατοικία για τον Τούρκο Πασά. Μετά την κρητική επανάσταση του 1898 έμενε στην έπαυλη ο Πρίγκιπας Γεώργιος ως Ύπατος Αρμοστής. Στη ναζιστική κατοχή ήταν έδρα της γκεστάπο και τα υπόγεια του κτιρίου αξιοποιήθηκαν ως κελιά βασανιστηρίων, ενώ στη Χούντα εγκαταστάθηκε η ΕΣΑ και το μέρος έγινε η στρατιωτική έδρα της 5ης Μεραρχίας. Με την κατάληψη του 2004 η λογική του διαχωρισμού αντιστρέφεται. Ενώ στο χωροταξικό επίπεδο, το σύνορο διατηρείται προσφέροντας «άμυνα» απέναντι στο «εκτός» της γενικευμένης εμπορευματικής παραγωγής, στο επίπεδο της κοινωνικής καθημερινότητας η αυλή του Λόφου μετασχηματίζεται σε ένα «κατώφλι» που στόχο έχει να μειώσει όλες τις αποστάσεις. Το «άνοιγμα» προς την κοινωνία των Χανίων αποτελεί το σήμα-κατατεθέν της κατάληψης, καθώς και την ουσιαστική αιτία της πολιτικής της επιτυχίας.
Στα Χανιά η αναρχική στρατηγική της εδαφικοποίησης των αντιστάσεων και της δημιουργίας νέων μορφών ζωής και συνύπαρξης σε πείσμα της κυρίαρχης και διάχυτης εξουσίας του εμπορεύματος και των πολιτικών του φορέων και υπερασπιστών, έχει δώσει πλούσιους καρπούς. Αυτοί οι τελευταίοι δεν είναι εμφανείς για όσους κρίνουν την πολιτική αποτελεσματικότητα με τους όρους της αστικής δημόσιας σφαίρας. Δεν θα εμφανιστούν ποτέ ως αριθμοί σε οποιαδήποτε τοπική ή εθνική δημοσκόπηση. Παρ’ όλα αυτά, η αίσθηση πως «εδώ και τώρα» εκτυλίσσεται και μορφοποιείται σε όλο της το δυνατό εύρος μια συνεπής και αποτελεσματική «γραμμή μαζών» είναι κάτι παραπάνω από εμφανής στον παρατηρητή.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως το σύνθημα που βγήκε από τις πρώτες συνελεύσεις μετά την εισβολή της αστυνομίας και την εκκένωση της Ρόζα Νέρα στις 5 Σεπτεμβρίου του 2020 ήταν «Κλείσανε τη Ρόζα, ανοίγουμε την πόλη». Σίγουρα μια απάντηση εκτός του ορίζοντα προσδοκιών των μηχανικών της εξουσίας. Μια απάντηση που υπερέβη τα διάφορα «τελεσίγραφα» του Χρυσοχοΐδη εν ριπή οφθαλμού, καθώς έβγαλε μπροστά το μοναδικό πλεονέκτημα της οργανικής σύνδεσης του εγχειρήματος με ένα πολύ μεγάλο μέρος των κατοίκων και της νεολαίας της περιοχής. Οι πολύτιμοι καρποί της καθημερινής συνύπαρξης και γόνιμης σύνδεσης του πολιτικού με το υπαρξιακό βγήκαν έτσι στην εμπροσθοφυλακή της υπεράσπισης των ελεύθερων εδαφών στο Καστέλι, αλλά και της διεκδίκησης, τώρα πια, ολόκληρου του κοινωνικού χώρου της πόλης. Όλες εκείνες που βρήκαν στέγη και καταφύγιο, αυτές και τα παιδιά τους, στη Ρόζα επιβιώνοντας από τις επιθέσεις της πατριαρχίας, όλοι όσοι βρήκαν σπίτι και μια νέα κοινότητα στο Καστέλι κυνηγημένοι από τον ιμπεριαλισμό και την ντόπια εξουσία στις χώρες της Ανατολής, οι φτωχοδιάβολοι παντός είδους, οι φοιτητές και οι μαθητές που «άλλαξαν» μέσα από τα σχολεία αυτομόρφωσης και τις βραδινές βόλτες στην αυλή, τα παιδιά που χόρεψαν και ερωτεύτηκαν στα μεγαλειώδη γλέντια των γενεθλίων της Ρόζας, όλα τα υποκείμενα που συνδέθηκαν έστω και για λίγο μαζί της βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αγώνα για την επανοικειοποίησή της.
Έτσι μόνο μπορεί να εξηγηθεί η θριαμβευτική, και με την επιχειρησιακή συνεργασία ενός μεγάλου μέρους των κατοίκων, ανακατάληψη του λόφου στο Καστέλι τον Ιούνιο που μας πέρασε.
Την πρώτη του Οκτώβρη απορρίφθηκαν από το Δικαστήριο Χανίων τα ασφαλιστικά μέτρα του Πανεπιστημίου Κρήτης και της εταιρείας Belvedere που ζητούσαν την εκ νέου εισβολή της αστυνομίας και το διώξιμο «των καταληψιών». Ο λόφος στο Καστέλι δεν θα γίνει ένα ακόμα ξενοδοχείο με πισίνα. Της πρωτοφανούς δικαστικής απόφασης είχε προηγηθεί μια άλλη ετυμηγορία, αυτή του κόσμου και των συνοδοιπόρων από τα Χανιά, τη Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα, τη Βαρκελώνη, τη Χομς, το Σαν Φρανσίσκο και τα βουνά του Μεξικού που δήλωνε κατηγορηματικά: Όλα για όλους, τίποτα για μας – είμαστε ο δρόμος, και πρέπει να συνεχίσουμε.
