Σε ένα τουίτ που εξέπεμψε προχθές ο Γιάνης Βαρουφάκης λέει τα εξής: «Αγαπητό @Κοσμοδρόμιο, και βέβαια υπάρχει κοινοβουλευτικό κόμμα που να έχει αναλάβει έντονη πρωτοβουλία (εντός και εκτός της Ελλάδας) για ειρήνευση στη βάση μίας Ουδέτερης Ουκρανίας. Λέγεται ΜέΡΑ25!» Το τουίτ αναφέρεται εμμέσως πλην σαφώς σε δικό μου προηγούμενο άρθρο δημοσιευμένο στο Κοσμοδρόμιο, στο οποίο αναρωτιόμουν: «Δεν υπάρχει κανείς να αναλάβει μια πολιτική πρωτοβουλία Ουδετερότητας;»

Φαίνεται πως ο Γραμματέας του ΜέΡΑ25 ενοχλήθηκε από τον απορητικό τόνο του τίτλου, που παρέβλεπε πως το ΜέΡΑ25 «έχει αναλάβει έντονη πρωτοβουλία (εντός και εκτός της Ελλάδας) για ειρήνευση στη βάση μίας Ουδέτερης Ουκρανίας», και αισθάνθηκε υποχρέωση να διορθώσει το λάθος (;), να επιπλήξει αυτόν που το διέπραξε (;), να εκφράσει το παράπονό του (;).

Ό,τι και αν είναι από τα παραπάνω οφείλω να πω ότι ξαφνιάστηκα ευχάριστα. Η έστω και έμμεση, έστω και επικριτική αναφορά ενός πρώην υπουργού και νυν αρχηγού κοινοβουλευτικού κόμματος, ενός ανθρώπου που έχει παίξει τόσο κεντρικό ρόλο στην πρόσφατη ιστορία της χώρας μας, αφ’ ενός με τιμά, αφ’ ετέρου δείχνει μια αξιοσημείωτη ευαισθησία του ίδιου και του κόμματός του σε ό,τι αφορά τον δημόσιο διάλογο.

Έτσι λοιπόν, είμαι έτοιμος να δεχθώ το λάθος μου, και να ζητήσω συγγνώμη από τον Γραμματέα του ΜέΡΑ25, όπως και από όλα τα στελέχη του που συμμετέχουν στη διαμόρφωση της πολιτικής του κόμματος, αν αποδειχθεί ότι, πράγματι, τους έχω αδικήσει. Επειδή όμως δεν έχω ακόμα πειστεί για αυτό, θα παρακαλούσα τους ανθρώπους του ΜέΡΑ25 και όποιον άλλον νομίζει πως αξίζει τον κόπο, να το εξετάσουμε κάπως πιο προσεκτικά.

Ουδετερότητα ποιανού, έναντι ποίων;

Ένα θέμα είναι τι εννοούμε όταν λέμε ουδετερότητα. Για ποια ουδετερότητα μιλάμε; Όπως φαίνεται και από το συγκεκριμένο τουίτ, το ΜέΡΑ25 μιλά για ουδετερότητα της Ουκρανίας έναντι του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας. Εγώ όμως στο άρθρο μου δεν μιλώ για αυτό. Μιλώ για την ουδετερότητα της Ελλάδας έναντι της αναμέτρησης ΗΠΑ-Ρωσίας (και στο βάθος της Κίνας) που τα προεόρτιά της είναι η τρέχουσα αναμέτρηση Ουκρανίας-Ρωσίας. Δεν είναι βέβαια τελείως άσχετα τα δύο, αλλά οπωσδήποτε είναι άλλο το ένα και άλλο το άλλο.

