*Εικόνες, συνεντεύξεις: Στεφανία Μιζάρα
Η Αλεξάνδρεια, δεύτερη πρωτεύουσα της σύγχρονης Αίγυπτου, ιδρύθηκε το 331 π.Χ. από τον Αλέξανδρο τον Μέγα και υπήρξε το σπουδαιότερο λιμάνι και πρωτεύουσα της χώρας κατά την Αρχαιότητα, ενώ́ στην ακμή της αποτελούσε μία από τις σημαντικότερες εστίες πολιτισμού, διάσημη φυσικά και για την Βιβλιοθήκη της. Η ελληνική παρουσία στην πόλη, σε παλιούς, και (εντονότερα) σε σύγχρονους καιρούς και φυσικά ο Κ. Π. Καβάφης, αποτελούν σταθερές αναφορές σύνδεσης με τον ελλαδικό χώρο και πολιτισμό. Εδώ και τουλάχιστον τριάντα χρόνια, το ζήτημα της εγκατάλειψης, κατάρρευσης και κατεδάφισης κτιρίων που είτε είναι, είτε θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνονται στα μνημεία της πόλης, αναδεικνύει επιπλέον συνδέσεις με την Ελλάδα, αλλά και όλον τον «εκσυγχρονισμένο και αναπλασμένο» ντουνιά! (Σημείωση: για να διακρίνεται από τις υπόλοιπες 31 Αλεξάνδρειες έγινε γνωστή ως Αλεξάνδρεια της Αίγυπτου, και ενώ σήμερα ονομάζεται Iskanderia, δεν θα βρεις και πολλές αναφορές σε αυτή με το εν λόγω όνομα)
Ήδη από το 2015, σε άρθρο του Al-Monitor, απ’ όπου αλιεύθηκε ο όρος «βίαιος εκσυγχρονισμός» (ανάπλαση, θα λέγαμε για τα καθ’ ημάς), αναφέρεται ότι: τα «ακτιβιστικά κινήματα πολιτών» Save Alexandria και Gudran Association for Arts, προσπαθούν να προστατεύσουν την πολιτιστική κληρονομιά της πόλης, μέσα από καμπάνιες ευαισθητοποίησης, πολιτιστικά δρώμενα αλλά και νομικές ενέργειες. Στο ίδιο και σε αντίστοιχα άρθρα, πληροφορούμαστε ότι: κατά τον καιρό που διετέλεσε κυβερνήτης της Αλεξάνδρειας ο Mohamed Abdel Salam Mahgoub (1997-2006), και με τη δική του αδιαφορία ή και διευκόλυνση, διάφορες κατασκευαστικές εταιρείες, άρχισαν να καταστρέφουν τις παλιές μονοκατοικίες των δυο ορόφων και να εκσυγχρονίζουν την πόλη.
«Οι προθέσεις των κυβερνώντων μπορεί να είναι οι καλύτερες, αλλά η κατεύθυνση στην οποία πάνε την ανάπτυξη είναι λάθος και οικονομικά και κοινωνικά. Σκοπός τους μοιάζει να είναι ο πλουτισμός των λίγων και η φτωχοποίηση των πολλών», λέει η Noha Hassan, αρχιτέκτονας, μέλος της πρωτοβουλίας Save Alex και άλλων συλλογικών εγχειρημάτων όπως The Human and the City Center for Social Research (HCCSR), τα οποία ασχολούνται με θέματα όπως κλιματική αλλαγή και η πόλη, η ασφαλή παρουσία των γυναικών στον δημόσιο χώρο, αλλά και πρόσφατα, ποιός ο ρόλος που έπαιξε ο κορονοϊός στις ανθρώπινες σχέσεις. «Όλη η βόρεια ακτογραμμή κτίζεται με φρενήρεις ρυθμούς. Στο Ελ Αλαμέιν [ναι, το γνωστό από την μάχη, το οποίο βρίσκεται 106χλμ ανατολικά της πόλης της Αλεξάνδρειας] φτιάχνουν μια καινούργια πόλη, κάτι σαν Νέο Ντουμπάϊ. Εκεί, θα είναι και το Παλάτι του Προέδρου… Θα ήθελα να έχουμε πόλεις όπου όλοι θα έχουν πρόσβαση στη θάλασσα, θα ήθελα πόλεις στις οποίες οι γυναίκες θα νοιώθουν ασφαλείς να μετακινούνται όπου θέλουν και πόλεις όπου άνθρωποι από διαφορετικές τάξεις κάθονται μαζί. (χαμογελάει) Αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια των lockdown με τον κορονοϊό, όπου, όπως όλα ήταν κλειστά, οι πλούσιοι κάναν βόλτα με τα σκυλιά τους στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας μαζί με τους φτωχούς που κάναν πικ νικ στα βράχια…».
