Πρόσφατα έχουν δει το φως της δημοσιότητας πολλές αναφορές για μια αρκετά ενεργή, έως επιθετική, εξωτερική πολιτική της ισπανικής κυβέρνησης. Τις τελευταίες μέρες είχαμε την συμμετοχή ισπανικών πολεμικών πλοίων στην Μαύρη Θάλασσα στο πλευρό του ΝΑΤΟ, ενάντια στη Ρωσία. Παλαιότερα, τη ναυπηγική συνεργασία της Ισπανίας με την Τουρκία και την διπλωματική της στήριξη στην τελευταία – καθώς επίσης και για τις νεοαποικιακές της συμπεριφορές απέναντι στα κράτη της Λατινικής Αμερικής, κυρίως τη Βενεζουέλα με την αναγνώριση Γουαιδό. Ταυτόχρονα ένας από τους κυβερνητικούς εταίρους της ισπανικής κυβέρνησης μετέχει σε πρωτοβουλίες που καλούν ενάντια σε έναν ενδεχόμενο πόλεμο στην Ουκρανία. Όλα αυτά θα πρέπει να τα εξετάσουμε σε συνάρτηση με τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις στην Ισπανία και τις εκλογές που θα διεξαχθούν το 2023.
Οι γενικές βουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου 2019 στην Ισπανία είχαν ως αποτέλεσμα κανένα από τα κόμματα να μην συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία που απαιτείται για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Έπειτα από δύο μήνες διαπραγματεύσεων, σχηματίστηκε τον Ιανουάριο του 2020 μια κυβέρνηση ενός αριστερού συνασπισμού μεταξύ του PSOE (Ισπανικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα) και του Unidas Podemos (Ενωμένες Μπορούμε). Έχοντας λάβει την απαραίτητη κοινοβουλευτική υποστήριξη πλέον, ο Πέδρο Σάντσεθ, ο ηγέτης των Σοσιαλιστών, ανέλαβε τη θέση του Ισπανού πρωθυπουργού.
Τα καταλανικά και βασκικά κόμματα είναι πλέον ζωτικής σημασίας για την νέα ισπανική κυβέρνηση, δεδομένου ότι πρόκειται για την πρώτη κυβέρνηση συνασπισμού στην ιστορία της σύγχρονης Ισπανίας, η οποία μάλιστα, δεν βασίζεται σε μια σταθερή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, με αποτέλεσμα ο ρόλος των περιφερειακών κομμάτων να έχει αυξηθεί σημαντικά. Ο συνασπισμός PSOE-Podemos έχει μόνο 155 εκπροσώπους, υπολειπόμενος της πλειοψηφίας (176) κατά 21 ψήφους. Σε μια τέτοια κατάσταση, η επιτυχία οποιασδήποτε πρωτοβουλίας που προωθεί η αριστερή κυβέρνηση, εξαρτάται από την υποστήριξη των άλλων κοινοβουλευτικών κομμάτων – ιδίως των κινημάτων της Καταλονίας και της Χώρας των Βάσκων. Η Ρεπουμπλικανική Αριστερά της Καταλονίας (Esquerra Republicana de Catalunya, το ERC) και το «Μαζί για την Καταλονία» καταλαμβάνουν 13 και 8 έδρες αντίστοιχα, ενώ το Βασκικό Εθνικό Κόμμα (BNP) και το EH-Bildu (με στελέχη από το πρώην Batasuna, πολλά από τα οποία έχουν καταδικαστεί και ως μέλη της Ε.Τ.Α. όπως ο ηγέτης του Arnaldo Otegi) εκπροσωπούνται από 6 και 5 βουλευτές το καθένα αντίστοιχα.
Η υποστήριξη των τεσσάρων περιφερειακών κομμάτων διευκόλυνε ορισμένες κρίσιμες εξελίξεις στην ισπανική πολιτική διαδικασία.Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η ανάληψη του πρωθυπουργικού αξιώματος από τον Σάντσεθ, η επανειλημμένη παράταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης στη χώρα την άνοιξη του 2020, η έγκριση του κρατικού προϋπολογισμού για το 2021, καθώς και η ψήφιση του νομοσχεδίου για τη διανομή των χρημάτων από το ταμείο ανάκαμψης της Ε.Ε. σε νόμο.