Ας το δούμε λίγο πιο αναλυτικά. Αντίθετα ίσως από τον Γιάνη Βαρουφάκη, εγώ δεν αισθάνομαι ότι το πραγματικό ζητούμενο αυτή τη στιγμή είναι να υποδείξει κάποιος στους ισχυρούς του κόσμου τούτου τον τρόπο της «ειρήνευσης», όπως λέει χαρακτηριστικά στο τουίτ του. Διότι αν ήθελαν την ειρήνη, έχουν και το μυαλό και άπειρα μέσα για να την πετύχουν. Φοβάμαι όμως πως οι ΗΠΑ τον θέλουν τον πόλεμο. Θέλουν δηλαδή τη συνθήκη του πολέμου ως μέσου επανάκτησης της παγκόσμιας ηγεμονίας· ιδίως έναντι των λοιπών δυτικών συμμάχων τους, και ακόμα πιο ειδικά έναντι της Ευρώπης. (Υποθέτω πως δεν χρειάζεται να το αναλύσω αυτό περισσότερο· έχουν άλλωστε γραφτεί και γράφονται τόσα και τόσα). Τούτου δοθέντος, θεωρώ μικρομεγαλισμό, και οπωσδήποτε χαμένο χρόνο, το να τριγυρνά κανείς στα διεθνή φόρα, ζητώντας να ακουστούν οι κατά τα άλλα συνετές σκέψεις και ιδέες του ΜέΡΑ25 περί ουδετερότητας της Ουκρανίας. Το ζητούμενο για μένα είναι άλλο: Δεδομένου του πολέμου, δεδομένης της αναμέτρησης των μεγάλων δυνάμεων, τι κάνουμε εμείς οι υπόλοιποι; Τι κάνει η Ελλάδα, τι κάνει η ευρύτερη περιοχή μας που είναι στο μάτι του κυκλώνα (Βαλκάνια, Μαύρη Θάλασσα, Ανατολική Μεσόγειος) και βέβαια, αν νομίζουμε ότι έχει νόημα να το συζητάμε, τι κάνει η Ευρώπη, και τελικά τι κάνει ολόκληρος ο υπόλοιπος κόσμος απέναντι σε αυτή τη μείζονα γεωστρατηγική αντιπαράθεση που οδηγεί την ανθρωπότητα σε παγκόσμιο πόλεμο;

Απέναντι σε αυτό το ερώτημα η δική μου απάντηση είναι η ουδετερότητα της Ελλάδας· η ουδετερότητα πρώτα απ’ όλα της χώρας μας, και από κει και πέρα βλέπουμε. Αν όντως υπάρξουν κάποιοι τοπικοί ή περιφερειακοί πόλοι που καταφέρουν να συγκροτήσουν μια στάση ουδετερότητας στον χώρο της δικής τους κυριαρχίας ή επιρροής, τότε ασφαλώς μπορεί και πρέπει σε δεύτερο χρόνο αυτή η στάση ουδετερότητας να διεκδικήσει τους δικούς της όρους στην κεντρική σκακιέρα. Θα ήταν δηλαδή ευχής έργο αν μπορούσε να υπάρξει ένα επικαιροποιημένο «Κίνημα Αδεσμεύτων» – όχι βέβαια σαν νοσταλγικό λείψανο του ένδοξου παρελθόντος της δεκαετίας του 1960, αλλά σαν μια πραγματική και δυναμική άρνηση υπαγωγής στον μονοπολικό ή διπολικό ή τριπολικό κόσμο που φαίνεται να διαμορφώνεται μέσα από τα γεγονότα που ζούμε.

Στη συγκεκριμένη στιγμή αυτό περνά από την ουδετερότητα σε σχέση με την τρέχουσα σύγκρουση Ουκρανίας-Ρωσίας. Είναι το ΜέΡΑ25 ουδέτερο σε σχέση με αυτή τη σύγκρουση; Ομολογώ ότι δεν το κατάλαβα. Αντιθέτως μου φάνηκε πως είναι σαφέστατα εναντίον του «αυταρχικού δικτατορίσκου Πούτιν» (λόγια του Γιάνη Βαρουφάκη) και ότι εν γένει συμμερίζεται το βασικό δυτικό αφήγημα (αντιβαρβαρότητα-αντιολοκληρωτισμός-αντιπουτινισμός-αντιρωσισμός). Είναι αλήθεια πως ο Γραμματέας του ΜέΡΑ25 μιλά παντού για τις ευθύνες που έχει και το ΝΑΤΟ σε αυτή την ιστορία· επισημαίνει την αυτοκτονική αφέλεια της Ευρώπης να συνταχθεί με την τυχοδιωκτική πολιτική των ΗΠΑ – και κάμποσα άλλα συναφή. Είναι όμως αυτό «επαρκής» ουδετερότητα σε σχέση με τη σύγκρουση ΗΠΑ-Ρωσία ή Δύσης-Ρωσίας; Εγώ το αντιλαμβάνομαι περισσότερο σαν μια εσωτερική αντιπολίτευση εντός του δυτικού στρατοπέδου. (Είναι δηλαδή απ’ αυτό το είδος της «αντιπολίτευσης» στο οποίο μας έχει μπουχτίσει η ευρωπαϊκή αριστερά και δη οι Εργατικοί της Βρετανίας, του στυλ οι άλλοι κάνουν ό,τι γουστάρουν και εμείς τους καταγγέλλουμε ευγενώς και αξιοπρεπώς – θυμίζει σκηνές από Monty Python). Εν πάση περιπτώσει, ακόμα και έτσι η θέση του ΜέΡΑ25 είναι καλοδεχούμενη, την αντιμετωπίζω με συμπάθεια (στην αναβροχιά καλό και το χαλάζι), αλλά κατά την ταπεινή μου γνώμη είναι ανεπαρκής σε σχέση με αυτό που απαιτούν οι στιγμές.

