Τον τελευταίο καιρό η εκλογολογία έχει αρχίσει να φουντώνει πάλι στην Ελλάδα. Άλλωστε, βρισκόμαστε 18 μήνες πριν από την εξάντληση της τετραετίας (Ιούλης ’23) με τον Κυριάκο Μητσοτάκη να μπαίνει σοβαρά στον πειρασμό να καταφύγει σε πρόωρες κάλπες ώστε να αποφύγει περαιτέρω φθορά (που ήδη έχει αρχίσει να φαίνεται παντοιοτρόπως), να «κάψει» την Απλή Αναλογική, να ανανεώσει την εντολή του εκλογικού σώματος, να επιφέρει πιθανώς και άλλες ήττες στους αντιπάλους του αν επιβεβαιωθούν οι δημοσκοπήσεις και να προχωρήσει το πρόγραμμά του με τον κορονοϊό πλέον πίσω του ή τουλάχιστον τη χειρότερη φάση του: «δώστε μου ξανά μια δεύτερη ευκαιρία», «κάναμε λάθη αλλά τα καταφέραμε παρά τις αντίξοες συνθήκες», «εγώ ή χάος», «ψηφίστε με για να αποφύγουμε περιπέτειες», «ψηφίστε με για να μην ξανάρθει ο ΣΥΡΙΖΑ», κ.ά. θα είναι τα βασικά του μηνύματα.
Τίθεται λοιπόν φυσιολογικά το ερώτημα αν θα μπορέσει το πρώτο κόμμα να σχηματίσει κυβέρνηση μετά τις πρώτες εκλογές (που θα γίνουν με Απλή) ή αλλιώς αν θα πάμε σε δεύτερες εκλογές (με ενισχυμένη αναλογική). Ο μεν Κυριάκος Μητσοτάκης έχει προαναγγείλει προσφυγή σε δεύτερες κάλπες αν δεν πάρει αυτοδυναμία στις πρώτες, ο δε Αλέξης Τσίπρας έχει μιλήσει για σχηματισμό «προοδευτικής κυβέρνησης» και με τις απλές αν ο ΣΥΡΙΖΑ βγει πρώτο κόμμα. Πόσο, όμως, είναι το όριο για να σχηματιστεί κυβέρνηση που θα έχει τη «δεδηλωμένη», δηλ την απόλυτη πλειοψηφία (151/300) στη Βουλή; Τι ποσοστό θέλουν τα κόμματα μετά την Απλή Αναλογική; Πόσο χρειάζεται το πρώτο κόμμα σε τυχόν δεύτερες εκλογές για αυτοδυναμία; Σε αυτά τα ερωτήματα απαντάει το συγκεκριμένο άρθρο.
Η Απλή Αναλογική (με όριο)
Στην Απλή Αναλογική, με την οποίαν θα γίνουν οι αμέσως επόμενες εκλογές, τα πράγματα είναι (σχετικά) απλά: όσες ψήφους έχεις, τόσες έδρες βγάζεις. Λέμε, όμως, σχετικά, γιατί έδρες στη Βουλή παίρνουν μόνο όσα κόμματα περάσουν το 3%. Αυτό αντίστροφα σημαίνει ότι όσα κόμματα δεν πιάσουν το 3%, δεν εκπροσωπούνται κι επομένως οι ψήφοι τους αφαιρούνται από τον υπολογισμό των εδρών. Πχ αν τα κόμματα που δεν πιάσουν το όριο του 3% πάρουν αθροιστικά 10%, τότε το πρώτο κόμμα (ή ένας συνασπισμός κομμάτων) για να πάρει την πλειοψηφία, δεν χρειάζεται τις μισές ψήφους συνολικά αλλά τις μισές ψήφους των κομμάτων που μπήκαν στη Βουλή, δηλ 0,5 * 90%= 45%. Αλλιώς ειπωμένο, θα πρέπει να γίνεται αναγωγή κάθε φορά του ποσοστού που παίρνει κάθε κόμμα (στην Απλή Αναλογική δεν υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ πρώτου κόμματος και άλλων κομμάτων) στο νέο ποσοστό που αυτό αντιπροσωπεύει εντός Βουλής.
Αυτό μπορεί να γίνει με μια απλή μέθοδο των τριών:
εάν ένα κόμμα πήρε πχ 40% και τα κόμματα εντός βουλής είναι 97%
πόσο χ=…….% είναι αυτό το ποσοστό στα 100;;;
Το νέο του ποσοστό θα είναι χ=(40% * 100)/ 97% = 41,2%.
Πόσες έδρες θα πάρει λοιπόν αυτό το κόμμα; Τόσες όσες αναλογούν στο νέο του ποσοστό σε σύνολο 300 εδρών που έχει η Βουλή.Για να υπολογίσουμε λοιπόν τις έδρες του κάθε κόμματος μπορούμε με βάση την απλή εξίσωση:
Στην περίπτωσή μας, το κόμμα που πήρε 40%, θα πάρει το 41,2% των 300 εδρών, δηλ 41,2%*300= 124 έδρες. Κτλ, κτλ.