Από την άποψη αυτή, τόσο η Καταλονία όσο και η Χώρα των Βάσκων έχουν πλέον περισσότερες ευκαιρίες να προωθήσουν τα συμφέροντά τους για τη διεύρυνση των αυτονομιστικών εξουσιών, με αντάλλαγμα την υποστήριξή τους στα κυβερνητικά σχέδια. Στην περίοδο του δικομματικού συστήματος, όταν το κόμμα που θα κέρδιζε τις γενικές εκλογές θα μπορούσε να σχηματίσει ανεξάρτητα μια κυβέρνηση πλειοψηφίας, οι περιφερειακές δυνάμεις είχαν ασθενέστερη διαπραγματευτική θέση. Ωστόσο, η αξία των ψήφων τους στο Κογκρέσο των Αντιπροσώπων σήμερα έχει αυξηθεί δραστικά. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ο Σάντσεθ δεν έχει άλλο δρόμο από το να εντείνει την αλληλεπίδραση με τις δύο αυτόνομες περιοχές για τα θέματα που τις ενδιαφέρουν. Οδηγείται από την επιθυμία να διατηρήσει τη στήριξη των περιφερειακών δυνάμεων, εξασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα της κυβέρνησής του.
Διαφορετικοί στόχοι
Η πανδημία του κορονοϊού, δεν επέτρεψε να ξεκινήσει ένα άλλο στάδιο διαπραγματεύσεων μεταξύ της ισπανικής κυβέρνησης και της πολιτικής ηγεσίας της Καταλονίας και της Χώρας των Βάσκων. Αξίζει να σημειωθεί ότι κάθε αυτόνομη περιφέρεια έχει τη δική της στρατηγική και τους δικούς της στόχους που επιδιώκει στις διαπραγματεύσεις της με τη Μαδρίτη.
Η ατζέντα των διαπραγματεύσεων της νέας καταλανικής κυβέρνησης, που σχηματίστηκε από το ERC και το «Μαζί για την Καταλονία» μετά τις περιφερειακές εκλογές της 14ης Φεβρουαρίου 2021, περιλαμβάνει, (α) αμνηστία για όλους τους κρατούμενους που κρατούνται μετά το δημοψήφισμα της 1ης Οκτωβρίου 2017, (β) συμφωνία με την κυβέρνηση για τη διεξαγωγή ενός νέου, επίσημου αυτή τη φορά, δημοψηφίσματος για το καθεστώς της αυτονομίας, (γ) αναθεώρηση της τρέχουσας δομής των οικονομικών εισροών υπέρ της αύξησης των επενδύσεων από τη Μαδρίτη στον προϋπολογισμό της αυτόνομης περιφέρειας.
Ταυτόχρονα, η βασκική κυβέρνηση, με επικεφαλής το BNP, έχει διαφορετικούς στόχους: (α) την εφαρμογή όλων των υπόλοιπων διατάξεων που κατοχυρώνονται στο Καταστατικό Αυτονομίας της περιοχής, δηλαδή τη μεταφορά περίπου 30 αρμοδιοτήτων αυτοδιοίκησης στις περιφερειακές αρχές, (β) την επανάληψη των συνομιλιών για ένα νέο Καταστατικό Αυτονομίας, (γ) τη διαμόρφωση μιας ευρείας διαπραγματευτικής πλατφόρμας στην οποία θα συμμετέχουν οι μεγαλύτερες ισπανικές και βασκικές πολιτικές δυνάμεις.
Το 2021, οι διαπραγματεύσεις για τα θέματα αυτά εντατικοποιήθηκαν μεταξύ της Μαδρίτης και των περιφερειών. Κάθε μια περιφέρεια κατάφερε να επιτύχει ορισμένα αποτελέσματα στην επιδίωξη των συμφερόντων της.
Καταλονία: δύο τακτικές νίκες χωρίς προοπτικές για δημοψήφισμα
Τόσο η Καταλονία όσο και η Χώρα των Βάσκων κατάφεραν να επιτύχουν ορισμένες σημαντικές παραχωρήσεις κατά τη διάρκεια της περιόδου Ιουνίου-Οκτωβρίου 2021. Με τον τρόπο αυτό, ο Σάντσεθ έδειξε τη σημασία των δύο αυτόνομων περιφερειών για τη διατήρηση της σταθερότητας στην κυβέρνηση συνασπισμού PSOE-Podemos.
