Η τυφλή και γενικευμένη αντιρωσική υστερία που έχει καταλάβει πολλούς μικρόνοες θεσμούς δεν είναι μόνον ελληνικό φαινόμενο. Η δική μας μεροληπτούσα υπουργός Πολιτισμού δεν είναι η μόνη που διαγωνίζεται να ξεπεράσει σε αλλοφροσύνη και άγνοια της οικουμενικής αποστολής που έχει ένα έργο τέχνης, που κατά κανόνα ξεπερνά τις στοχεύσεις και το νόημα που θέλει να του προσδώσει ο δημιουργός του. Το τελευταίο πλήγμα της μισαλλοδοξίας κατά της τέχνης το έδωσε το Πανεπιστήμιο Bicocca του Μιλάνο, που ούτε λίγο ούτε πολύ ανακοίνωσε πως ακυρώνεται το μάθημα που θα παρέδιδε για τον Ντοστογιέφσκι ο καθηγητής Πάολο Νόρι. Βέβαια, σε αντίθεση με τον δικό μας Αιακό της τέχνης, το ιταλικό ίδρυμα, απέναντι στην κατακραυγή  και τις σχετλιαστικές αναρτήσεις που ξεσήκωσε στην κοινή γνώμη της Ιταλίας, το ξανασκέφθηκε και ανακάλεσε την απόφασή του, επιτρέποντας εν τέλει το μάθημα.

«Έφθασαν σπίτι, άνοιξα τον υπολογιστή μου και διάβασα ένα e-mail που ήρθε από το Bicocca, που με ενημέρωνε: ‘αγαπητέ καθηγητή, σήμερα το πρωί ο Αντιπρύτανης και η έδρα με ενημέρωσαν για την απόφαση που έλαβε η πρυτανεία να αναβληθεί το μάθημα τον Ντοστογιέφσκι. Ο σκοπός είναι να αποφευχθεί κάθε μορφή διαμάχης, ειδικά εσωτερικής, καθώς είναι μια στιγμή έντονης έντασης’», τονίζει στην ανάρτησή του στο Instagram ο Νόρι, ο οποίος το 2021 δημοσίευσε το βιβλίο «Ακόμη αιμορραγεί. Η απίστευτη ζωή του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι» (Sanguina Ancora. La vita incredibile di Fiodor M. Dostoevsky).

Μπορεί κάλλιστα να διανοηθεί κανείς την έκπληξη και τη συγκίνηση του Νόρι. «Το  μάθημα για τα  μυθιστορήματα του Ρώσου συγγραφέα έπρεπε να ξεκινήσει την Τετάρτη και αποτελείται από τέσσερις ενότητες. Εκείνοι ήταν που με κάλεσαν. Βρίσκω ότι αυτό που συμβαίνει στην Ουκρανία είναι ένα φρικτό πράγμα και μου έρχεται να κλάψω και μόνο που το σκέφτομαι. Αλλά αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ιταλία, όλα όσα εξελίσσονται εδώ, είναι γελοία: το να λογοκρίνεις ένα μάθημα είναι γελοίο. Φθάνουμε στο σημείο σήμερα όχι μόνον  να λογίζεται ότι είναι επονείδιστο το να είσαι ένας ζωντανός Ρώσος στην Ιταλία, αλλά ακόμη είναι επονείδιστο και να είσαι κι ένας νεκρός Ρώσος που, όταν ήσουν ακόμη εν ζωή το 1849 είχες καταδικασθεί σε θάνατο επειδή είχες διακηρύξει κάτι  απαγορευμένο. Το ότι ένα ιταλικό πανεπιστήμιο απαγορεύει ένα μάθημα πάνω σε έναν συγγραφέα όπως ο Ντοστογιέφσκι είναι κάτι που δεν μπορώ να πιστέψω», πρόσθεσε ο Νόρι.

