Η προοδευτική συμμαχία «Ιστορική Συμφωνία» βάζει φωτιά σε μία εκλογική διαδικασία με φόντο την απονομιμοποίηση του νεοφιλελευθερισμού, την επιστροφή των αποκλεισμένων στο προσκήνιο και μία ήπειρο που αναζητεί διέξοδο από το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο.
Ήταν 19 Απριλίου του 1970 όταν ο λαϊκιστής πρώην στρατηγός και δικτάτορας Γκουστάβο Ρόχας Πινίγια διεκδίκησε την κυβερνητική εξουσία χωρίς την έγκριση της ολιγαρχίας που κρατούσε σταθερά τα ηνία της χώρας για δεκαετίες. Γοητευμένος από τον περονισμό, και εκπροσωπώντας μία αλλόκοτη συμμαχία συντηρητικών, φιλελεύθερων και αριστερών σχηματισμών, ο στρατηγός έχασε στο νήμα από τον εκλεκτό του κολομβιανού κατεστημένου Μισαέλ Παστράνα.
Οι υποστηρικτές του Πινίγια θεώρησαν ότι η ήττα τους οφείλεται σε εκτεταμένη νοθεία, καταγγελία που φαίνεται να είχε κάποια βάση αλλά δεν επιβεβαιώθηκε, ούτε φυσικά καταρρίφθηκε ποτέ. Μερίδα των πιο ριζοσπαστών οπαδών του Πινίγια, ως απάντηση στη φημολογούμενη νοθεία, σχημάτισαν την Μ-19 (Movimiento 19 de Abril), μία ένοπλη οργάνωση που διεκδικούσε με βίαια μέσα τον εκδημοκρατισμό της Κολομβίας. Σε αυτήν την οργάνωση έκανε τα πρώτα του πολιτικά βήματα ο Γκουστάβο Πέτρο, ο υποψήφιος της προοδευτικής συμμαχίας που προηγείται στις δημοσκοπήσεις για τις εθνικές εκλογές της Κολομβίας στις 29 Μαΐου 2022.
Οι προσπάθειες ειρήνευσης και ομαλοποίησης του πολιτικού σκηνικού στις αρχές του 1990 είδαν το Μ-19, το πάλαι ποτέ δεύτερο μεγαλύτερο αντάρτικο κίνημα πίσω από τις FARC, να μετατρέπεται σε νόμιμο πολιτικό κίνημα και να συμμετέχει στις εκλογές του 1990 αποσπώντας περίπου το 25% των ψήφων. Ο Πέτρο εκλέγεται στην Κάτω Βουλή της Κολομβίας και έκτοτε είναι πάντα παρών στα πολιτικά πράγματα μέσα από δημοκρατικά, κεντροαριστερά σχήματα. Από το 2006 εκλέγεται βουλευτής και ανάμεσα σε άλλα αποκαλύπτει με στοιχεία τη διασύνδεση ακροδεξιών παραστρατιωτικών ομάδων με ανώτατα στελέχη της κυβέρνησης Ουρίμπε. Το κολοσσιαίο σκάνδαλο τον φέρνει στο προσκήνιο και το 2011 αναλαμβάνει δήμαρχος της πρωτεύουσας Μπογκοτά. Απέναντι στις ιδιωτικοποιημένες υπηρεσίες του Δήμου και τις εκτεταμένες υπεργολαβίες που καλύπτουν ζωτικές λειτουργίες της αυτοδιοίκησης, ο Γκουστάβο Πέτρο προκρίνει απευθείας προσλήψεις δημοτικών υπαλλήλων, παράλληλα με ένα πρόγραμμα που περιλαμβάνει δωρεάν υδροδότηση, μειωμένα εισιτήρια για τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και βελτιωμένη πρόσβαση σε εκπαιδευτικές και υγειονομικές δομές για τους φτωχότερους πολίτες της Μπογκοτά.
Η τροχιά σύγκρουσης που έχει επιλέξει με τη συντηρητική και νεοφιλελεύθερη παράταξη καταλήγει στην προσωρινή του απομάκρυνση από τη δημαρχία έπειτα από παρέμβαση της κεντρικής κυβέρνησης ενώ μερίδα των συμμάχων του παίρνει αποστάσεις από το πλευρό του καταγγέλλοντας ελλιπή προγραμματισμό και αυταρχικές τάσεις. Πάντως, εχθροί και φίλοι του Γκουστάβο Πέτρο αναγνωρίζουν ότι το τέλος της θητείας του στην τοπική αυτοδιοίκηση το 2016 τον βρίσκει να έχει χτίσει ισχυρές σχέσεις εκπροσώπησης με τα πιο αποκλεισμένα τμήματα του πληθυσμού της πρωτεύουσας.
