Όσο καθυστερεί η συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το 6ο πακέτο κυρώσεων κατά της Ρωσίας η ειδησεογραφία εστιάζει αποκλειστικά στο ζήτημα του πετρελαίου και του τρόπου πληρωμής. Υπάρχει όμως και ένα άλλο ζήτημα που φαίνεται να δυναμιτίζει την ομοφωνία, και αυτό είναι οι προαναγγελθείσες κυρώσεις εναντίον του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου.
Η Ουγγαρία διαφώνησε ανοιχτά, λέγοντας ότι θα ασκήσει βέτο. Το δήλωσε από την πρώτη στιγμή ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βικτώρ Ορμπάν και το επανέλαβε την περασμένη Πέμπτη 12/5 στη συνάντηση που είχε με τον Σύρο Πατριάρχη Ιγνάτιο Εφραίμ B’ στη Βουδαπέστη. Την επομένη ο εκπρόσωπος τύπου του Ορμπάν, Μπερταλάν Χαβάσι, είπε είναι πολλοί οι ορθόδοξοι ιεράρχες που ζητούν από τον Ούγγρο ηγέτη να μην υποχωρήσει. Ανάφερε μάλιστα μεταξύ άλλων τον Πατριάρχη Σερβίας Πορφύριο, και κατέληξε δηλώνοντας τα εξής: «Η Ουγγαρία δεν πρόκειται να δεχθεί να συμπεριληφθούν κληρικοί στη λίστα των κυρώσεων, γιατί κάτι τέτοιο θα ερχόταν σε αντίθεση με τις θρησκευτικές ελευθερίες των ουγγρικών κοινοτήτων, οι οποίες είναι ιερές και απαραβίαστες».
Παραδόξως, ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες που προέρχονται από ρωσικά μέσα επιμένουν ότι την αντίθεσή της στις κυρώσεις προς τον Κύριλλο έχει εκδηλώσει και η Ελλάδα, ίσως και η Κύπρος! Παράλογο; Το αναφέρουμε με κάθε επιφύλαξη.
Γιατί ακριβώς κατηγορείται ο Κύριλλος;
Ας δούμε όμως πώς έχει το πράγμα στην ουσία του. Υποτίθεται πως οι κυρώσεις κατά του Κυρίλλου επιβάλλονται εξ αιτίας της υποστήριξης που ο Ρώσος Πατριάρχης παρέχει στον Πούτιν – επειδή, λέει, ευλόγησε τα ρωσικά όπλα, επειδή συμμερίζεται την ιδέα ότι η Ρωσία απειλείται από τη Δύση, επειδή δικαιολόγησε τον πόλεμο σαν απάντηση στην ηθική κατάπτωση του δυτικού κόσμου κλπ κλπ. Το ερώτημα όμως είναι τούτο: Για ποιο ακριβώς έγκλημα θα υποστεί κυρώσεις ο Κύριλλος; Επειδή οι απόψεις του περί ομοφυλοφιλίας σοκάρουν τη δυτική κοινή γνώμη; Ή επειδή ευλογεί τα ρωσικά όπλα, ακριβώς όπως έπραξαν αντίστοιχα και οι χριστιανοί ορθόδοξοι επίσκοποι της άλλης πλευράς, και όπως έχουν πράξει σε ανάλογες περιπτώσεις οι ηγέτες όλων των θρησκειών εκτός από ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις; (Επιφυλάσσομαι να αναφερθώ αναλυτικά σε όλα αυτά σε επόμενο άρθρο).
Με ποια ακριβώς λογική όφειλε ο Κύριλλος να είναι αντίθετος στον – δίκαιο ή άδικο – πόλεμο που διεξάγει η πατρίδα του; Θα τον καταδικάσει κανείς έχοντας ως κριτήριο τη χριστιανική του πίστη και την ηγετική ευθύνη του σε ό,τι αφορά τη ‘σωτηρία’ των μελών της Εκκλησίας του, ή με κριτήριο το διεθνές δίκαιο και τον ρόλο του στην έκβαση της πολεμικής αναμέτρησης; Είναι δύο πολύ διαφορετικά πράγματα· που το πρώτο θα πρέπει, προφανώς, να κριθεί με όρους εκκλησιαστικούς, ενώ το δεύτερο θα όφειλε να κριθεί με βάση την κοινή λογική ή αν προτιμάτε τη σώφρονα διακυβέρνηση. Κατά τη γνώμη μου, και από τις δύο αυτές απόψεις, η ιδέα και μόνο της ανάληψης νομικών μέτρων εναντίον του Κυρίλλου είναι παρανοϊκή.