Κουβεντιάζοντας με τον Βasil Behna, συλλέκτη, οι γονείς του οποίου ίδρυσαν την εταιρεία παραγωγής Behna Films τη δεκαετία του ‘30 μαζί με τον Togo Mizrahi, ακούμε: «Η μνήμη σβήνεται σιγά-σιγά, η εταιρεία παραγωγής των γονιών μου συρρικνώθηκε, εξαφανίστηκε γιατί αναγκαστήκαμε να κρυφτούμε, το όνομα μας δεν είναι ούτε μουσουλμανικό, ούτε κοπτικό».
Η Behna Films Selections Company έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κινηματογραφική βιομηχανία της Αιγύπτου από τη δεκαετία του 1930 έως τη δεκαετία του 1950. Παρήγαγε το πρώτο animation στη Μέση Ανατολή, το «Mish-Mish Afandi», μια από τις πρώτες ομιλούσες ταινίες της Αιγύπτου και το πρώτο μιούζικαλ «Onshodet El-Fouad», όντας παράλληλα και ο μεγαλύτερος διανομέας ταινιών στην περιοχή. Χρεοκόπησε τη δεκαετία του ’60 μετά την εθνικοποίησή της κατά τη σοσιαλίζουσα εποχή της Αιγύπτου και μετά από πολλές αγωγές μεταξύ της οικογένειας και της αιγυπτιακής κυβέρνησης, ο Basile και η Marie-Claude Behna, οι κληρονόμοι της εταιρείας, κέρδισαν τη δίκη και άνοιξαν ξανά τα κεντρικά γραφεία της εταιρείας στην Αλεξάνδρεια τον Ιανουάριο του 2013. Σε συνεργασία με το Gudran Association for Arts and Development, τα μετέτρεψαν σε σημείο συνάντησης για ανεξάρτητους κινηματογραφιστές στην Αλεξάνδρεια καθώς και έναν χώρο έκθεσης και παραγωγής εικαστικών τεχνών κάθε είδους.
Να σημειώσουμε ότι ο Togo Mizrahi αποτελεί το σκηνοθέτη της πρώτης κινηματογραφικής εμφάνισης της Σοφίας Βέμπο, στη δραματική ταινία «Η προσφυγοπούλα» (1938) η οποία είναι η μοναδική αυτής της περιόδου που διασώζεται μέχρι σήμερα. Ο Basile έχει μια ολόκληρη συλλογή με αφίσες και προγράμματα αυτών των ταινιών όπου πρωταγωνιστεί μεταξύ άλλων η μεγάλη Ελληνίδα ηθοποιός.
Στο τότε και το τώρα του Ελληνικού Ναυτικού Ομίλου ο οποίος ιδρύθηκε το 1909, μας μεταφέρει η Πρόεδρός του κυρία Λιλίκα Ειρήνη Θλιβίτου, με καταγωγή από τη Χίο, γέννημα θρέμμα Αλεξάνδρειας. Ο Ελληνικός Ναυτικός Όμιλος στεγάζονταν στο Παλάτι Ρας ελ Τιν μέχρι το 1958, οπότε μεταφέρθηκε δίπλα στη θάλασσα. Εκεί στάθμευε και ο Ελληνικός Στόλος κατά τον Β’ Παγκόμσιο Πόλεμο. Στο ισόγειο του ομίλου φτιάχτηκε, με πρωτοβουλία της κυρίας Θλιβίτου, ένα μουσείο με τρεις ξύλινες λέμβους που έχουν βραβευτεί. «Ο Ναυτικός Όμιλος είναι η Ελλάδα μας αλλά και η Αίγυπτος», μας λέει η ίδια, η οποία διατελεί και Πρόεδρος του Συλλόγου Επιστημόνων Πτολεμαίος που ιδρύθηκε το 1908 από την Αγγελική Παναγιωτάτου.
Η τελευταία, «ήρθε από την Κεφαλλονιά στον Μεσοπόλεμο και έγινε η πρώτη γυναίκα γιατρός και επειδή τη δυσκόλευαν (ως γυναίκα) για την άσκηση της ιατρικής, ασχολήθηκε με την έρευνα και την επιδημιολογία. Έφτιαξε εμβόλιο κατά της χολέρας και της πανώλης. Το ‘54 πριν πεθάνει έγραψε το κτίριο όπου στεγαζόταν ο Σύλλογος στην Ελληνική Κοινότητα υπό τον όρο η διαχείριση να γίνεται από επιστήμονες… Τότε ήταν μια ανθίζουσα εποχή με μια ακμάζουσα παροικία, υπήρχαν πλούσιοι, μεσαία τάξη και φτωχοί και όλοι ζούσαν μαζί. Τώρα είναι μια παροικία γεροντική. Οι περισσότεροι συμμαθητές μου δεν είχαν αιγυπτιακή ιθαγένεια και αναγκάστηκαν να φύγουν. Έχει αλλάξει πολύ η πόλη. Τα αρχοντόσπιτα τα παλιά, αλλά και αυτά του μεσοπολέμου, ήταν χτισμένα από αρχιτέκτονες ευρωπαίους, τα γκρεμίζουν τώρα για να πάρουν τη γη και να κάνουν πολυκατοικίες…
Το μεγαλύτερο μέρος της καταστροφής έγινε το 2014 με τους Αδερφούς Μουσουλμάνους, που μέσα στην αναμπουμπούλα, δόθηκαν άδειες κατεδάφισης και γκρεμίστηκαν πολλά κτίρια. Οι τωρινοί κάτοικοι της Αλεξάνδρειας (ως επί το πλείστων Αιγύπτιοι) δεν μπορούν να συντηρήσουν τα παλιά σπίτια… Οι πρώην ιδιοκτήτες με την Επανάσταση του Νάσσερ, έχασαν το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς αλλά τους δόθηκε η δυνατότητα να τα κρατήσουν με ένα πολύ φτηνό ενοίκιο δια βίου». Στα πιο πρόσφατα νέα η κυρία Πρόεδρος μας ανέφερε, ότι κατά την περίοδο της πανδημίας «χάσαμε 35 άτομα από τους Έλληνες εδώ».