Η Καταλονία κατάφερε να επιτύχει δύο σημαντικά αποτελέσματα. Η πρώτη νίκη ήταν δικαστική. Στις 23 Ιουνίου 2021 χορηγήθηκε αμνηστίακαι στους 12 κρατούμενους που είχαν καταδικαστεί σε ποινές από 9 έως 13 χρόνια για τις κατηγορίες που αφορούσαν το δημοψήφισμα για το καθεστώς της αυτονομίας που διεξήχθη την 1η Οκτωβρίου 2017. Το βήμα αυτό προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις στο Βασίλειο, με διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν σε πολλές περιοχές. Η πλειονότητα των Ισπανών (61%) εξέφρασε τη διαφωνία της με μια τέτοια κίνηση. Ωστόσο, φαίνεται ότι ο Σάντσεθ είναι έτοιμος να κάνει αμφιλεγόμενους συμβιβασμούς για να διατηρήσει τους πολιτικούς του συμμάχους, παρά τις πιθανές μακροπρόθεσμες απώλειες της υποστήριξης του εκλογικού σώματος.
Η δεύτερη επιτυχία της Καταλονίας ήταν στον πολιτικό τομέα. Χάρη στην ευελιξία της κεντρικής κυβέρνησης, κατέστησαν δυνατές οι πρώτες συνομιλίες μετά από ενάμιση χρόνο που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ του πρωθυπουργού και του Pere Aragones, του επικεφαλής της καταλανικής κυβέρνησης. Ενώ οι δύο πλευρές αντάλλαξαν απόψεις μόνο για επίκαιρα διμερή ζητήματα κατά την πρώτη τους κατ’ ιδίαν συνάντηση στις 27 Ιουνίου 2021, μπόρεσαν να συζητήσουν επί της ουσίας ένα σχέδιο για την εξομάλυνση της αλληλεπίδρασης κατά τη διάρκεια του δεύτερου γύρου στις 15 Σεπτεμβρίου.
Εν τω μεταξύ, η καταλανική πλευρά ήταν αυτή που καθόρισε την ατζέντα. Αυτό υπογραμμίζει τον αυξανόμενο ρόλο της αυτονομίας στις διμερείς σχέσεις, ενώ δείχνει ότι η Μαδρίτη επιθυμεί να συγκεντρώσει την υποστήριξη των Καταλανών βουλευτών. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η κεντρική κυβέρνηση είναι έτοιμη να προσφέρει κάποιες παραχωρήσεις.
Μετά τις συνομιλίες, ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι οι πλευρές κατάφεραν να συμφωνήσουν στα 44 από τα 45 σημεία του εγγράφου που παρουσίασε ο Aragones.Ωστόσο, το μόνο εμπόδιο που απομένει είναι ένα νέο δημοψήφισμα στην Καταλονία.Σε αυτό το θέμα, ο Πέδρο Σάντσεθ δεν πρόκειται να κάνει καμία παραχώρηση.
Χώρα των Βάσκων: μεγαλύτερη ευελιξία και νέες αρμοδιότητες αυτονομίας
Η Μαδρίτη έχει επίσης εντείνει τις διαπραγματεύσεις με τη Χώρα των Βάσκων. Ωστόσο, θα πρέπει να προστεθεί εδώ ότι η περιφέρεια κατάφερε να επιτύχει πιο απτά αποτελέσματα όσον αφορά τη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων της αυτονομίας της σε δικαστικά και οικονομικά θέματα.
Πρώτον, όπως υποδηλώνει η συμφωνία που υπογράφηκε τον Απρίλιο του 2021, τρία σωφρονιστικά κέντρα με 1.378 κρατούμενους πέρασαν από την 1η Οκτωβρίου στον διοικητικό έλεγχο της βασκικής κυβέρνησης, δηλαδή στο Τμήμα Ισότητας, Δικαιοσύνης και Κοινωνικής Πολιτικής. Αποτελούσε πάγιο αίτημα πολλών δεκαετιών και του Batasusa και της E.T.A,μιας και πολλοί από τους κρατούμενους είναι πολιτικοί και μέλη των παραπάνω οντοτήτων.
Δεύτερον, οι συνομιλίες στις 28 Ιουλίου μεταξύ του πρωθυπουργού της Ισπανίας, και του Inigo Urkullo, επικεφαλής της βασκικής κυβέρνησης, στο πλαίσιο της Μικτής Οικονομικής Επιτροπής κατέληξαν σε νέες φορολογικές αρμοδιότητες που παραχωρήθηκαν στη Χώρα των Βάσκων. Οι τοπικές αρχές είναι πλέον αρμόδιες για την είσπραξη φόρων από το ηλεκτρονικό εμπόριο, τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές και τις ψηφιακές υπηρεσίες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εισροή επιπλέον 220 εκατ. ευρώ στον προϋπολογισμό των Βάσκων.