Η εκκλησιαστική διάσταση: Ας υποθέσουμε ότι, πράγματι, ο Κύριλλος δεν είναι σωστός χριστιανός, και ότι έχει όντως παραβεί όχι τη μισή, αλλά ολόκληρη τη χριστιανική διδασκαλία· και όχι μερικές μόνο, αλλά όλες τις εντολές του χριστιανικού ευαγγελίου. Και ότι ως εκκλησιαστικός ηγέτης οδηγεί τους Ρώσους πιστούς στην απώλεια. Ποιος θα τον κρίνει γι’ αυτό; Και πώς θα τον τιμωρήσει γι’ αυτό του το αμάρτημα;
Κατ’ εμέ η απάντηση είναι αυτονόητη. Υπεύθυνη να τον κρίνει σε ό,τι αφορά τη στάση του ως Χριστιανού και ως Επισκόπου είναι κατ’ αρχήν η δική του εκκλησία· και όχι βέβαια με ποινικά μέσα (στέρηση της περιουσίας του ή των κάθε λογής ελευθεριών του), αλλά επιβάλλοντάς του την έκπτωση από το ποιμαντικό του αξίωμα ή με οποιαδήποτε άλλη σοβαρή εκκλησιαστική ποινή, ακόμα και με αφορισμό αν χρειάζεται.
Και αν υποθέσουμε ότι η δική του εκκλησία δεν είναι σε θέση να τον κρίνει – διότι ας δεχθούμε ότι έχει και αυτή παρασυρθεί από την ίδια πνευματική και ηθική ασθένεια με αυτή του ηγέτη της – τότε θα έπρεπε να το κάνει κάποιο άλλο, υπέρτερο εκκλησιαστικό σώμα. Και ποιο άλλο θα μπορούσε να είναι αυτό εκτός από μια διορθόδοξη σύνοδο;
Κρίνεται η αλήθεια και η υπόσταση της εκκλησίας σε αυτή την υπόθεση. Δεν είναι αυτή μια κατ’ εξοχήν στιγμή για τη σύγκλιση μιας ουσιαστικής οικουμενικής ή πανορθόδοξης συνόδου;
Αλλιώς, ποιος είναι σε θέση και ποιος δικαιούται να κρίνει τον χριστιανισμό του Κυρίλλου; Μήπως η διεθνής κοινότητα, ο ΟΗΕ, η ΕΕ; Ή μήπως, τώρα που το σκέφτομαι, αρμοδιότερο θα ήταν το ΝΑΤΟ – που όπως όλοι γνωρίζουμε είναι ο κατ’ εξοχήν υπερασπιστής και εξαγωγέας της σταυρικής θυσίας και της χριστιανικής αγάπης σε όλον τον πλανήτη;
Δεν είναι γελοίο το να συζητάμε την επιβολή κοσμικών ποινών σε κάποιον επειδή δεν στέκεται στο ύψος της θρησκευτικής του πίστεως ή του θρησκευτικού του ρόλου; Ή, ακόμα χειρότερα, δεν θυμίζει λίγο ιερά εξέταση;
Η πολιτική διάσταση: Ας δούμε όμως την άλλη διάσταση· την ευθύνη του Κυρίλλου από την άποψη της καθαρά πολιτικής επιρροής που μπορεί να έχει σαν θρησκευτικός ηγέτης.
Εννοείται ότι οι θρησκευτικοί ηγέτες έχουν τεράστια επιρροή στα ιστορικά πράγματα· άλλοτε αγαθή και άλλοτε καταστροφική. Παρ’ όλα αυτά, εξ όσων γνωρίζω, κανείς στην πρόσφατη ιστορία της ανθρωπότητας δεν διανοήθηκε να επιβάλει κυρώσεις σε κάποιον θρησκευτικό ηγέτη, όσο καταστροφική και αν ήταν η επίδρασή του. Για παράδειγμα, κανείς από το στρατόπεδο των συμμάχων δεν επέβαλε κυρώσεις εναντίον του Πάπα, ούτε εναντίον άλλων χριστιανών ηγετών που στήριξαν ή ανέχτηκαν τον Χίτλερ. Ούτε κανείς διανοήθηκε να θίξει τις εκκλησιαστικές ηγεσίες που συμπορεύθηκαν με τόσους και τόσους δικτάτορες (Φράνκο, Πινοσέτ, και δεν συμμαζεύεται).
Δεν συνέβη κάτι τέτοιο ούτε όταν ο πόλεμος είχε ανοιχτά θρησκευτικά κίνητρα, όπως η σύγκρουση με την ισλαμική τρομοκρατία και ενώ υπήρχαν πάμπολλοι μουσουλμάνοι ιμάμηδες που ανοιχτά παρότρυναν τους πιστούς στον πόλεμο εναντίον των ‘απίστων’. Δεν το έκανε ούτε στη σύγκρουση με το Ιράν. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η Δύση απέφυγε να βάλει κάποιον μουσουλμάνο ηγέτη στο στόχαστρο για να μην αφήσει καμμία υπόνοια πως ο πόλεμός της ήταν θρησκευτικός.
