Τους λόγους για τους οποίους στην Ουκρανία διακυβεύεται η πορεία της ανθρώπινης Ιστορίας επιχειρεί να εξηγήσει με άρθρο του στο βρετανικό περιοδικό The Economist ο γνωστός Ισραηλινός ιστορικός Γιουβάλ Νώε Χαράρι.
Αναρωτιέται έτσι εάν μπορούν οι άνθρωποι να αλλάξουν τον τρόπο συμπεριφοράς τους ή η ιστορία επαναλαμβάνεται ατέρμονα, με τους ανθρώπους να είναι καταδικασμένοι να αναπαράγουν τραγωδίες του παρελθόντος αλλάζοντας μόνον «το ντεκόρ».
Επισημαίνει ότι μία σχολή σκέψης αρνείται σταθερά τη δυνατότητα αλλαγής. Υποστηρίζει ότι ο κόσμος είναι μια ζούγκλα, ότι οι ισχυροί λυμαίνονται τους αδύναμους και ότι το μόνο πράγμα που εμποδίζει μια χώρα να κατακρεουργήσει μια άλλη είναι η στρατιωτική δύναμη. Έτσι ήταν πάντα, και έτσι θα είναι. Όσοι δεν πιστεύουν στο νόμο της ζούγκλας δεν αυταπατώνται απλώς, αλλά θέτουν σε κίνδυνο την ίδια τους την ύπαρξη. Δεν θα επιβιώσουν για πολύ.
Μια άλλη σχολή σκέψης υποστηρίζει ότι ο λεγόμενος νόμος της ζούγκλας δεν είναι φυσικός νόμος. Τον δημιούργησαν οι άνθρωποι κι αυτοί μπορούν να τον αλλάξουν. Σε αντίθεση με την επικρατούσα εσφαλμένη αντίληψη, οι πρώτες σαφείς ενδείξεις περί οργανωμένου πολέμου εμφανίζονται στα αρχαιολογικά αρχεία μόλις πριν από 13.000 χρόνια. Ακόμα και μετά από αυτή την ημερομηνία υπήρξαν πολλές περίοδοι χωρίς αρχαιολογικά στοιχεία για πολέμους. Σε αντίθεση με τη βαρύτητα, ο πόλεμος δεν είναι μια θεμελιώδης δύναμη της φύσης. Η ένταση και η ύπαρξή του εξαρτώνται από τους υποκείμενους τεχνολογικούς, οικονομικούς και πολιτιστικούς παράγοντες. Καθώς αυτοί οι παράγοντες αλλάζουν, το ίδιο αλλάζει και ο πόλεμος.
Υποστηρίζει ότι κατά τις τελευταίες γενιές για πρώτη φορά στην Ιστορία ο κόσμος κυριαρχείται από ελίτ που θεωρούν τον πόλεμο κακό και αποφεύξιμο. Ακόμη και οι Τζορτζ Μπους και Ντόναλντ Τραμπ- για να μην αναφέρουμε τις Μέρκελ και Άρντερν του κόσμου-, είναι πολύ διαφορετικοί τύποι πολιτικών από τον Αττίλα τον Ούννο ή τον Αλάριχο τον Γότθο. Συνήθως έρχονται στην εξουσία με όνειρα για εγχώριες μεταρρυθμίσεις και όχι για κατακτήσεις άλλων χωρών.
Ως αποτέλεσμα όλων αυτών των αλλαγών, οι περισσότερες κυβερνήσεις έπαψαν να θεωρούν τους επιθετικούς πολέμους ως αποδεκτό εργαλείο για την προώθηση των συμφερόντων τους και τα περισσότερα έθνη σταμάτησαν να φαντασιώνονται την κατάκτηση και την προσάρτηση των γειτόνων τους. Απλώς δεν είναι αλήθεια ότι μόνο στρατιωτική δύναμη εμποδίζει τη Βραζιλία να κατακτήσει την Ουρουγουάη ή την Ισπανία να εισβάλει στο Μαρόκο.
Η «νέα ειρήνη»
Ο αρθρογράφος αναφέρεται στη συνέχεια σε μία «νέα ειρήνη» που δεν ήταν μια στατιστική σύμπτωση ή μια χίπικη φαντασίωση επειδή θεωρεί πως αντανακλάται με μεγαλύτερη σαφήνεια στους ψυχρά μελετημένους προϋπολογισμούς.