Από τη μεριά του πανεπιστημίου η κοσμήτορας Τζοβάνα Γιαναντουόνι προσπάθησε να δικαιολογήσει τ’ αδικαιολόγητα, τονίζοντας πως δεν πρόκειται «για λογοκρισία, το μάθημα θα γίνει όπως είχε προγραμματιστεί. Κάλεσα τον Νόρι για καφέ στην πρυτανεία και δέχθηκε. Υπήρξε μια παρεξήγηση σε μια στιγμή μεγάλης έντασης. Καμία άλλη ιδέα δεν βρίσκεται πιο μακριά  από το πνεύμα του πανεπιστημίου αυτού όσο η λογοκρισία». Και πρόσθεσε πως το Πανεπιστήμιο Bicocca «είναι ένα πανεπιστήμιο ανοιχτό στον διάλογο και αφουγκράζεται ακόμη και σε αυτήν την πολύ δύσκολη περίοδο που μας αποκαρδιώνει λόγω της κλιμάκωσης των συγκρούσεων».

Φυσικά, η κίνηση του Biccoca αντιμετωπίσθηκε με μία ομοβροντία εκφράσεων αποτροπιασμού, ακόμη κι από την πολιτική ηγεσία στην Ιταλία: «Παράλογο» ήταν το σχόλιο βουλευτών  του Κινήματος των 5 Αστέρων στην επιτροπή πολιτισμού της Γερουσίας κι έκαναν που λόγο για «ανούσια απόπειρα λογοκρισίας σε ιταλικό πανεπιστήμιο». «Ό,τι συμβαίνει στην Ουκρανία είναι αδικαιολόγητο, τραγικό και τρομερό, αλλά δεν μπορεί να καταπολεμηθεί με λογοκρισία στον ρωσικό πολιτισμό κι απέναντι σε έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς και στοχαστές όλων των εποχών όπως ο Ντοστογιέφσκι».

Στο ίδιο μήκος κύματος κι ο πρώην πρωθυπουργός  Ματέο Ρέντσι: χαρακτήρισε «τρελό» να απαγορεύεται η μελέτη του Ντοστογιέφσκι ως μέτρο «κατά του Πούτιν» και πρόσθεσε «την εποχή αυτή πρέπει να μελετήσουμε περισσότερο, όχι λιγότερο: στο Πανεπιστήμιο χρειαζόμαστε δασκάλους, όχι ανίκανους γραφειοκράτες». Μάλιστα, ο επικεφαλής  του  Italia Viva ανακοίνωσε πως θα καταθέσει κοινοβουλευτική ερώτηση προς την υπουργό Πανεπιστημίου Μαρία Κριστίνα Μέσα για το θέμα. «Ο πολιτισμός είναι το πιο ισχυρό αντίδοτο στον πόλεμο και τη βία. Να σταματήσουμε τον πολιτισμό είναι μια ανόητη και βίαιη επιλογή», έγραψε στο Twitter ο εθνικός γραμματέας της Ιταλικής Αριστεράς Νικόλα Φρατοϊάνι, αντιπρόεδρος της επιτροπής πολιτισμού στη Βουλή.

Το μάθημα βέβαια θα διεξαχθεί, αλλά σίγουρα κάτι δεν πάει καλά: «κάποιος εκεί έκανε ένα λάθος», τόνισε  ο δήμαρχος του Μιλάνου Μπέπε Σάλα. «Ο πρύτανης  του Bicocca, με τον οποίο  μίλησα στο τηλέφωνο, μου είπε ότι δεν είναι έτσι, ότι κανένα μάθημα δεν έχει ακυρωθεί», δήλωσε ο ίδιος, αλλά πρόσθεσε πως πιστεύει ότι να ακυρωθεί ένα τέτοιο μάθημα είναι λάθος.    Μόνο που ο Σάλα λησμόνησε να αναφερθεί και στη δική του πρωτοβουλία να ζητήσει επί πίνακι την κεφαλή του μαέστρου Βαλέρι Γκεργκίεφ, προσωπικού φίλου του Πούτιν, επειδή δεν καταδίκασε την εισβολή στην Ουκρανία.  Ο Σάλα ο ίδιος ανακοίνωσε πως στις 5 Μαρτίου ο Γκεργκίεφ δεν θα διευθύνει στη Σκάλα του Μιλάνου την «Ντάμα Πίκα» του (επίσης Ρώσου) Τσαϊκόφσκι. Λίγο αργότερα κι ο δήμαρχος του Μονάχου Ντίτερ Ράιτερ ανακοίνωσε την αποπομπή του Γκεργκίεφ από τις λυρικές παραγωγές στην πόλη για την άρνησή του να καταδικάσει τον Πούτιν. Λίγο βάρυνε πως ο διεθνούς φήμης μαέστρος ήταν εκείνος που διηύθυνε τη συγκινητική συναυλία στο αρχαίο θέατρο της Παλμύρας, λίγο μετά την απελευθέρωσή της από το Ισλαμικό Κράτος (ISIS), στην οποία σημαντικό ρόλο είχαν παίξει κι οι ρωσικές δυνάμεις, που ανέλαβαν να κατατροπώσουν τους Ισλαμιστές. Τους οποίους καλά θυμόμαστε οι Αμερικανοί κι Ευρωπαίοι εμμέσως γιγάντωσαν και διευκόλυναν, καθώς οι φανατικοί αυτοί πολεμούσαν στο πλευρό των ανταρτών εναντίον της κυβέρνησης Άσαντ στη Συρία.