Αυτή η αποκλεισμένη μερίδα της φτωχοποιημένης κοινωνίας της Κολομβίας έχει άλλη μία προσωπικότητα που την εκπροσωπεί στην προσπάθεια της «Ιστορικής Συμφωνίας» να κερδίσει τις εκλογές. Η υποψήφια αντιπρόεδρος με τον Γκουστάβο Πέτρο, η 40χρονη Αφροκολομβιανή δικηγόρος Φράνκια Μάρκεζ συγκεντρώνει στο πρόσωπο της μία σειρά από κοινωνικές ομάδες που βίωσαν την πιο έντονη καταστολή και αδικία τις τελευταίες δεκαετίες. Γεννημένη στη φτωχή επαρχία της Κολομβίας, πρωταγωνίστησε σε σημαντικό αριθμό περιβαλλοντικών, φεμινιστικών και ιθαγενικών αγώνων απέναντι στις πανίσχυρες εξορυκτικές εταιρείες και τις κυβερνήσεις που διευκόλυναν με κάθε τρόπο τις τραυματικές – για τις αγροτικές και ιθαγενικές κοινότητες- δραστηριότητες τους. Το 2018 της απονεμήθηκε το διεθνές Βραβείο Γκόλντμαν για περιβαλλοντικούς ακτιβιστές από όλο τον κόσμο. Κατά τη διάρκεια της παραλαβής του βραβείου, η εμφανώς συγκινημένη Μάρκεζ δήλωνε για τον χαρακτήρα του αγώνα της:
«Είμαι κομμάτι μιας ευρύτερης διαδικασίας, μιας ιστορίας αγώνα και αντίστασης που ξεκίνησε όταν οι πρόγονοι μου ήρθαν ως σκλάβοι στην Κολομβία. Είμαι κομμάτι του αγώνα ενάντια στον δομικό ρατσισμό, του συνεχιζόμενου αγώνα για ελευθερία και δικαιοσύνη, των ανθρώπων που ελπίζουν σε έναν καλύτερο κόσμο. Κομμάτι των γυναικών που με μητρική αγάπη φροντίζουν την γη ώστε να ευδοκιμήσει η ζωή. Κομμάτι των ανθρώπων που υψώνουν την φωνή τους για να προστατέψουν τα ποτάμια, τα δάση και τους υδροβιότοπους. Είμαι μία από αυτές που οραματίζονται ότι μία μέρα, η ανθρωπότητα θα απορρίψει το οικονομικό μοντέλο του θανάτου και θα υιοθετήσει ένα άλλο μοντέλο που εγγυάται την ζωή».
Τα κοινωνικά κινήματα και η αριστερά στη χώρα έχουν αντιμετωπιστεί διαχρονικά με διώξεις, φυλακίσεις και δολοφονίες με κύριους θύτες το κράτος, τις παραστρατιωτικές ομάδες και τα καρτέλ που με διαφορετικές μεθόδους υπηρετούν την απρόσκοπτη λειτουργία ενός οικονομικού μοντέλου που βασίζεται στις εξαγωγές υδρογονανθράκων και την εντατική εξόρυξη του ορυκτού πλούτου, που περιλαμβάνει χρυσό, ασήμι, σμαράγδια κ.ά.
Οι «Μαύροι Αετοί», μία από τις πιο βίαιες ακροδεξιές παραστρατιωτικές ομάδες της Κολομβίας που για χρόνια πολεμούσαν τους αριστερούς αντάρτες των FARC, έχουν ήδη προχωρήσει σε δολοφονικές απειλές ενάντια στο δίδυμο Πέτρο-Μάρκεζ. Στο πλευρό των παραστρατιωτικών ομάδων βρίσκονται και τα διεφθαρμένα ΜΜΕ της χώρας που στοχοποιούν την «Ιστορική Συμφωνία» ως συμπαθούντες τρομοκρατών, ενώ δεν λείπουν οι ρατσιστικές, μισογύνικες επιθέσεις προς τη Φράνκια Μάρκεζ.
