Σαν σήμερα 16 Φεβρουαρίου του 1907 γεννήθηκε στο Ναύπλιο ο Άγγελος Τερζάκης. Ο γιος του Δημάρχου που έγινε ένας από τους σημαντικότερους πεζογράφους, θεατρικούς συγγραφείς και δοκιμιογράφους της «γενιάς του ‘30».
Είναι διαχρονικός; Εσείς τι λέτε; «Από τους δέκα ανθρώπους που σου ζητάν τη γνώμη σου για κάτι, οι εννέα το κάνουνε μονάχα για να σου πούνε τη δική τους». (από τη «Μενεξεδένια Πολιτεία» του Άγγελου Τερζάκη – Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ).
Στην 4οή επέτειο του θανάτου του Άγγελου Τερζάκη (3/8/1979), το Αρχείο της ΕΡΤ ψηφιοποίησε και παρουσίασε την εκπομπή ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ, αφιερωμένη στο πλούσιο πεζογραφικό, θεατρικό, δοκιμιακό και κριτικό έτου ργο, καθώς και στην προσφορά του στο Εθνικό Θέατρο κατά τη διάρκεια της θητείας του.
Μεταπολεμικά ο Άγγελος Τερζάκης συνεργάστηκε με τις εφημερίδες «Καθημερινή» και «Το Βήμα», ενώ υπήρξε επίσης διευθυντής του περιοδικού «Εποχές», ενός εντύπου που έπαιξε κομβικό ρόλο στο πολιτισμικό γίγνεσθαι της Ελλάδας τη δεκαετία του ‘60. Οι «Εποχές» κυκλοφόρησαν από το 1963 έως το 1967, οπότε και σταμάτησε η έκδοσή τους με παρέμβαση της δικτατορίας.
Το 2017 ο δημοσιογράφος, συγγραφέας και πανεπιστημιακός Νίκος Μπακουνάκης γράφει στο ιστολόγιο Anthologio για τις «Αρχές των Εποχών» με αφορμή την ανατύπωση του πρώτου τεύχους του περιοδικού, όπως λέει, σε μια «κρίσιμη στιγμή για ‘το Βήμα’ καθώς απειλείται η φυσιογνωμία και η ψυχή του».
Αναδημοσίευση του κειμένου του Ν. Μπακουνάκη για τις «Εποχές» του Άγγελου Τερζάκη:
«Τα νέα περιοδικά συνηθίζουν να λένε πως έχουν τη φιλοδοξία να καλύψουν ένα κενό. Προτιμούμε να φανεί πολύ αργότερα αν πραγματικά ανταποκρίθηκε σε κάτι η έκδοσή μας». Αυτή είναι η τελευταία φράση του κύριου άρθρου στο πρώτο τεύχος (Μάιος 1963) του περιοδικού «Εποχές». Βλέποντας σήμερα αναδρομικά και τα 48 τεύχη του περιοδικού (το τελευταίο κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1967, καθώς η επιβολή της δικτατορίας οδήγησε αναγκαστικά στη διακοπή της έκδοσής του) διαπιστώνουμε ότι οι «Εποχές» όντως κάλυψαν ένα κενό, στην πολιτική, στη φιλοσοφία, στην πολιτική επιστήμη, στις ιδέες, στον κριτικό στοχασμό, στην κριτική, στη λογοτεχνική δημοσιογραφία (literary journalism), στην κοινωνική έρευνα. Κάλυψαν ένα κενό στον χώρο του πολιτικού φιλελευθερισμού.
Ήταν μία από τις πρωτοποριακές εκδόσεις του Χρήστου Λαμπράκη, που το 1963 ήταν 29 ετών. Θα κατανοήσουμε καλύτερα το στίγμα του περιοδικού αν δούμε τη γενική εικόνα της πολύ σημαντικής, αλλά σύντομης, λόγω της δικτατορίας, δεκαετίας του 1960: Οικονομική ανόρθωση, καταναλωτισμός και μαζική κουλτούρα, κινήματα νεολαίας, αστικές υποκουλτούρες (για παράδειγμα, η εμφάνιση της ροκ σκηνής), εγκληματικό παρακράτος (δολοφονία Λαμπράκη), βίαιες κομματικές συγκρούσεις (ΕΡΕ, Ένωση Κέντρου). Η Αριστερά που είχε ηττηθεί πολιτικά και στρατιωτικά στον Εμφύλιο είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή των ιδεών, της τέχνης και των κινημάτων, όπως δείχνει και το περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης», που κυκλοφορούσε ήδη από το 1954, επωφελούμενη ίσως και από το εδραιωμένο αίσθημα ενοχής της ελληνικής κοινωνίας (ακόμη και στον χώρο της Δεξιάς) για τους ηττημένους του Εμφυλίου. Σε αυτό το πλαίσιο, οι «Εποχές» διεκδίκησαν την ελευθερία του στοχασμού, την αξία του ατόμου απέναντι στη μάζα, την αξία της κριτικής απέναντι στην αυθεντία, το δικαίωμα του κριτικού ελέγχου, την «κυριαρχική εγκατάσταση» του διαλόγου μέσα στις κοινωνίες. Φυσικά ήταν ένα περιοδικό ευρωκεντρικό και διεκδίκησε με πάθος την εξωστρέφεια.
