Οι θεωρίες για την προέλευση του κορονοϊού Sars-Cov-2 και τις αιτίες της εμφάνισής του έδωσαν και πήραν, το ίδιο και οι αμοιβαίες κατηγορίες Αμερικανών και Κινέζων ότι πρόκειται για προϊόν κάποιου εργαστηρίου τους. Το πιθανότερο είναι ότι δεν θα μάθουμε ποτέ με βεβαιότητα τι συνέβη. Ό,τι όμως και αν συνέβη ή δεν συνέβη, η πανδημία συνιστά ασφαλώς μια σοβαρή προειδοποίηση για το τι μπορεί να συμβεί με την έκταση και το είδος των ερευνών που διεξάγονται στα εργαστήρια βιοτεχνολογίας ανά την υφήλιο (όπως φυσικά και με τη συνεχή, όλο και σοβαρότερη διαταραχή της ισορροπίας ανάμεσα στον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον). Γνωρίζουμε άλλωστε ότι επιστήμονες από την Κίνα, τις ΗΠΑ και την Αυστραλία συνεργάστηκαν στην έρευνα ή προσέφεραν χρηματοδότηση για έρευνα για τους κορονοϊούς των νυχτερίδων προτού εμφανισθεί ο Sars-Cov-2.

Ο κίνδυνος να εμφανιστεί ένας τροποποιημένος ιός γρίπης που θα έχει διαφύγει από ένα εργαστήριο είναι σχεδόν αδύνατο να μηδενιστεί και είναι, δεδομένων των συνεπειών μιας τέτοιας «διαφυγής», απαράδεκτα υψηλός. Αυτό υποστηρίζει ο βετεράνος ειδικός σε θέματα βιοτεχνολογίας και βιολογικών όπλων Dr. Lynn C. Klotz, του Κέντρου Ελέγχου των Εξοπλισμών και Μη Διάδοσης (Center for Arms Control and Non-Proliferation), σε μελέτη του που δημοσίευσε η έγκυρη, πολύ κριτική αμερικανική επιθεώρηση ελέγχου των εξοπλισμών, το Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων (The Bulletin of Atomic Scientists).

Είναι γνωστό ότι υπάρχουν, κατ’ ελάχιστον, 14 εργαστήρια στις ΗΠΑ, την Κίνα, την Ολλανδία, τη Βρετανία, την Ιαπωνία, την Ιταλία και τη Νότιο Κορέα που πραγματοποιούν έρευνα για δημιουργία επικίνδυνων ιών ή ενίσχυση υπαρχόντων με την απόκτηση δυνατότητας μεταφοράς σε θηλαστικά – και φυσικά κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει την πιθανότητα, το αντίθετο, να γίνονται και σε άλλα εργαστήρια και κράτη τέτοιες έρευνες.

Σύμφωνα με τη μελέτη του Bulletin, η πιθανότητα διαφυγής ενός ιού από ατύχημα σε κάποιο εργαστήριο και πρόκλησης εξ αυτού του λόγου μιας πανδημίας τύπου 1918, που θα μπορούσε να σκοτώσει 50-100 εκατομμύρια ανθρώπους κατ’ έτος είναι 0.246% για κάθε έτος συνεχιζόμενης έρευνας.

Υποτίθεται ότι αυτές οι έρευνες δικαιολογούνται από την επιδίωξη των επιστημόνων να παράγουν νέους ιούς προτού τους παραγάγει η φύση, ώστε να βρουν εν συνεχεία και εμβόλιο να τους αντιμετωπίσουν αν εμφανισθούν. Λέμε «υποτίθεται», γιατί η απόκτηση τέτοιων «θεϊκών» βιοτεχνολογικών δυνατοτήτων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διάφορους διόλου ευγενείς σκοπούς.

Είτε έτσι όμως, είτε αλλιώς, το πρόβλημα είναι ο κίνδυνος να παραγάγουν τελικά οι επιστήμονες τους ιούς που λένε ότι θέλουν να καταπολεμήσουν. Οι ιοί μπορούν να «διαφύγουν» με πολλούς τρόπους: γιατί τους κολλάει ένας εργαζόμενος στο εργαστήριο που δεν το συνειδητοποιεί ή δεν το αναφέρει, από λάθος χαρακτηρισμό ενός ιού ως ακίνδυνου, από διάδοση του ιού στην κοινότητα από ένα πνευματικά ασταθές ή κακόβουλο άτομο (όπως και από τους οπαδούς ακραίων ολοκληρωτικών αντιλήψεων, θα προσθέταμε, στην ύπαρξη των οποίων μέσα στο κέντρο του δυτικού συστήματος εξουσίας έχουμε αναφερθεί στο παρελθόν και οι οποίοι είναι πιθανότατα υπεύθυνοι για τις επιθέσεις με άνθρακα το 2001).

Σύμφωνα με τη μελέτη, τα στοιχεία από τα αμερικανικά εργαστήρια επιπέδου 3 βιοασφάλειας δείχνουν ότι το ανθρώπινο σφάλμα υπήρξε υπεύθυνο για το 67-79,3% των εν δυνάμει εκθέσεων σε ιούς.

Ορισμένες χώρες επεχείρησαν να θέσουν περιορισμούς στην έρευνα «απόκτησης λειτουργίας» (gain-of-function), με την οποία τροποποιούνται οι ιοί και γίνεται δυνατή η μετάδοσή τους στα θηλαστικά. Όμως οι σχετικοί κανονισμοί είναι πολύ ευέλικτοι και επιτρέπουν εύκολα την παράκαμψή τους.

Για όλους τους λόγους αυτούς και δεδομένων των κινδύνων νέων πανδημιών, η μελέτη καλεί σε επανεξέταση του κατά πόσον πρέπει να συνεχισθούν παρόμοιες έρευνες. Τέτοιες προειδοποιήσεις έχουν διατυπωθεί και στο παρελθόν, αλλά η πανδημία ανέδειξε με δραματικό τρόπο το ζήτημα.

Βέβαια, είναι απίθανο μεγάλες δυνάμεις να συγκατατεθούν σε διακοπή τέτοιων ερευνών, αν δεν το πράξουν όλες. Με το διεθνές κλίμα που επικρατεί σήμερα και με τις σημαντικότερες συμφωνίες ελέγχου των εξοπλισμών να καταπίπτουν η μία μετά την άλλη, τα πράγματα φαίνονται πολύ σκοτεινά ως προς τον έλεγχο και της βιοτεχνολογίας και των πολλών άλλων τεχνολογιών που είναι δυνατό να προκαλέσουν πολύ μεγάλες, ενίοτε μη αντιστρέψιμες ζημιές στην ανθρωπότητα. Το ζήτημα του κοινωνικού και διεθνούς ελέγχου της τεχνολογίας καθίσταται ένα από τα σοβαρότερα του 21ου αιώνα, πιθανώς ζήτημα επιβίωσης της ανθρωπότητας.