Σε απάντηση σε αυτά τα βήματα της ισπανικής κυβέρνησης, ο I. Urkullo πήρε μια απόφαση της τελευταίας στιγμής να συμμετάσχει στη Διάσκεψη των περιφερειακών ηγετών στις 29 Ιουλίου 2021. Το γεγονός αυτό έχει πολιτική σημασία, καθώς ενώνει τους επικεφαλής και των 17 αυτόνομων περιοχών της Ισπανίας. Την ίδια στιγμή, ο Καταλανός Pere Aragones δεν συμμετείχε στη συνάντηση. Εάν τόσο η Καταλονία όσο και η Χώρα των Βάσκων απουσίαζαν, αυτό θα αποτελούσε πραγματικό πλήγμα για τον Πέδρο Σάντσεθ. Ως εκ τούτου, ήταν εξαιρετικά σημαντικό για τον πρωθυπουργό να πείσει τουλάχιστον τον ηγέτη των Βάσκων να συμμετάσχει στη συνάντηση. Η παρουσία του Urkullo συνέβαλε εν μέρει στην εικόνα του Σάντσεθ ως πολιτικού που μπορεί να επιτύχει μια συμβιβαστική πολιτική με τις περιφέρειες των αυτονομιστών.
Βασικές διαφορές καταλανικής και βασκικής κυβέρνησης
Στην Καταλονία, στην κυβέρνηση συνασπισμού κυριαρχεί το ERC, το οποίο είναι πιο μετριοπαθές και έτοιμο να απομακρυνθεί από τη σκληρή ρητορική υπέρ της συζήτησης κοινών προβλημάτων με τη Μαδρίτη. Ταυτόχρονα, ο εταίρος της, το «Μαζί για την Καταλονία» που έχασε τις περιφερειακές εκλογές του Φεβρουαρίου 2021 από το ERC με μικρή μόνο διαφορά, υποστηρίζει πιο άμεσες «ευθείες» δράσεις.
Μια τέτοια διαμόρφωση εντός του συνασπισμού περιορίζει την ευελιξία της Καταλονίας. Ο κύριος στόχος της ριζοσπαστικής πτέρυγας είναι ένα νέο δημοψήφισμα. Η μετριοπαθής προσέγγιση του ERC αντισταθμίζεται από το «Μαζί για την Καταλονία». Δεν υποστηρίζει την υπερβολική προσέγγιση με τη Μαδρίτη ή οποιαδήποτε απόκλιση από αυτή την ιδέα.
Η κατάσταση είναι διαφορετική στη Χώρα των Βάσκων. Το μετριοπαθές BNP απολαμβάνει ηγετικής θέσεις στον κυβερνητικό συνασπισμό, ενώ το EH-Bildu έχει πολύ μικρότερο βάρος στη χάραξη στρατηγικής. Αυτό επιτρέπει στην τοπική κυβέρνηση των Βάσκων να είναι ευέλικτη, αλληλεπιδρώντας με τη Μαδρίτη με πιο επιτυχημένο τρόπο.
Επιπλέον, οι συνομιλίες μεταξύ της Καταλονίας και της Μαδρίτης εξακολουθούν να διεξάγονται σε μια μορφή προσωπικών συναντήσεων μεταξύ του πρωθυπουργού της Ισπανίας και του επικεφαλής της περιφέρειας. Παράλληλα, η Χώρα των Βάσκων έχει ήδη επαναλάβει τον διάλογο στο πλαίσιο της Μικτής Οικονομικής Επιτροπής. Πρόκειται για μια πιο περιεκτική μορφή που επιτρέπει στις πλευρές να καλύψουν ένα ευρύτερο φάσμα θεμάτων.