Σημειωτέον ότι στην Απλή Αναλογική αυτό ισχύει όχι μόνο για το πρώτο κόμμα αλλά για όλα τα κόμματα και για συνασπισμούς κομμάτων που μπαίνουν στη Βουλή.
Πριν δούμε τον Πίνακα που προκύπτει από την παραπάνω εξίσωση, καλό είναι να δούμε επίσης πόσο συνήθως είναι το ποσοστό των κομμάτων που μένουν εκτός βουλής. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τη διακύμανση από τότε που πρωτοκαθιερώθηκε το όριο το 1993.
Βλέπουμε ότι κυμαίνεται από 3% το 2007 μέχρι και 19% στον «εκλογικό σεισμό» τον Μάη του 2012με μέσο όρο το 6,84%, ενώ στις προηγούμενες εκλογές του 2019 ήταν 8,1%. Αυτό το ποσοστό συνήθως είναι μεγαλύτερο στις ευρωεκλογές πχ το 2019 ήταν 21%.
Ο Πίνακας που δείχνει πόσο παίρνει το κάθε κόμμα (ή συνασπισμός κομμάτων) μετά τις επόμενες εκλογές της Απλής Αναλογικής είναι ο παρακάτω:
Βλέπουμε ότι γενικά είναι πολύ δύσκολο να βγάλει αυτοδυναμία ένα κόμμα ή ακόμη και ένας συνδυασμός κομμάτων. Στην πράξη, αν το ποσοστό των κομμάτων εκτός βουλής κινηθεί πέριξ του ιστορικού τους Μέσου Όρου, δηλ κοντά στο 6-7%, τότε το πρώτο κόμμα (ή οποιοσδήποτε συνδυασμός κομμάτων) θα χρειαστεί πάνω από 47% για να σχηματίσει μια οριακή πλειοψηφία.
Στις εκλογές του 2019 πχ η Νέα Δημοκρατία με 39,85% και με τα εκτός βουλής στο 8,1%, με Απλή Αναλογική θα είχε 130 έδρες και δεν θα σχημάτιζε αυτοδυναμία. Μαζί πχ με τη ΛΥΣΗ του Κ. Βελόπουλου θα είχαν (39,85%+3,7%=43,55%) αθροιστικά 142 έδρες οπότε και πάλι δεν θα μπορούσαν να σχηματίσουν αυτοδύναμη κυβέρνηση που όμως θα μπορούσε να σχηματιστεί αν η ΝΔ συμμαχούσε μετεκλογικά με το ΚΙΝΑΛ (39,85%+8,1%=47,95%) έχοντας μαζί 157 έδρες. Ο ΣΥΡΙΖΑ με το ΚΙΝΑΛ πάλι δεν θα μπορούσαν να σχηματίσουν από μόνοι τους αυτοδυναμία καθώς το άθροισμά τους θα ήταν μόνο 39,63% δηλ 130 έδρες και δεν θα έφτανε ούτε η προσθήκη του ΜΕΡΑ με 3,44% (σύνολο 43%).
Ενισχυμένη Αναλογική
Η ενισχυμένη αναλογική που έχει ψηφιστεί θα ισχύσει από τη μεθεπόμενη φορά, καθώς αυτό το νομοσχέδιο της ΝΔ δεν συγκέντρωσε τα 2/3 της Βουλής που απαιτεί το Σύνταγμα για να γίνουν έτσι την αμέσως επόμενη φορά. Σε περίπτωση, λοιπόν, που δεν σχηματιστεί Κυβέρνηση μετά τις εκλογές με Απλή Αναλογική, τότε θα γίνουν και δεύτερες εκλογές αλλά με Ενισχυμένη Αναλογική. Το συγκεκριμένο σύστημα είναι μια παραλλαγή του προηγούμενου (όπως γίνονταν όλες οι προηγούμενες εκλογές μέχρι και το 2019),που προέβλεπε 50 έδρες μπόνους στάνταρ για το πρώτο κόμμα ανεξαρτήτως ποσοστού και αναλογική κατανομή των υπόλοιπων 250 εδρών στα άλλα κόμματα που πιάνουν το όριο. Τώρα, το μπόνους δεν είναι πάντα 50 έδρες όπως πριν αλλά κυμαινόμενο: ο πρώτος παίρνει σίγουρα 20 έδρες εφόσον πιάσει 25% κι από κει και πέρα παίρνει μία έδρα για κάθε επιπλέον 0,5% που έχει και μέχρι το 40% οπότε και πιάνει το ταβάνι το 50 εδρών μπόνους, με το υπόλοιπο των εδρών (δηλ 300 έδρες μείον το μπόνους) να μοιράζονται αναλογικά σε όλα τα κόμματα που μπαίνουν στη Βουλή. Πχ αν το πρώτο κόμμα πιάσει 32%, τότε θα πάρει μπόνους 34 έδρες(=20+14) και όλα τα κόμματα (το πρώτο, το δεύτερο, το τρίτο, κτλ) θα μοιραστούν αναλογικά τις υπόλοιπες 300-34=266 έδρες. Αν ο πρώτος πιάσει 32,5% τότε θα πάρει 35 έδρες μπόνους και οι υπόλοιπες έδρες (300-35=265) θα μοιραστούν αναλογικά, κ.ο.κ. Το μπόνους του πρώτου ανάλογα με το ποσοστό του φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.