Μπορεί λοιπόν να μην γίνεται με την πρώτη ματιά φανερό πόσο ακραία είναι σαν κίνηση η στοχοποίηση του Ρώσου εκκλησιαστικού ηγέτη, και μέσω αυτού, όλης της ρωσικής θρησκευτικότητας, σαν κάτι το ‘ξένο’ και εχθρικό προς τον σύγχρονο δημοκρατικό κόσμο. Είναι όμως μια πράξη πρωτοφανής στη σύγχρονη ιστορία – όχι με κριτήρια ηθικά ή θρησκευτικά, αλλά αμιγώς πολιτικά.
Στην περίπτωση του Κυρίλλου φαίνεται πως δεν ενδιαφέρουν οι συνέπειες. Δεν ενδιαφέρει η σώρευση θρησκευτικής αγανάκτησης και μίσους στα ευρεία στρώματα του πληθυσμού της αντίπαλης πλευράς. Δεν ενδιαφέρει η ‘επόμενη μέρα’. Ίσως δεν υπάρχει στα μυαλά των δυτικών ηγετών ‘επόμενη μέρα’. Και εδώ γίνεται πλέον φανερό πως στη σύγκρουση με τη Ρωσία η Δύση αλλάζει πίστα· πως περνά σε ένα νέο πολιτισμικό παράδειγμα όπου ο θρησκευτικός πόλεμος ξαναγίνεται μέρος του ‘παιχνιδιού’ ισχύος.
Αντεστραμμένος Χάντιγκτον
Βρισκόμαστε μπροστά σε έναν ‘ιερό πόλεμο’ που διεξάγεται με προδιαγραφές τύπου Χάντινγκτον, αν και με αντεστραμμένη τη στρατηγική του πρόταση. Όσοι δεν γνωρίζουν ή θα ήθελαν να θυμηθούν τη θεωρία του συγχωρεμένου Σάμιουελ Χάντινγκτον για τη «Σύγκρουση των Πολιτισμών», υπάρχει μια σύνοψη στη Βικιπαίδεια.
Με δυο λόγια, στη δεκαετία του ’90 και ενώ οι τότε προφήτες του σύγχρονου κόσμου επαγγέλλονταν μια ειρηνική παγκοσμιοποίηση και το «τέλος της ιστορίας», ο Χάντινγκτον αντέτεινε ότι οι παγκόσμιες συγκρούσεις δεν είχαν τελειώσει, αλλά θα άλλαζαν απλώς μορφή. Και έλεγε ότι αυτό που θα χώριζε στο εξής τα αντίπαλα στρατόπεδα δεν θα είναι οι κοινωνικοπολιτικές ιδεολογίες, όπως ήταν στον 20ο αιώνα, αλλά οι πολιτισμικές διαφορές που εκφράζονται με τις διαφορετικές θρησκείες.
Με βάση αυτή την ανάλυσή του ο Χάντινγκτον χώριζε τον πλανήτη στα δύο, βάζοντας από τη μια μεριά τον εύτακτο, δημοκρατικό, ‘νεωτερικό’ κόσμο της Δυτικής Χριστιανοσύνης (θεμελιωμένης κυρίως στον Προτεσταντισμό και δευτερευόντως στον Ρωμαιοκαθολικισμό) και από την άλλη μεριά τον αλλόκοτο, ασυνάρτητο και μη-δημοκρατικό κόσμο των ‘ανατολικών’ θρησκειών. Σε αυτό τον δεύτερο περιελάμβανε και τη Χριστιανική Ορθοδοξία, τοποθετώντας έτσι και την Ελλάδα και τη σλαβική Ανατολική Ευρώπη εκτός δυτικού πολιτισμού.
Σαν πρακτικό συμπέρασμα όλης αυτής της ανάλυσης, ο Χάντινγκτον κατέληγε σε μια ‘αμυντική’ κατά κάποιο τρόπο στρατηγική. Υποστήριζε πως ο δυτικός κόσμος θα έπρεπε να αυτοπεριοριστεί στα όριά του, ορθώνοντας ‘υψηλά τείχη’ μέσα από τα οποία θα μπορούσε να υπερασπιστεί τις οικονομικές και πολιτικές κατακτήσεις του, αφήνοντας έξω τον υπόλοιπο κόσμο που ήταν καταδικασμένος να φαγωθεί μέσα στις αντιφάσεις και τα αδιέξοδά του. Αυτά έλεγε ο Χάντινγκτον τη δεκαετία του ’90.