Επί του παρόντος, η στρατηγική “δούναι και λαβείν” της Χώρας των Βάσκων οδηγεί σε μικρότερες αλλά πιο ουσιαστικές παραχωρήσεις, επιφέροντας διεύρυνση των αυτονομιστικών εξουσιών της με αντάλλαγμα την πολιτική υποστήριξη της κεντρικής κυβέρνησης. Εν τω μεταξύ, οι προσπάθειες της Καταλονίας να επιτύχει πιο σημαντικά αποτελέσματα, τα οποία μπορεί να επηρεάσουν την εικόνα του Σάντσεθ, προσκρούουν στην απροθυμία της Μαδρίτης να περάσει την κόκκινη γραμμή. Ο πρωθυπουργός είναι έτοιμος να κάνει κάποιες τακτικές παραχωρήσεις προς τις αυτόνομες περιοχές, προκειμένου να συγκεντρώσει μια πολιτική υποστήριξη για τις πρωτοβουλίες του. Παρά τις επικρίσεις από τη δεξιά πτέρυγα, τα βήματα αυτά επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητα του συνασπισμού PSOE-Podemos, αποδεικνύοντας τη βιωσιμότητα της νυν κυβέρνησης στο εκλογικό σώμα.
Οι συνομιλίες έχουν μέλλον όσο ο αριστερός συνασπισμός παραμένει στην εξουσία
Το μέλλον των διαπραγματεύσεων μεταξύ του κέντρου και των αυτονομιών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ισπανικές βουλευτικές εκλογές του 2023. Δεξιά κόμματα όπως το Λαϊκό Κόμμα, το VOX και οι Ciudadanos δεν προσφέρονται για ευρείες διαπραγματεύσεις με τους Καταλανούς και τους Βάσκους. Εάν αυτά τα κόμματα σχηματίσουν την επόμενη κυβέρνηση μόλις σε δύο χρόνια, ολόκληρη η διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων με τις περιφέρειες μπορεί να τεθεί σε αναστολή.
Η υπερβολική ευελιξία του Σάντσεθ στις διαπραγματεύσεις με την Καταλονία και τη Χώρα των Βάσκων μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη δημοτικότητα του δεξιού κόμματος VOX. Όσοι από τους ψηφοφόρους είναι δυσαρεστημένοι με την πολιτική της προσφοράς παραχωρήσεων στους αυτονομιστές, μπορεί να στραφούν προς τις δυνάμεις που διαφυλάσσουν την ισπανική συνταγματική τάξη. Ένα άλλο πρόβλημα για την κυβέρνηση PSOE-Podemos είναι η κοινωνικοοικονομική ανάκαμψη της Ισπανίας από την πανδημία.
Η μικρή πρόοδος προς αυτές τις δύο κατευθύνσεις είναι πιθανό να οδηγήσει στην απώλεια της υποστήριξης της κοινής γνώμης. Η επιρροή της Καταλονίας και της Χώρας των Βάσκων στην κεντρική πολιτική σκηνή της Ισπανίας δεν θα μειωθεί τα επόμενα χρόνια. Επομένως, είναι απαραίτητο για τη Μαδρίτη να κάνει νέες παραχωρήσεις παρόμοιες με εκείνες που έκανε στη Χώρα των Βάσκων. Αλλά θα πρέπει να είναι σταδιακές ώστε να μην «προκαλούν» το αίσθημα των υπόλοιπων conquistadores του πολιτικού κατεστημένου της Μαδρίτης.
Με το παραπάνω πλαίσιο πολιτικών εξελίξεων λοιπόν, είναι δεδομένο ότι η κυβέρνηση της Ισπανίας θέλει να περιορίσει, θα προσπαθήσει τουλάχιστον, τις εκλογικές απώλειες από τα «δεξιά» της. Όσο βαδίζουμε προς τις εκλογές του 2023 θεωρείται δεδομένο ότι η ισπανική κυβέρνηση θα παίρνει και άλλες πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση. Το νέο ποιοτικό χαρακτηριστικό όλων αυτών των ενεργειών, είναι ότι πολλές από αυτές συντελούνται εκτός του γνώριμου, μέχρι πρότινος, πλαισίου της ισπανικής εξωτερικής πολιτικής, π.χ Λατινική Αμερική, Αφρική. Πλέον η Ισπανία αξιώνει ενεργητικότερο ρόλο, κυρίως στο πλευρό των ΗΠΑ και σε αντίθεση πολλές φορές με την υπόλοιπη Ε.Ε.
Αντίστοιχα θα υπάρχουν και πρωτοβουλίες για να συσπειρωθεί και το «αριστερό» της ακροατήριο, όπως η πρόσφατη πρωτοβουλία με την διακήρυξη της Λα Παζ που αφορά την κρίση στην Ουκρανία και συνυπογράφουν μαζί με τους Podemos και όλα τα αυτονομιστικά περιφερειακά κόμματα καθώς και το Κ.Κ Ισπανίας.
