Σε μια ιστορική στιγμή που οι λέξεις: πρόσφυγας, πόλεμος, στρατόπεδο, φίλος, σύμμαχος, εχθρός, αντίπαλος… επανανοηματοδοτούνται και μας επαναπροσδιορίζουν -ή θα έπρεπε-, ένα «καλωσόρισμα» με φαγητό, συνιστά δυνατότητα, μοιράζει απλότητα, κεντράρει στο ανθρώπινο.
Αυτό, «το βιβλίο δεν είναι ένα απλό βιβλίο μαγειρικής. Είναι ένα σημείο συνάντησης διαφορετικών ανθρώπων, πολιτισμών, ιστοριών και αναμνήσεων. Μια συλλογική προσπάθεια να έρθουν κοντά διαφορετικές γεύσεις και συνταγές, προκειμένου να χτίσουμε γέφυρες μεταξύ μας», έτσι ξεκινά, αντί προλόγου, το βιβλίο συνταγών που παρουσιάζει τις 19 συνταγές που αντάλλαξαν, μαγείρεψαν και μοιράστηκαν για 4 Κυριακές στο συνεταιριστικό εστιατόριο Ναν στη Μυτιλήνη γλείφοντας τα δάχτυλα τους, όπως δηλώνουν πρόσφυγες και ντόπιοι.
Το βιβλίο «Welcome! Recipes From Home» βασίζεται σε εργαστήρια μαγειρικής που οργάνωσε η Rescue Committee (IRC) στη Λέσβο, φέρνοντας κοντά πρόσφυγες και ντόπιους. Η Στεφανία Μιζάρα, φωτογράφησε τις συναντήσεις τους και μας διηγείται…
Στην πραγματικότητα, εκτός από «σημείο συνάντησης πολιτισμών, ιστοριών και γεύσεων» οι συναντήσεις ήταν και ένα σημείο συνάντησης ανθρώπων, καθώς, λόγω των πανδημικών κοινωνικών αποστάσεων, εξίσωσε -σε ένα βαθμό- εμάς τους «προνομιούχους γηγενείς» με τους πρόσφυγες που και η δική μας δεξιά κυβέρνηση προσπαθεί να αποκλείσει και κλειδώσει σε μέρη που δεν θα τους βλέπει κανείς. Έτσι κατά τη διάρκεια των μαγειρικών εργαστήριων ήμασταν όλοι και όλες, πεινασμένοι όχι μόνο λόγω των γαργαλιστικών μυρωδιών, αλλά και επειδή μάγειρες, βοηθοί και θεατές -με εμφανή συγκίνηση και εναλλάσσοντας τους παραπάνω ρόλους- ξαναβρίσκαμε μια κοινωνική κανονικότητα τρίβοντας σκόρδα, κρεμμύδια και πιπεριές και νιώθοντας ανθρώπινη επαφή μετά από μήνες απομόνωσης.
Τον Ιούλιο του 2021 πραγματοποιήθηκαν τέσσερα εργαστήρια, στα οποία συμμετείχαν 8 Ελληνίδες και 8 γυναίκες με προσφυγικό ή/και μεταναστευτικό υπόβαθρο. Στόχος των εργαστηρίων ήταν να προωθήσουν τον διαπολιτισμικό διάλογο, την αλληλοκατανόηση και την ειρηνική συνύπαρξη μέσο της «παγκόσμιας γλώσσας» του φαγητού. Τον Νοέμβριο του 2021, και με βάση την επιτυχία των εργαστήριων του Ιουλίου, πραγματοποιήθηκαν τέσσερα μαθήματα-εργαστήρια, όπου γυναίκες και άνδρες πρόσφυγες που ζουν στη Λέσβο δίδαξαν και σέρβιραν τις αγαπημένες τους συνταγές από την πατρίδα τους σε κατοίκους του νησιού. Τα μαθήματα-εργαστήρια ήταν ανοιχτά για το κοινό και διαφημίστηκαν στην πόλη με αφίσες και από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον για την παρακολούθησή τους, αλλά λόγω των περιορισμών εξαιτίας του κορονοϊού, μονό 12 από όσες και όσους συμμετείχαν μπορούσαν να φιλοξενηθούν κάθε φορά. Συνολικά, 43 κάτοικοι της Λέσβου παρακολουθήσαν τα μαθήματα-εργαστήρια.