Την ίδια τύχη με τον Γκεργκίεφ στη Σκάλα θα έχει και η απαράμιλλη σοπράνο Άννα Νετρέμπκο, η οποία δεν θα ερμηνεύσει στην όπερα του Φραντσέσκο Τσιλέα «Αντριάνα Λεκουβρέρ», μολονότι έχει καταδικάσει τον πόλεμο. Παράδοξο θα πει κάποιος, όμως πολύ ενδεικτικό του κλίματος μίσους κι άρνησης προς ό,τι Ρώσικο καλλιεργείται  στην κοινωνική γνώμη με τόσο φανατισμό κι ένταση από τους πολιτικούς κι επικοινωνιακούς ιμάντες πληροφόρησης (;). Ένας παροξυσμός που αποτρέπει τους καλλιτέχνες, τους αποθαρρύνει, τους φοβίζει.

Το γεγονός είναι πως άπαντες, μετά την εισβολή που διέταξε ο Πούτιν και την ανακοίνωση των αντιποίνων από τη Δύση, μοιάζουν να πλειοδοτούν για το ποιος θα επιβάλλει κυρώσεις στα έργα και τους ανθρώπους της Τέχνης που προέρχονται από τη Ρωσία. Λες και τα έργα Τέχνης δεν ανήκουν στην ανθρωπότητα, δεν αποτελούν έναν από τους σπόρους του παγκόσμιου πνεύματος, δεν έχουν συμβάλλει στη διάπλαση μίας πανανθρώπινης, υπερεθνικής και πάνω από ιδεολογίες και πολιτικές εμμονές, συνείδησης. Λες και τα έργα Τέχνης είναι απλά commodities, σαν τον χρυσό, τα χαρτονομίσματα, το στάρι, το φυσικό αέριο.

Η αναζωπυρωμένη από το νεο-ψυχροπολεμικό πνεύμα ανόητη τούτη φρενίτιδα του ressentiment, ακόμη και μέσα από τις τραγελαφικές της εκφράσεις, τείνει να λάβει επικίνδυνες φιλοσοφικές κι ηθικές διαστάσεις, απαλλοτριώνοντας και εκμηδενίζοντας την αξία του πνεύματος της Τέχνης. Τα έργα του Βάγκνερ δεν σταμάτησαν να εκτελούνται επειδή άρεσαν στον Χίτλερ και τους Ναζιστές. Η παγκόσμια κοινή γνώμη είχε ανατριχιάσει με τις φρικαλεότητες των Ταλιμπάν που κατέστρεφαν τα αγάλματα με τους Βούδες στο Αφγανιστάν ή με την καταστροφή της Παλμύρας από τον ISIS, αλλά είναι έτοιμη να φιμώσει τον Ντοστογιέφσκι, τους Ρώσους ερμηνευτές, να διαγράψει τα ρωσικά μπαλέτα και να παγώσει κάθε δημιουργική φωνή επειδή ο Πούτιν έλυσε τον χαλινό της τσαρικής μεγαλομανίας του.