Τις τελευταίες δεκαετίες οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο αισθάνονται αρκετά ασφαλείς ώστε να ξοδεύουν κατά μέσο όρο το 6,5% του προϋπολογισμού τους στις ένοπλες δυνάμεις τους, ενώ ξοδεύουν πολύ περισσότερα για την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και την κοινωνική πρόνοια.
Η πορεία της ιστορίας
Αν πιστεύετε ότι η ιστορική αλλαγή είναι αδύνατη και ότι η ανθρωπότητα δεν έφυγε ποτέ από τη ζούγκλα και δεν θα φύγει ποτέ, η μόνη επιλογή που απομένει είναι αν θα παίξουμε το ρόλο του θηρευτή ή του θηράματος. Με μια τέτοια επιλογή, οι περισσότεροι ηγέτες θα προτιμούσαν να μείνουν στην ιστορία ως αρπακτικά και να προσθέσουν τα ονόματά τους στον ζοφερό κατάλογο των κατακτητών που οι άτυχοι μαθητές είναι καταδικασμένοι να απομνημονεύουν για τις εξετάσεις ιστορίας.
Πίστη στην δυνατότητα αλλαγής…
«Δεν ξέρω τι θα συμβεί στην Ουκρανία. Αλλά ως ιστορικός πιστεύω στη δυνατότητα αλλαγής. Δεν νομίζω ότι πρόκειται για αφέλεια – αλλά για ρεαλισμό. Η μόνη σταθερά της ανθρώπινης ιστορίας είναι η αλλαγή» τονίζει ο Χαράρι, αναφέροντας ότι αυτό είναι κάτι που ίσως μπορούμε να μάθουμε από τους Ουκρανούς.
Όπως αναφέρει, για πολλές γενιές, οι Ουκρανοί γνώρισαν μόνο τυραννία και βία. Υπέμειναν δύο αιώνες τσαρικής απολυταρχίας (η οποία τελικά κατέρρευσε εν μέσω του κατακλυσμού του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου). Μια σύντομη απόπειρα ανεξαρτησίας συνετρίβη γρήγορα από τον Κόκκινο Στρατό που επανέφερε τη ρωσική κυριαρχία.
Στη συνέχεια οι Ουκρανοί έζησαν τον τρομερό ανθρωπογενή Γολοντόμορ [ο Μεγάλος Λιμός της Ουκρανίας (1932-1933)], τη «σταλινική τρομοκρατία», τη ναζιστική κατοχή και δεκαετίες ψυχοφθόρου κομμουνιστικής δικτατορίας.
Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, η ιστορία φαινόταν να εγγυάται ότι οι Ουκρανοί θα ακολουθούσαν και πάλι τον δρόμο της βάναυσης τυραννίας – άλλωστε, τι άλλο ήξεραν;
Θεωρεί πως οι Ουκρανοί επέλεξαν διαφορετικά επειδή«παρά την ιστορία, παρά την εξοντωτική φτώχεια και παρά τα φαινομενικά ανυπέρβλητα εμπόδια, οι Ουκρανοί εγκαθίδρυσαν δημοκρατικό πολίτευμα».
Όπως υποστηρίζει ο Ισραηλινός ιστορικός, στην Ουκρανία, σε αντίθεση με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, οι υποψήφιοι της αντιπολίτευσης αντικατέστησαν επανειλημμένα τους κατεστημένους. Όταν βρέθηκαν αντιμέτωποι με την απειλή της απολυταρχίας το 2004 και το 2013, οι Ουκρανοί εξεγέρθηκαν δύο φορές για να υπερασπιστούν την ελευθερία τους. Η δημοκρατία τους είναι νέα. Το ίδιο και η «νέα ειρήνη». Και καταλήγει:
Και οι δύο είναι εύθραυστες και μπορεί να μην διαρκέσουν για πολύ. Αλλά και οι δύο είναι πιθανές, και μπορούν να αποκτήσουν βαθιές ρίζες. Κάθε τι παλιό ήταν κάποτε νέο. Όλα τελικά είναι θέμα επιλογής.