Η βόλτα μας σε αυτό το παρελθόν, το οποίο τείνει σε «ολική εξάλειψη λόγω ανάπλασης» και που, ως εκ τούτου, κάνει την περιήγησή μας να μοιάζει σαν έρευνα ερασιτέχνη ντεντέκτιβ, μας οδηγεί στον κύριο Γιώργο Κυπραίο, συγγραφέα του βιβλίου «Αλεξάνδρεια, τέλος εποχής» (Εκδόσεις Ίαμβος, 2010), μια σειρά διηγημάτων από προσωπικές ιστορίες, εμπειρίες, έριδες. Μας λέει: «Ο άνθρωπος εδώ είναι Αλεξανδρινός πριν να δηλώσει Έλληνας η Αιγύπτιος». Και όντως, στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του, μας ταξιδεύει με καταπληκτικό τρόπο, αισθητική και ρεαλισμό σε μια κοινωνία αλεξανδρινή, μέσα από τα μάτια ενός βέρου αλεξανδρινού «Πολίτη του κόσμου». Στη συζήτησή μας, ακούμε:
«…Η Αλεξάνδρεια εκχριστιανίστηκε μαζί με τη Δαμασκό τον 4ο αιώνα και έπεσε σε δυσμένεια με τον εξισλαμισμό της Αιγύπτου…
…Ρωμιός, Ρούμι είναι o Χριστιανός της Ανατολής…
…Οι Αιγύπτιοι μας αγαπούν πολύ τους Έλληνες. Έχουμε συγγένεια αίματος και μας αναγνωρίζουν ως Ίωνες (Younan)…
…Ο Καβάφης, είναι ένας οδηγός της Αλεξάνδρειας. Το 1911 ο Άγγλος μυθιστοριογράφος E. M. Forster είδε την Αλεξάνδρεια μέσα από τα μάτια του… Έχουν περάσει από την Αλεξάνδρειακαι άλλοι διάσημοι της λογοτεχνίας, όπως: ο Andre Gide, o Rimbaud, n Marguerite Yourcenar… Ο Καβάφης ήταν ο αποδιοπομπαίος τράγος γιατί έβγαινε από την πεπατημένη… Η Αλεξάνδρεια είναι πόλη της μνήμης και υπάρχει μέσω της μνήμης».
Αν γνωρίζεις ή γνωρίσεις την Αλεξάνδρεια μέσα από την ιστορία ή από τη λογοτεχνία, ο σημερινός παλμός της: ο θόρυβος και η σκόνη παντού, η ασφυκτική κίνηση από αυτοκίνητα και πεζούς, τα πεταμένα σκουπίδια, οι μυρωδιές όλων των ειδών, θα σε ξενίσει. Η πόλη αυτή που είχε τη δύναμη να εμπνεύσει και να λειτουργήσει λογοτεχνικά και ποιητικά στο έργο λογοτεχνών όπως ο Καβάφης, ο Durrell, ο Forster, ο Ungaretti και πολλοί άλλοι, φαίνεται ότι διαχρονικά είχε τη δύναμη να μετουσιώνεται σε λογοτεχνία και να αποτελεί πηγή έμπνευσης. Ίσως, εδώ και καιρό «δημιουργεί ποιητικές πόλεις πλασμένες κατ’ εικόνα της» όπως λέει ο Edmund Keeley (Αμερικανός μεταφραστής, δοκιμιογράφος, νεοελληνιστής, και συγγραφέας, που απεβίωσε πρόσφατα)…
Ο Λέοναρντ Κοέν το έκανε…και κράτησε την εικόνα τής, της Αλεξάνδρειας που εκσυγχρονίζεται!
Πηγές:
http://2lyk-komot.rod.sch.gr/wp/wp-content/uploads/2013/02/B.pdf
https://www.facebook.com/savealexeg/about/?ref=page_internal
https://www.aspromavro.net/2015/08/blog-post_44.html
https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Alexandria
https://el.wikipedia.org/wiki/Κωνσταντίνος_Καβάφης
https://jur.journals.ekb.eg/article_90251_65f96e303863aba485b0225fed378762.pdf
https://kosmodromio.gr/2021/12/31/2021-η-χρονιά-της-κανονικοποίησης-της-κ/