Κυριακή πρωί Ιουνίου 2021
Συναντιόμαστε πρωί-πρωί στο εστιατόριο Ναν, στο κέντρο της πόλης της Μυτιλήνης, η διάχυτη υγρασία μαζί με τη ζέστη θυμίζει Ασία. Η πρωτεύουσα της Λέσβου ξυπνάει αργά, νωχελικά μετά την κάψα του Σαββατιάτικου ξενυχτιού. Σε αργούς ρυθμούς ξετυλίγουμε τα ψώνια με τα υλικά που ζήτησαν οι συμμετέχουσες στο εργαστήρι μαγειρικής. Απλώνουμε τα υλικά και τα ομαδοποιούμε ανά συνταγή για να τα φωτογραφίσουμε πριν μαγειρευτούν. Το άγχος μας είναι αν θα μπορέσουν να έρθουν δυο γυναίκες από το καινούργιο καμπ του Καρά Τεπέ. Ο αρχικός προγραμματισμός έλεγε, ότι όλες οι γυναίκες πρόσφυγες που θα συμμετείχαν στο εργαστήρι θα έρχονταν από το καμπ.
Ουσιαστικά, αυτές είναι ο λόγος ύπαρξης αυτών των προγραμμάτων ένταξης και είναι αυτές ακριβώς που δεν μπορούν να έρθουν. «Μα γιατί δεν μπορούν να έρθουν;» απορεί ένας από μας. Τα καμπ ονομάστηκαν κέντρα φιλοξενίας και παρουσιάζονται ως ανοιχτές δομές, παρότι το αρχικό συρματόπλεγμα αντικαταστάθηκε, μέσα στην πανδημία με τσιμεντένιο τοίχο τύπου Γάζας-Μεξικού. Τα καμπ ονομάζονται ανοιχτά, αλλά για το αν θα βγει ή όχι ένας πρόσφυγας αποφασίζει ο εκάστοτε υπεύθυνος της πύλης. Δημιουργική ασάφεια, τυλιγμένη με άφθονο περιτύλιγμα περίτεχνης γραφειοκρατίας που προσπαθεί να σε πείσει ότι υπάρχει κάποιος λόγος που περιορίζεται η ελευθερία κίνησης των ανθρώπων. «Έτσι, για να είμαστε σίγουροι ότι θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί το εργαστήρι αναζητήθηκαν γυναίκες πρόσφυγες που μένουν σε διαμερίσματα στην πόλη», μας λέει κάποια από τις υπεύθυνες.
Το στομάχι μας σφίγγεται και συνεχίζουμε να τακτοποιούμε τα λαχανικά σε μικρές όμορφες στοίβες για να μοιάζουν με τις φωτογραφίες των γκουρμεδιάρικων περιοδικών που πουλάνε υγεία και γεύση με μεσογειακές αποχρώσεις. Το πετυχαίνουμε γιατί οι περισσότερες συνταγές έχουν πολλά χρωματιστά λαχανικά, εξωτικά μπαχάρια και μυστηριώδεις συνδυασμούς. Οι πιπεριές πράσινες, κόκκινες, πορτοκαλιές, γυαλίζουν, προκαλώντας με τις καμπύλες τους και εμείς, σκύβοντας πάνω τους, απορούμε πως θα συνδυαστεί το μοσχάρι με τις γαρίδες και τα φρέσκα αράπικα φιστικιά για το Ντόλε, στη συνταγή της Elizabeth από το Καμερούν.