Ουδετερότητα πώς, με ποιο τρόπο;

Βεβαίως η πολιτική του ΜέΡΑ25 δεν περιορίζεται στο τουίτ του Γραμματέα του. Έχω υπ’ όψη μου το ψήφισμα που εξέδωσε το ΜέΡΑ25 στα τέλη Φεβρουαρίου, λίγες μέρες μετά την εκδήλωση της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Πιθανόν εκεί να υπάρχουν κάποια, έστω επιμέρους στοιχεία αυτής της ουδέτερης στάσης για την οποία μιλάμε εδώ. Για παράδειγμα, υπάρχει πράγματι μια αναφορά στην αναποτελεσματικότητα και την υποκρισία των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας. Γράφει το ψήφισμα: «μόνο αφελείς πιστεύουν πως θα δράσουν αποτρεπτικά, χωρίς παράλληλο εξαιρετικά δυσβάστακτο κόστος και στους λαούς των κρατών που τις επιβάλλουν». Σωστό! Συμφωνούμε! Είναι όμως αυτό ουδετερότητα; Κατ’ εμέ, όχι. Είναι αυτό που ήδη είπα παραπάνω: ένα είδος εσωτερικής αντιπολίτευσης εντός του δυτικού στρατοπέδου, που κρίνει τις επιλογές του με βάση πόσο αποτελεσματικές ή αναποτελεσματικές θα είναι, χωρίς όμως να αμφισβητεί τον αντιπουτινισμό του. Θα χρειαζόταν κάτι πολύ παραπάνω απ’ αυτό για να θεωρηθεί ουδετερότητα. Όπως π.χ. το να απαιτήσει κανείς από το κοινοβούλιο της χώρας μας να μην ψηφίσει και να μην εφαρμόσει κυρώσεις εναντίον της μίας από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές· και αυτό όχι επειδή δεν θα είναι αποτελεσματικές, αλλά διότι και συμβολικά και επί της ουσίας είναι μια επιθετική κίνηση εναντίον της μίας πλευράς. Αλλά και αν ακόμα παραβλέψουμε την επιχειρηματολογία, δεν είδα το ΜέΡΑ25 να προτείνει στην ελληνική κυβέρνηση να μην εφαρμόσει τις κυρώσεις. Δεν του λείπει του Γιάνη Βαρουφάκη ούτε η τεχνογνωσία, ούτε το θάρρος. Τον θυμάμαι τον Ιανουάριο του 2015 να μιλά για βέτο της Ελλάδας ώστε να μην περάσουν οι τότε ευρωπαϊκές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας. Γιατί δεν προχωρά και τώρα σε κάτι ανάλογο; Έκανε κάτι παρόμοιο και μου διέφυγε; Θα παρακαλούσα κάποιον από το ΜέΡΑ25 να μπει στον κόπο να μου το υποδείξει.