Για την πολιτική και οικονομική ελίτ της Κολομβίας η πιθανή επικράτηση της «Ιστορικής Συμφωνίας» στις επερχόμενες εκλογές συνιστά μία σοβαρή πρόκληση για την ομαλή εξυπηρέτηση των συμφερόντων της. Γνωρίζουν φυσικά ότι ο Γκουστάβο Πέτρο δεν έχει στόχο να αμφισβητήσει τα θεμέλια του οικονομικού και κοινωνικού συστήματος στη χώρα. Στο έδαφος όμως μίας αισθητής ριζοσπαστικοποίησης μερίδων της κολομβιανής κοινωνίας – που εκφράστηκε έντονα και στην εξέγερση του 2021 που μπλόκαρε την άδικη φορολογική μεταρρύθμιση του νεοφιλελεύθερου προέδρου Ιβάν Ντούκε – ανησυχούν για το ενδεχόμενο να ανοίξει η όρεξη στις μέχρι πρότινος αποκλεισμένες κοινότητες για περισσότερη δημοκρατία και πρόσβαση στον εθνικό πλούτο. Στις πολύ πιο άμεσες ανησυχίες τους εντάσσονται η εναντίωση του Γκουστάβο Πέτρο στην επέκταση και ανεξέλεγκτη λειτουργία των εξορυκτικών εταιρειών που αποτελούν σημαντικό παράγοντα στον πλουτισμό συγκεκριμένων τμημάτων της οικονομικής ελίτ και κατέχουν περίπου το 40% της κολομβιανής γης. Στον άμεσο πυρήνα του προγράμματος της «Ιστορικής Συμφωνίας» βρίσκεται και ο εκδημοκρατισμός της πρόσβασης στην δημόσια υγεία και παιδεία, αίτημα που ξετυλίχθηκε σε κάθε έκφραση κοινωνικής διαμαρτυρίας τα τελευταία χρόνια.
Από το παζλ δεν θα μπορούσε να λείπει και ο αμερικανικός παράγοντας. Η Κολομβία συχνά αποκαλείται το Ισραήλ της Λατινικής Αμερικής λόγω της στενής σχέσης της με τις ΗΠΑ και τη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ. Προς το παρόν, η αμερικανική διπλωματία φαίνεται να κρατάει μία ουδέτερη στάση απέναντι σε ηγέτες της Λατινικής Αμερικής που δεν χαρακτηρίζονται από τον ριζοσπαστισμό του Τσάβες ή του Μοράλες. Σε πρόσφατες δηλώσεις του, ο Άντονι Μπλίνκεν ήταν αρκετά επικριτικός ως προς την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα, παίρνοντας αποστάσεις από την κυβέρνηση του Ιβάν Ντούκε και τις εξαιρετικά βίαιες και αυταρχικές μεθόδους της.
Το παράδειγμα της Ονδούρας άλλωστε, όπου ο πρώην εκλεκτός πρόεδρος των ΗΠΑ εκδόθηκε στην Ουάσινγκτον ως κατηγορούμενος για εμπόριο ναρκωτικών λίγους μήνες μετά την επικράτηση της αριστερής Σιομάρα Κάστρο, δείχνει μία διάθεση ανοχής από την πλευρά της υπερδύναμης προς κυβερνήσεις που δεν σκοπεύουν να βλάψουν τα ζωτικά της συμφέροντα στην περιοχή. Ερώτημα αποτελεί ωστόσο το πώς θα διαχειριστεί μια ενδεχόμενη κυβέρνηση Πέτρο τις μόνιμες προσπάθειες αποσταθεροποίησης του Καράκας από τις ελεγχόμενες από τις ΗΠΑ παραστρατιωτικές δυνάμεις που δρουν στην μεθόριο με τη Βενεζουέλα. Χώρες όπως η Κούβα, η Βολιβία, η Νικαράγουα και φυσικά η Βενεζουέλα θα έβλεπαν με ανακούφιση μία Κολομβία η οποία αν δεν αντιτίθεται φανερά στις ΗΠΑ, τουλάχιστον δεν προβαίνει σε ενεργητικές προσπάθειες ανατροπής των κυβερνήσεων τους.
Η νεοφιλελεύθερη και αυταρχική κυβέρνηση του Ιβάν Ντούκε, του εκλεκτού του Αλβάρο Ουρίμπε που κυβέρνησε τη χώρα με σιδηρά πυγμή και σχεδόν θεσμοθετημένη διαφθορά, ξόδεψε το τελευταίο της πολιτικό κεφάλαιο όταν ηττήθηκε από την εξέγερση του 2021, όταν απέτυχε στοιχειωδώς να προστατέψει τον πληθυσμό από την πανδημία και όταν δεν έβαλε φρένο στο κύμα βίας που πλήττει την Κολομβία αδιάκοπα τα τελευταία χρόνια, παρά την συμφωνία ειρήνευσης που πέτυχε η κυβέρνηση Σάντος με τις FARC το 2016. Σε αυτό το τοπίο, και με την δυναμική των προοδευτικών κυβερνήσεων στην Λατινική Αμερική να επιστρέφει, οι εκλογές της 29ης Μαΐου του 2022 είναι οι πιο κρίσιμες της σύγχρονης ιστορίας της Κολομβίας. Το αποτέλεσμα τους θα έχει σημαντικές συνέπειες στην ίδια τη χώρα αλλά και ολόκληρη τη Λατινική Αμερική.