Οι συμμετέχουσες, στο πρώτο εργαστήρι του Ιουνίου, ήταν μόνο γυναίκες. Μπαίνουν μια μια στο Ναν, δειλά και μασκοφορεμένα. Στα μάτια όλων μας, η απορία: μα πως θα το κάνουμε αυτό να λειτουργήσει; Ήδη χωρίς μάσκες και φόβο (ιατρικό ή ποινικό) είναι δύσκολο να συνεργαστούν άνθρωποι που δεν μιλούν την ίδια γλώσσα, τώρα ο βαθμός δυσκολίας ανεβαίνει: εκτός από το να συνεννοηθούμε, πρέπει να συνυπάρξουμε στον ίδιο στενό χώρο με άλλους ανθρώπους, να διαχειριστεί ο καθένας τις αντιδράσεις του άλλου, να μην πολυαγγιχτούμε αλλά και να είμαστε μέσα στους χρόνους και το φαΐ (πάνω από όλα!!!) και εδώ που τα λέμε πρέπει και να το φχαριστηθούμε γιατί δεν ξέρουμε πότε θα ξαναβρεθούμε με κόσμο να έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε κάτι τέτοιο: να μαγειρέψουμε με άγνωστες σε μας γυναίκες από διάφορα εξωτικά και μη μέρη. Το εγχείρημα πετυχαίνει, η λεκτική επικοινωνία συμπληρώνεται από μιμητική (παντομίμα για συνταγές μαγειρικής ίσως να είναι το επόμενο βήμα, μετά το βιβλίο συνταγών, να φτιάξουμε και ένα παιχνίδι) και το χαμόγελο με τα μάτια καταπραϋντικό και ήσυχο παίρνει τη θέση του χαμόγελου.
Το NAN
Το Nan καφέ-εστιατόριο, ιδρύθηκε από τέσσερις γυναίκες που ονειρεύονταν να βρουν έναν τρόπο να μετουσιώσουν την κουζίνα σε όχημα αλλαγής. Από τη παρουσίας του εστιατορίου στο βιβλίο, διαβάζουμε: «Στόχος τους ήταν να αλλάξουν την αντίληψη για τους πρόσφυγες, βρίσκοντας τρόπους να ωφεληθούν τόσο οι προσφυγές όσο και οι ντόπιοι. Το φαγητό, είναι ένας εκπληκτικός τρόπος σύνδεσης με νέους ανθρώπους και κατανόησης της ιστορίας τους. Το εστιατόριο Nan είναι ένας χώρος συνάντησης οπού οι προσφυγές και οι ντόπιοι μπορούν να συνδεθούν μέσω της πολιτιστικής και κοινωνικής διάστασης του μοιράσματος του φαγητού. Η ελληνική κουζίνα ανέκαθεν εμπνεόταν από γεύσεις και αρώματα της Μεσογείου, και είναι σημαντική για τους ανθρώπους που κατοικούν αυτόν τον τόπο. Έξι χρόνια μετά τη λεγόμενη προσφυγική κρίση του 2015-2016, η κατάσταση στη Λέσβο έχει αλλάξει, απαιτώντας μια νέα προσέγγιση για την αντιμετώπιση ενός νέου πληθυσμού προσφυγών, πολλοί από τους οποίους είναι εγκλωβισμένοι στη χώρα και αναζητούν τρόπους να οραματιστούν ένα μέλλον.
Η ένταξη και η συνύπαρξη των προσφυγών έχει γίνει το επίκεντρο της προσπάθειας στο Nan, αν λάβουμε υπόψη, ότι το φαγητό είναι ένα οικουμενικό στοιχείο και ένας τρόπος να φέρεις κοντά τις κοινότητες. Απασχολώντας ντόπιους και προσφυγές, το Nan, εκπαιδεύει τους προσφυγές να γίνουν μάγειρες και να αναπτύξουν τις δεξιότητες τους.
Ταυτόχρονα, προωθεί τις αξίες και τις ιδέες πάνω στις οποίες θεμελιώθηκε: επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, στήριξη των ντόπιων παραγωγών και της οικονομίας, ελάχιστη χρήση πλαστικού. Το εστιατόριο Nan φιλοδοξεί να ευαισθητοποιήσει το κοινό σχετικά με τα ζητήματα που θέτει το άσυλο, και βοηθά τους πρόσφυγες να ενσωματωθούν τόσο κοινωνικά όσο και οικονομικά. Το να μοιραστούμε μια συνταγή μπορεί να είναι τόσο δυνατή εμπειρία όσο το να μοιραστούμε την ιστορία μας».
Εικόνες: Στεφανία Μιζάρα
Επιμέλεια κειμένου: Κωσταντής Μιζάρας