Ένα άλλο σημείο στο ψήφισμα του ΜέΡΑ25 είναι οι αναφορές στις Νατοϊκές βάσεις στην Ελλάδα. Σωστά το ψήφισμα κάνει λόγο για «μετατροπή της Ελλάδας σε μια απέραντη αμερικανική βάση», και προσθέτει πως το ΜέΡΑ25 «καταψήφισε, καταψηφίζει και θα συνεχίσει να καταψηφίζει την επέκταση των ΝΑΤΟϊκών σχεδιασμών». Τι σημαίνει αυτό; Τι θα πει «μη επέκταση των Νατοϊκών σχεδιασμών»; Και είναι αυτό πολιτική ουδετερότητας; Ουδετερότητα σε έναν συγκεκριμένο πόλεμο θα ήταν όχι μόνο να μη στείλουμε εξοπλισμό ή στρατό, αλλά να απαγορεύσει η ελληνική κυβέρνηση της τη χρήση του ελληνικού εδάφους για διέλευση πολεμικού εξοπλισμού, να απαγορεύσει ρητά τη χρήση των βάσεων για οποιαδήποτε στρατιωτική ενέργεια εναντίον της μίας από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, κλπ. Είναι όλα αυτά που λέω παράλογα; Ανέφικτα; Υπερβολικά; Αφελή; Επικίνδυνα για τη χώρα; Αν ναι, αυτό σημαίνει πολύ απλά ότι η Ελλάδα δεν μπορεί ή δεν πρέπει να έχει πολιτική ουδετερότητας. Αλλιώς, πώς να το κάνουμε; Πολιτική ουδετερότητας δεν είναι να ρητορεύουμε ουδετεροτρόπως, προσέχοντας όμως να μην πάθουμε και τίποτα. Η Ελλάδα είναι πράγματι μια χώρα που υπάγεται θεσμικά στο δυτικό στρατόπεδο (Ε.Ε. και ΝΑΤΟ), και ασφαλώς δεν είναι τώρα η στιγμή για να αμφισβητήσει αυτή την ένταξη. Το ζητούμενο επομένως από το ΜέΡΑ25 και από οποιονδήποτε άλλον φερέλπιδα πολιτικό οργανισμό θα ήταν να βρει τους τρόπους πώς μια χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ, όπως η Ελλάδα, θα αρνηθεί την ηθική ή έμπρακτη συμμετοχή της στον πόλεμο και πώς θα αποφύγει κάθε εχθρική κίνηση προς έναν εκ των δύο αντιμαχομένων· πώς δηλαδή θα καταφέρει να εφαρμόσει μιας στάση «Ευρωπαϊκής Ρεαλιστικής Ανυπακοής». (Εδώ σε θέλω κάβουρα να περπατάς στα κάρβουνα!). Στο κάτω-κάτω δεν είναι πολύ μακριά μας ο γείτονας Ερντογάν, και δεν θα ήταν καθόλου άσχημα να παίρναμε κανένα μαθηματάκι από αυτόν. Και ακόμα καλύτερα θα ήταν αν μπορούσαμε να το προσαρμόσουμε στο ελληνικό ήθος: να είμαστε ουδέτεροι, χωρίς να είμαστε επιτήδειοι.

Θα πει κανείς: Τα θέλεις όλα ή τίποτα; Όχι, βέβαια. Δεν είναι αυτό για το οποίο μιλώ. Δεν πιστεύω στο «όλα ή τίποτα». Αντιθέτως πιστεύω ότι πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού· και ότι δεν μπορεί να υπάρξει ποτέ και πουθενά πολιτική χωρίς ελιγμούς, χωρίς υποχωρήσεις, χωρίς συμβιβασμούς. Με μια διαφορά: Υπάρχει το «εφικτό» αυτού που ξέρει τι και πώς να τολμήσει, και υπάρχει το «εφικτό» αυτού που δεν τολμά ποτέ τίποτα. Υπάρχουν ελιγμοί, υποχωρήσεις και συμβιβασμοί που γίνονται στο πλαίσιο μιας στρατηγικής που οδηγεί κάπου (όπως π.χ. η φοβερή στρατηγική που ακολούθησε στη Βολιβία το MAS του Μοράλες, υιοθετώντας μια σειρά από μετριοπαθείς επιλογές και υποχωρητικούς ελιγμούς, καταφέροντας έτσι να ανατρέψει μέσα σε έναν μόλις χρόνο τη φαινομενικώς παντοδύναμη χούντα), και υπάρχουν ελιγμοί, υποχωρήσεις και συμβιβασμοί που γίνονται από αμηχανία και αδυναμία να κάνεις οτιδήποτε άλλο. Απ’ αυτό το δεύτερο είδος χορτάσαμε εδώ στην Ελλάδα το φοβερό 2015 και είδαμε πού οδηγεί (ονόματα δεν λέμε, υπολήψεις δεν θίγουμε). Αν το ζητούμενο είναι ένας τέτοιος «ρεαλισμός», τότε ας αφήσουμε την «ανυπακοή» στην ησυχία της και ας κάτσουμε στα αυγά μας.

Χρειάζονται 45 Γιάνηδες. Ένας δεν φτάνει.

Αλλά ας πούμε ότι είμαι πράγματι υπερβολικός. Και ότι η «εντός πλαισίου», ηθελημένα αποσπασματική και ευρωπαϊκότερη προσέγγιση του ΜέΡΑ25 συνιστά τη μόνη εφικτή στρατηγική ουδετερότητας για την Ελλάδα. Τίθεται το εξής ερώτημα: Αισθάνεστε φίλοι του ΜέΡΑ25 επαρκείς για να υλοποιήσετε έστω και κατ’ ελάχιστο αυτή τη δική σας στρατηγική; Και το μόνο που σας μένει είναι να τη διαλαλείτε δεξιά και αριστερά, για να σας ακούσει το κοινό και να προσέλθει; Και να προσέλθει σε τι ακριβώς; Μας καλέσατε σε κάτι, σε κάποια κοινή πράξη; Ή μας λέτε απλώς να ψηφίσουμε ΚΚΕ (συγγνώμη, ΜέΡΑ25 ήθελα να πω); Ποια ακριβώς είναι η πρωτοβουλία που πήρατε; Με συγχωρείτε, αλλά δεν την κατάλαβα.