«Ζούμε σε μιαν εποχή όπου ο καλύτερος τρόπος να προβάλλονται οι εθνικές ιδιοτυπίες δεν είναι ο συνοικιακός απομονωτισμός» είναι ακόμη μία φράση από το κύριο άρθρο στο πρώτο τεύχος. Η συντακτική ομάδα των «Εποχών», η σύνθεσή της, είναι μοναδική και αξεπέραστη στον χώρο των περιοδικών. Διευθυντής ο Άγγελος Τερζάκης και σύμβουλοι ο Γιώργος Σεφέρης, ο Κ. Θ. Δημαράς, ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Κωστής Σκαλιόρας, ο Λέων Καραπαναγιώτης και ο Χρήστος Λαμπράκης. Τρεις εξηντάρηδες, τότε, εκπρόσωποι της γενιάς του ’30 (Σεφέρης, Θεοτοκάς, Τερζάκης) και τρεις τριαντάρηδες διανοούμενοι δημοσιογράφοι (Σκαλιόρας, Καραπαναγιώτης, Λαμπράκης). «Ενδιαφέρον μείγμα των δύο σημαντικότερων γενεών στα πνευματικά πράγματα της χώρας στον 20όν αιώνα, της Γενιάς του ’30 και της Γενιάς του ’60. Τόσο ενδιαφέρον ώστε να διερωτάται κανείς μήπως η δεύτερη, πιστή και αυτή στην ιδέα της ευρωπαϊκότητας του ελληνισμού, δεν αποτελούσε εν τέλει παρά τη συνέχεια και την κορύφωση της πρώτης» γράφει ο Νίκος Αλιβιζάτος σε κείμενό του για τον Λέοντα Καραπαναγιώτη που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Πραγματιστές, Δημαγωγοί και Ονειροπόλοι» (εκδόσεις Πόλις). Η συνύπαρξη γενεών στη συντακτική επιτροπή χαρακτηρίζει και τη συνύπαρξη γενεών στο ευρύ δίκτυο των συνεργατών του περιοδικού. Θα άξιζε να αποδελτιωθούν κάποια στιγμή όλα τα ονόματα.
Όπως θα άξιζε να γίνει το περιοδικό αντικείμενο γενικότερης έρευνας και διατριβών. Απ’ όσο γνωρίζω μόνο μία ακαδημαϊκή εργασία είναι αφιερωμένη στις «Εποχές»: η διπλωματική εργασία «Το περιοδικό Εποχές: ιδεολογικές συζητήσεις και πολιτισμός» της Ευαγγελίας Σκούρα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (2006).
Ο Τερζάκης διηύθυνε το περιοδικό μέχρι τέλους. Στο τελευταίο τεύχος, η ταυτότητα του περιοδικού δεν περιλαμβάνει το όνομα του Σεφέρη, ενώ ο Θεοτοκάς έχει πεθάνει. Ο Άγγελος Τερζάκης αποδείχτηκε όχι απλώς αξιόπιστος αλλά και εμπνευσμένος διευθυντής. Οι γνώσεις του κάλυπταν ευρύτατα πεδία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Για παράδειγμα στο αφιέρωμα του περιοδικού στον Χούσερλ, ο Τερζάκης ζήτησε συνεργασία από έναν άγνωστο τότε γάλλο φιλόσοφο, τον Ζακ Ντεριντά. Το κείμενο του Ντεριντά στις «Εποχές» είναι το πρώτο μεταφρασμένο κείμενό του διεθνώς.
Η δομή του περιοδικού ήταν πολύ αναγνωρίσιμη: Σύγχρονη σκέψη, κοινωνική έρευνα, σταθμοί προς τη νέα ελληνική κοινωνία με άγνωστα και ανέκδοτα κείμενα, χρονικά για την πολιτική, την επιστήμη, τις τέχνες, βιβλία, αυτοτελή λογοτεχνικά κείμενα και φυσικά μια μεγάλη γκάμα αυτόνομων θεμάτων που υπογράφονταν είτε από τα μέλη της συντακτικής ομάδας είτε από τον ευρύτατο κύκλο των συνεργατών του περιοδικού. Για παράδειγμα και εντελώς ενδεικτικά, στο πρώτο τεύχος ο Γιώργος Θεοτοκάς γράφει για τον «Σοβιετικό Πατριωτισμό» ενώ στο τελευταίο ο Ζήσιμος Λορεντζάτος για τον «Σ.Β. Κουγέα και τη μέσα-Ελλάδα». Στο τεύχος 21 βρίσκουμε το διήγημα του Μένη Κουμανταρέα «Το χτικιό» και στο τεύχος 18 το διήγημα της Κικής Δημουλά «Ο κινηματογράφος».
Η ανατύπωση του πρώτου τεύχους των «Εποχών» και η διανομή του σήμερα σε όλους τους αναγνώστες του «Βήματος», σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή για «το Βήμα» καθώς απειλείται η φυσιογνωμία και η ψυχή του, και σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή για τη χώρα, κάνει πιο επιτακτική την ανάγκη να διεκδικηθούν και πάλι οι αρχές των «Εποχών». Το δείχνουν τα εκφυλιστικά φαινόμενα στη λειτουργία της δημοκρατίας και κυρίως ο εκφυλισμός της καθημερινότητάς μας.
