Περισσότερα από 200 χρόνια αφότου ο Φρανσίσκο Γκόγια τίμησε την ισπανική αντίσταση στις στρατιές του Ναπολέοντα στην «Τρίτη Μαΐου 1808», το πρωτοποριακό έργο του για τη φρίκη του πολέμου, οι Ουκρανοί ζωγράφοι, εικονογράφοι και σκιτσογράφοι προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο να εκφραστούν, καθώς η χώρα τους βάλλεται.
Όπως και άλλοι Ουκρανοί, όταν ξέσπασε ο πόλεμος πολλοί καλλιτέχνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους (και τη δουλειά τους). Ο Αντρέι Ρόικ (Andriy Roik), ο οποίος γεννήθηκε και ζει ακόμη στο Λβιβ, έκανε εκθέσεις εντός και εκτός Ουκρανίας πριν τον πόλεμο. «Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, όλη αυτή η καλλιτεχνική διαδικασία σταμάτησε. Ήταν εξαιρετικά δύσκολο να εργαστείς και να αντιδράσεις σε ό,τι συνέβαινε στη χώρα. Προσφέρθηκα εθελοντικά να βοηθήσω τους πρόσφυγες που έρχονταν στο Λβιβ. Οδηγούσα εθελοντές σε διάφορα μέρη. Ως καλλιτέχνης, σταμάτησα προσωρινά τις δραστηριότητές μου. Ο πόλεμος με έκανε να δράσω με εντελώς διαφορετικό τρόπο» ανέφερε ο 27χρονος καλλιτέχνης.
Χρειάστηκε χρόνος για να μπορέσει ο Αντρέι να συνεχίσει τη δουλειά του και να μάθει να ζει με τον συνεχή ήχο των σειρήνων τις νύχτες που περνούσε σε καταφύγια και τις αεροπορικές επιδρομές, που μετατράπηκαν στη νέα κανονικότητα.
Κάποια στιγμή άρχισα να προσαρμόζομαι στον πόλεμο. Κατά κάποιο τρόπο μετατράπηκε σε ρουτίνα. Και στους πίνακές μου έχω ένα όραμα ειρήνης. Την ειρήνη που θέλω να δω.
Ο πρώτος πίνακάς του μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής, το Apogee Under the Question Mark, αντιπροσώπευε το όραμά του για μια κατάσταση ειρήνης «μετά από αυτά τα αιματηρά, απάνθρωπα γεγονότα που συμβαίνουν τώρα».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Ο Σεργκέι Ράντκεβιτς (Sergii Radkevych) από το Λβιβ, αγωνίστηκε επίσης στην αρχή να επικεντρωθεί στην τέχνη του.
«Είναι δύσκολο να το εξηγήσω», δήλωσε ο 35χρονος. «Είναι μια πολύ αγχωτική κατάσταση για όλους μας. Δεν έχω ξανανιώσει ποτέ κάτι παρόμοιο».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Ο Σεργκέι ομολόγησε ότι ήταν πολύ πιο εύκολο να ανταποκριθεί στον πόλεμο στην αρχή δουλεύοντας με τους ανθρώπους σε «μηχανικές εργασίες» όπως η αγορά φαρμάκων ή η εθελοντική εργασία παρά με τη δημιουργία τέχνης.
Για μένα, η τέχνη είναι σαν μια ομιλία, ένας διάλογος. Και ήταν πολύ δύσκολο να οικοδομήσουμε αυτόν τον διάλογο. Είσαι κατεστραμμένος μέσα σου και φαίνεται ότι δεν μπορείς να βρεις τρόπο να μιλήσεις.
Λίγες εβδομάδες μετά το ξέσπασμα του πολέμου, ο Σεργκέι άρχισε να λαμβάνει προσφορές για την αγορά των έργων του από την Ιαπωνία, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ και αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την ευκαιρία για να «δείξει σε όλο τον κόσμο τη βία και την επιθετικότητα της σύγκρουσης», την οποία περιέγραψε ως γενοκτονία. «Πρέπει να δείξουμε την πραγματική σκληρότητα, την άσχημη σκληρότητα», είπε.
«Είναι πολύ πιο δύσκολο να χειραγωγηθεί η τέχνη από το να ξαναγραφτεί η ιστορία»
Η Daryna Momot, 28 ετών, είναι εμπειρογνώμονας τέχνης και συνιδρύτρια της Cittart, μιας ουκρανικής οργάνωσης που βοηθά στη χρηματοδότηση και την εξεύρεση στέγης και πόρων για τους καλλιτέχνες. Προσπαθεί να προωθήσει τους ζωγράφους, τους σκιτσογράφους και τους εικονογράφους της χώρας σε όλο τον κόσμο και έχει λανσάρει μια εφαρμογή όπου οι άνθρωποι μπορούν να αγοράσουν το έργο ενός Ουκρανού καλλιτέχνη με ένα κλικ. Το 20% κάθε πώλησης πηγαίνει σε προσπάθειες ανθρωπιστικής βοήθειας.
«Η τέχνη μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε τι περνάμε. Η τέχνη αποτυπώνει τις εμπειρίες των ανθρώπων. Αυτό είναι σημαντικό για τη διατήρηση της μνήμης και τη μετάδοσή της από γενιά σε γενιά στην πραγματική της μορφή, καθώς είναι πολύ πιο δύσκολο να χειραγωγηθεί η τέχνη από το να ξαναγραφτεί η ιστορία» επισημαίνει η ίδια.