Το πρόβλημα όμως ότι ο Πούτιν δεν αποτελεί τον στόχο των φορέων της Τέχνης, όπως στο Μουσείο Γκρεβέν στο Παρίσι που αποκαθήλωσε το κέρινο ομοίωμα του Ρώσου ηγέτη επιδεικτικά  ως «τιμωρία» λες κι η καταδίκη στη λήθη είναι η μόνη ποινή που αξίζουν εγκληματίες πολέμου. Σάμπως η απαγόρευση κάθε αναφοράς ή απεικόνισης του Χίτλερ απολυτρώνει την Ιστορία από τα εγκλήματά του κι εμποδίζει την επανάληψή τους. Ούτε κανείς καταδίκασε μεγάλους Γερμανούς μαέστρους επειδή έπαιξαν μπροστά στον σφαγέα τούτον. Τα εγκλήματα  πχ των Γάλλων στην Ινδοκίνα, την Αλγερία δεν οδήγησαν στην απαγόρευση και την καταδίκη της γαλλικής λογοτεχνίας, του σινεμά, της μουσικής, ούτε και το Βιετνάμ κατάργησε την αμερικανική κουλτούρα από τις ζωές και τις κοινωνίες των ανθρώπων του ‘60 και ‘70. Ούτε και καλλιέργησαν ένα φανατικό μίσος κι αποστροφή για τους Αμερικανούς ή τους Γάλλους, όπως σήμερα πάει να δημιουργηθεί ενάντια σε όλους, ανεξαιρέτως, τους Ρώσους -από δημιουργούς ως απλούς πολίτες.

Η όψιμη μισαλλοδοξία απέναντι στη Ρωσία, που αντανακλά και στα πολιτιστικά της έργα, τείνει να αποσιωπήσει ότι ο ρωσικός κι ο ουκρανικός πολιτισμός συμβάδιζαν πάντα: η ρώσικη λογοτεχνία είναι κι οι Ουκρανοί Γκόγκολ και Τουργκένιεφ, ο Μπουλγκάκοφ, η φουτουριστές της ομάδας Υλαία. Αποσιωπούν εκείνο που καταμαρτυρούν πλήθος πηγές για τους δεσμούς της ρωσικής τέχνης με τη γαλλική παράδοση. Αποφεύγουν να καταδείξουν τη μεγάλη επιρροή που είχε το Γερμανικό Πνεύμα, είτε ως Ρωμαντισμός του Βολφ και του Σέλινγκ, αργότερα του Έγελου και του Φόιερμπαχ (ιδίως πάνω στον γίγαντα Μπιελίνσκι), κι ιδίως στην ρώσικη πρωτοπορία (πχ Καντίνσκι, Μαλέβιτς), όπως έχουν καταδείξει οι Αλεξάντρ Κουαρέ (στο μνημειώδες του La philosophie et le problème nationale en Russie au debut  du XIX siecle), Ρόμαν Γιάκομπσον και Άντζελο -Μαρία Ριπελίνο, ένας από τους μεγαλύτερους και πιο πρωτότυπους Σλαβολόγους όλων των εποχών.

Η τέχνη της Ρωσίας είναι κομμάτι της ευρωπαϊκής, αλλά και της πανανθρώπινης ταυτότητας και χωρίς τις γιγάντιες προσωπικότητές της μεγάλος αριθμός δημιουργών που επηρεάσθηκαν κι ένα μεγάλο μέρος από τα αριστουργήματα του πνεύματος θα έλειπαν σήμερα. Η Τέχνη ξεπερνά κι αντιμάχεται τον Πόλεμο και δεν πρέπει να πληρώνουν τα έργα της την «ακρασία» των ανθρώπων. Άλλωστε όπως έλεγε ο Χέγκελ και στις ημέρες μας ηχεί πιο επίκαιρο από ποτέ, «εάν η τέχνη δεν μπορεί να εκριζώσει από τον κόσμο το Κακό, τουλάχιστον μπορεί να παράσχει κουφισμό και παρηγοριά». Κάτω τα χέρια από την Τέχνη και τους καλλιτέχνες, δεν φταίνε για τον πόλεμο.