Δεν θα με πιστέψετε, αλλά δεν είμαι καθόλου αρνητικός ούτε προς το κόμμα σας, ούτε προς την πολιτική σας, ακόμα και αν διαφωνώ με αρκετές από τις θέσεις. Υπάρχουν πολλές άλλες με τις οποίες συμφωνώ. Για παράδειγμα, στην κατάληξη του ψηφίσματός σας για την Ουκρανία γράφετε κάτι πολύ σπουδαίο κατά τη γνώμη μου. Αναφέρεστε στην ανάγκη ενός αντιπολεμικού κινήματος, το οποίο, λέτε, «είναι, εν τέλει, ένα και το αυτό» με ένα κίνημα στήριξης εργαζομένων και μικρομεσαίων. Συμφωνώ απολύτως μαζί σας. Διότι η «ουδετερότητα» δεν είναι απλώς μια αποκομμένη επιλογή εξωτερικής πολιτικής. Υπό τις δεδομένες συνθήκες σημαίνει συνολικό αναπροσανατολισμό της χώρας μας σε βασικές οικονομικές επιλογές, σημαίνει ανατροπές στο πολιτικό σύστημα και στα μέσα ενημέρωσης και διάφορα άλλα (τα λέω στο προηγούμενο κείμενό μου – να μην τα επαναλάβω). Εν τέλει, δεν μπορεί παρά να σημαίνει αμφισβήτηση του αποικιακού στάτους της χώρας.

Το ερώτημα όμως είναι πώς θα γίνουν όλα αυτά; Με το «είμαστε δυο, είμαστε τρεις, είμαστε χίλιοι δεκατρείς;» Αν αυτό πιστεύετε, φοβάμαι πως πέφτετε πολύ έξω αγαπητοί φίλοι του ΜέΡΑ25. Για αυτό μπορεί να σας στενοχωρεί και να σας θυμώνει που κάποιος σας λέει ότι κάνετε business as usual, αλλά σκεφτείτε λίγο τι ακριβώς κάνετε. Επιτρέψατε στον εαυτό σας να απορροφηθεί στους ρυθμούς του κοινοβουλευτικού βίου, όπως την έπαθαν και τόσοι άλλοι πριν από σας. Και καταλήγετε έτσι να κάνετε πολιτική λέγοντας λόγια («εκφωνήσεις», όπως λέγανε και στον ΣΥΡΙΖΑ) συντάσσοντας ψηφίσματα, παρεμβαίνοντας στα διεθνή φόρα, καταγγέλλοντας αυτούς που καταγγέλλετε από τον άμβωνα του εθνικού κοινοβουλίου. Όμως για ένα μικρό κόμμα, εκτός συστήματος, όπως είναι το ΜέΡΑ25, όλα αυτά είναι κλασική συνταγή αυτοκτονίας. Και μην έχετε καμία απολύτως αυταπάτη πως έτσι συμβάλλετε σε οποιοδήποτε «αντιπολεμικό κίνημα», ή σε κάποιο «κίνημα στήριξης εργαζομένων και μικρομεσαίων», ή ότι εμπνέετε με οποιοδήποτε τρόπο την απαιτούμενη δυναμική για την ανατροπή του αποικιακού καθεστώτος της χώρας.

Η θέση σας στο κοινοβούλιο είναι πολύ σημαντική, και από πρακτική και από συμβολική άποψη, και θα ήταν καίριος ο ρόλος σας, αν τη χρησιμοποιούσατε για να κάνετε πολιτική εκτός κοινοβουλίου. Αν την αξιοποιούσατε για να ενεργοποιήσετε μια ευρύτερη δυναμική «ρεαλιστικής ανυπακοής», που αν είναι όντως αυθεντική και όντως λαϊκή δεν θα μπορούσε σε καμιά περίπτωση να εγγραφεί αποκλειστικά στο κόμμα σας. Όμως αυτό σημαίνει το «παίρνω πρωτοβουλία». Αν έχετε κάνει κάτι τέτοιο, τότε ειλικρινά είμαι έτοιμος να διορθώσω ή να πάρω πίσω και αυτό και ό,τι άλλο ανακριβές λέω εδώ.