Την ημέρα που ο Βλαντίμιρ Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία, η Κίντερ Άλμπουμ (Kinder Album, ψευδώνυμο μιας καλλιτέχνιδας από τη δυτική Ουκρανία), ορκίστηκε να μην εγκαταλείψει ποτέ τη χώρα της. «Δεν ήθελα να διαβάσω για τον πόλεμο στις ειδήσεις, ένιωσα ότι ήταν σημαντικό να μείνω και να νιώσω όλα αυτά τα γεγονότα. Ήθελα να τα βιώσω πραγματικά. Όλη η ατμόσφαιρα του φόβου, των καταφυγίων και των απειλών, των βομβαρδισμών, με βοήθησε να κάνω πολεμική τέχνη».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
«Διαφοροποιήθηκε ως προς την ταχύτητα» είπε αναφερόμενη στη δημιουργική διαδικασία, «Γιατί τώρα πρέπει να ζωγραφίσω, δεν έχω χρόνο να σκεφτώ, πρέπει να εκφράσω τα συναισθήματα της στιγμής, γιατί αύριο θα συμβεί κάτι άλλο. Πριν από τον πόλεμο, είχα πολύ χρόνο. Τώρα δεν έχω. Και όταν κοιτάζω τα σχέδιά μου, τα οποία έκανα όταν μόλις ξεκίνησε ο πόλεμος, αποτυπώνουν εντελώς διαφορετικά συναισθήματα σε σχέση με τα πιο πρόσφατα».
«Το να ζωγραφίζω τον πόλεμο για μένα είναι σαν θεραπεία μέσω της τέχνης. Πρώτα απ’ όλα, είναι ένας τρόπος να εκφράζω αισθήματα και συναισθήματα. Απλώς τα βγάζω από μέσα μου. Και δεύτερον, είναι η ρουτίνα μου και κάτι που έκανα πριν από τον πόλεμο, οπότε όταν το κάνω, αισθάνομαι κάπως σαν να μην υπάρχει πόλεμος, σαν να είναι περίοδος ειρήνης».
Πριν από την εισβολή, οι αδελφές Φέλντμαν, η Μισέλ και η Νικόλ, γνωστές ως Sestry Feldman, καλλιτέχνιδες του δρόμου, εικονογράφοι και σκιτσογράφοι που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στο Ντνίπρο, είχαν δει τον πόλεμο μόνο στις ταινίες. «Έτσι, όταν ξεκίνησε, αρχίσαμε να πανικοβαλλόμαστε. Ήξερα ότι έπρεπε να κάνω κάτι για να απασχοληθώ, οπότε άρχισα να πλένω πιάτα. Αλλά μετά συνειδητοποίησα ότι αυτό δεν βοηθούσε, οπότε αποφάσισα να ζωγραφίζω».
Στην αρχή ζωγράφισαν κάρτες ταρό στους τοίχους και στη συνέχεια αποφάσισαν να επεκταθούν και να ζωγραφίσουν ολόκληρη την τράπουλα. Αλλά όταν ξέσπασε ο πόλεμος αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια τράπουλα καρτών Ταρώ αφιερωμένη στην Ουκρανία.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Οι αδελφές δήλωσαν ότι απέρριψαν την ευκαιρία να εγκαταλείψουν τη χώρα. Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, έφτιαξαν μια σειρά κινουμένων σχεδίων για τον πόλεμο, με κύριο χαρακτήρα τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Σε μια σκίτσο, ο Ρώσος πρόεδρος, που απεικονίζεται με ένα περίεργο, τετράγωνο κεφάλι, δειπνεί στο μνημειώδες, μακρύ τραπέζι του, με μια τεράστια βόμβα, «την αχώριστη συντροφιά του».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Σε μια άλλη εικόνα, οι καλλιτέχνιδες φαντάστηκαν τη ζωή του Πούτιν σε ένα καταφύγιο.
«Πέρυσι φτιάξαμε μια γελοιογραφία για το μέλλον όπου όλοι οι άνθρωποι θα έχουν στρογγυλά κεφάλια» ανέφερε η Νικόλ, συμπληρώνοντας πως «υπάρχει ένα ειδικό μηχάνημα που τα κάνει τετράγωνα, ώστε να είναι πιο κατάλληλα για το σύστημα. Αλλά κόβοντας ένα μέρος του κεφαλιού, έχουν χάσει πολλά από τα συναισθήματά τους, όπως η ενσυναίσθηση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αναπαραστήσαμε τον Πούτιν με αυτόν τον τρόπο».
Για την Μόμοτ, κατά τη διάρκεια αυτής της σύγκρουσης οι Ουκρανοί καλλιτέχνες διεκδικούν μια ταυτότητα που τους «έκλεψε» ο πόλεμος του Πούτιν. «Ο Μαλέβιτς, ο Μπουρλιούκ, η Σόνια Ντελονέ, ακόμη και η Σχολή Φωτογραφίας του Χάρκοβο θεωρούνται λανθασμένα “Ρώσοι”. Η ουκρανική τέχνη δεν είναι γνωστή στον κόσμο και συνδέεται με τη Ρωσία», ανέφερε η ίδια.
«Οι Ουκρανοί καλλιτέχνες είναι επιτέλους σε θέση να μιλήσουν στον κόσμο για ολόκληρο το έθνος και να δημιουργήσουν αξίες που θα κληροδοτηθούν για πολλά χρόνια. Τα φρικτά γεγονότα που αντιμετώπισαν οι Ουκρανοί παίρνουν τώρα σάρκα και οστά μέσω της τέχνης».
Το κείμενο μεταφράστηκε αυτούσιο από τον Guardian, όπου δημοσιεύτηκε αρχικά, από την Χριστίνα Χελά.