Η εξίσωση που λύνει το ερώτημα λοιπόν για το πόσο χρειάζεται το πρώτο κόμμα είναι η εξής:
Όπου Πα = ποσοστό πρώτου κόμματος
Πεβ = ποσοστό κομμάτων εντός βουλής (αθροιστικά)
Με βάση τον παραπάνω τύπο, μπορεί να φτιαχτεί ένας συνοπτικός Πίνακας, όπως πριν με την Απλή, που να δείχνει περίπου την περιοχή στην οποίαν πρέπει να κινηθεί το πρώτο κόμμα.
Πριν από αυτό, έχει σημασία να δούμε πόσο συνήθως παίρνουν τα πρώτα κόμματα. Αυτό είναι δύσκολο να απαντηθεί με μέσους όρους καθώς υπάρχει σοβαρή διαφορά μεταξύ των εκλογών που είχαν γίνει πριν από το Μνημόνιο και των εκλογών που έγιναν μετά από αυτό: τα ποσοστά των πρώτων πλέον είναι πολύ χαμηλότερα, ακόμη και σε συνθήκες ενισχυμένης αναλογικής (που συνήθως ευνοούν τον πρώτον). Όπως βλέπουμε, μέχρι και το 2009 το ποσοστό του πρώτου κυμαινόταν πάντα πάνω από το 41% ενώ μετά το Μνημόνιο είναι συνήθως στο 30-40%, με ιστορικό μέσο όρο όλου του χρονικού διαστήματος το 38,49%.
Έχοντας όλα αυτά υπόψη, ας δούμε τον Πίνακα που μας δείχνει πόσες έδρες βγάζει το πρώτο κόμμα με ενισχυμένη αναλογική:
Όπως βλέπουμε, για να σχηματιστεί αυτοδυναμία με ένα ποσοστό κομμάτων εκτός βουλής κοντά στο 6-7%, απαιτείται ποσοστό πάνω από 38% το οποίο πέφτει όσο αυξάνονται τα εκτός βουλής κόμματα (πχ με 12% εκτός βουλής ο πρώτος χρειάζεται μόνο 36,5%). Στις προηγούμενες εκλογές όμως του 2019δεν θα είχαμε καμιά ουσιαστική διαφοροποίηση στις έδρες σε σχέση με αυτό που έγινε καθώς το μπόνους που πήρε η ΝΔ με το προηγούμενο σύστημα και το οποίο ήταν τότε στάνταρ για τον πρώτο ανεξαρτήτως ποσοστό (50 έδρες) θα ήταν και τώρα 50 λόγω του υψηλού ποσοστού (39,85%) που πήρε το πρώτο κόμμα.
Συμπέρασμα
Με βάση τα ισχύοντα και μετά από εξέταση των εκλογικών συστημάτων, διαπιστώθηκε ότι η απάντηση στο αρχικό ερώτημα («τι ποσοστό χρειάζεται το πρώτο κόμμα για επίτευξη αυτοδυναμίας δηλ 151/300 έδρες») είναι η εξής:
- Το τι ποσοστό απαιτείται για αυτοδυναμία εξαρτάται άμεσα από το ποσοστό των κομμάτων που θα μείνουν εκτός βουλής, που θα πάρουν δηλ κάτω από 3%. Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των κομμάτων εκτός βουλής, τόσο πιο εύκολη είναι η επίτευξη αυτοδυναμίας είτε στην Απλή είτε στην Ενισχυμένη Αναλογική.
- Στην Απλή Αναλογική, με την οποίαν θα γίνουν οι αμέσως επόμενες εκλογές, το ελάχιστο ποσοστό για την επίτευξη αυτοδυναμίας κυμαίνεται στο 46-47% (είτε για το πρώτο κόμμα είτε για μετεκλογική συμμαχία κομμάτων), αν τα εκτός βουλής κόμματα κινηθούν αθροιστικά κοντά στον ιστορικό τους μέσο όρο (6-7%).
- Στην Ενισχυμένη Αναλογική, με την οποίαν θα γίνουν οι μεθεπόμενες εκλογές, το ελάχιστο ποσοστό για την επίτευξη αυτοδυναμίας για το πρώτο κόμμα κυμαίνεται στο 38-39%, αν τα εκτός βουλής κόμματα κινηθούν αθροιστικά κοντά στον ιστορικό τους μέσο όρο (6-7%).
Πηγή: ΥΠΕΣ-εκλογές
Σημείωση: Ευχαριστώ τον συνάδελφο Μαθηματικό Παναγιώτη Παπαμιχαήλ και τη συναδέλφισσα Οικονομολόγο Ε.Κ. για την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφεραν στους μαθηματικούς υπολογισμούς.