Φαίνεται πως οι μετέπειτα υπεύθυνοι της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ υιοθέτησαν μεν την ανάλυση του Χάντινγκτον, αντέστρεψαν όμως το συμπέρασμά του. Δεν σήκωσαν τείχη, αλλά αντιθέτως ξεκίνησαν μια επιθετική στρατηγική επιβολής της ‘δημοκρατίας’, και μαζί με αυτήν και της δικής τους πολιτισμικής και πολιτικής ηγεμονίας, σε όλο τον κόσμο. Τη στρατηγική αυτή την είδαμε αρχικά στους Πολέμους του Κόλπου, στον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, στις απειλές εναντίον του «Άξονα του Κακού» κλπ κλπ.
Μικρή παρένθεση σε αυτή την επιθετική στρατηγική, και επιστροφή υπό μία έννοια στην πρόταση του Χάντινγκτον, θα μπορούσε να θεωρηθεί το σύνθημα του Τραμπ «Πρώτα η Αμερική», η πολιτική του απομονωτισμού και η μετάθεση του ανταγωνισμού στο πεδίο της οικονομίας με κατ’ εξοχήν αντίπαλο των ΗΠΑ την Κίνα. Η επιστροφή στην εξουσία των Δημοκρατικών σήμαινε μεταξύ άλλων και τη δυναμική επάνοδο των ΗΠΑ στο πεδίο της γεωστρατηγικής με άμεσο αντίπαλο, όχι πλέον την Κίνα, αλλά τη Ρωσία.
Εν πάση περιπτώσει, είτε έτσι είτε αλλιώς, σε όλες τις περιφερειακές πολεμικές συγκρούσεις των τελευταίων δεκαετιών η Δύση δεν είχε ποτέ επικαλεστεί άμεσα τη θρησκεία. Η πρώτη περίπτωση που τίθεται θέμα ‘ιερού πολέμου’ είναι τώρα: στη σύγκρουση με τη Ρωσία. Και αυτό είναι βέβαια εύλογο, αν σκεφτεί κανείς ότι η γεωστρατηγική απομόνωση της τεράστιας αυτής χώρας προϋποθέτει μεταξύ άλλων την πολιτισμική-θρησκευτική αποκοπή της από τον ομόδοξο περίγυρό της.
Γι’ αυτό και οι ΗΠΑ εφάρμοσαν εδώ την ίδια συνταγή που είχαν δοκιμάσει και με το Ισλάμ. Να ξεχωρίσουν δύο Ορθοδοξίες: μία ‘κακή’ (τη ρώσικη) και μία ‘καλή’ (ονόματα δεν λέμε, υπολήψεις δεν θίγουμε). Σχεδόν δύο δεκαετίες τώρα, η Ρωσική Ορθοδοξία είναι το κόκκινο πανί για τα φιλελεύθερα αμερικανικά media και το ‘βαθύ κράτος’ των ΗΠΑ που με πάμπολους τρόπους προσπαθούν να δείξουν ότι η Ρωσική Ορθοδοξία αυτή καθεαυτή, και όχι μόνο ο Πούτιν, είναι απειλή για τα δημοκρατικά ιδεώδη.
Το θέμα λοιπόν δεν είναι ο Κύριλλος ειδικά, ούτε η πνευματική του ‘ποιότητα’ ως χριστιανού, ούτε καν η στάση του στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας. Η επιβολή κυρώσεων εναντίον του Πατριάρχη Μόσχας είναι ένα ακόμα βήμα στον ολοκληρωτικό πόλεμο που το βαθύ κράτος των ΗΠΑ διεξάγει εδώ και κάμποσα χρόνια εναντίον της Ρωσίας: πόλεμο οικονομικό, πολιτικό, στρατιωτικό … και πλέον ανοικτά θρησκευτικό. Είναι τραγική ειρωνεία το ότι μέσα από τη δήθεν προάσπιση των νεωτερικών της κατακτήσεων η Δύση επαναβαπτίζεται στην αιματηρή προνεωτερική κολυμβήθρα της επιστρέφοντας στην εποχή των πολυετών θρησκευτικών πολέμων.
Αυτό που προσωπικά αδυνατώ να καταλάβω (παρά τις αναλύσεις που διαβάζω δεξιά και αριστερά) είναι το γιατί σύσσωμη η δυτική ελίτ, και ειδικά η γερμανική ηγεσία, συναινεί σε αυτή την από κάθε άποψη αυτοκτονική επιλογή – που δεν θα σταματήσει βέβαια στον πόλεμο κατά της Ρωσίας. Αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.
