Με μια εμμονική διάθεση δυϊσμού, σύσσωμα τα συστημικά ΜΜΕ και το κυβερνών κόμμα της ΝΔ, απευθύνουν έμμεσα στη «λαϊκή κρίση» το δίλλημα, «κατάληψη ή βιβλιοθήκη», υποβάλλοντας το πάντα επίκαιρο ερώτημα «ανομία ή επιβολή νομιμότητας στα ΑΕΙ». Τα κοινωνικά αντανακλαστικά του αυξανόμενα συντηρητικού τμήματος της κοινωνίας παίρνουν φωτιά. Και κάπως έτσι, ένα «Στέκι», ένας αυτοδιαχειριζόμενος κοινωνικός χώρος που υπήρχε στο ΑΠΘ από το 1987, λαμβάνει μαζεμένη όση δημοσιότητα δεν έλαβε τα προηγούμενα 34 χρόνια της ουσιαστικής ύπαρξής του. Ας πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή του νήματος.
Τα γεγονότα
Το «Στέκι» στο Βιολογικό, ένας αυτοδιαχειριζόμενος κοινωνικός χώρος στο ισόγειο της σχολής του Βιολογικού, που υπάρχει από το 1987, «εκκενώνεται» στις 31 Δεκεμβρίου του 2021. Η λέξη «εκκενώνεται» έρχεται να καλύψει μια σειρά από κατεδαφίσεις και καταστροφές που γίνονται στον συγκεκριμένο χώρο από οικοδομικά συνεργεία, υπό την επίβλεψη δυνάμεων καταστολής. Δηλαδή, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, και ενώ το πανεπιστήμιο ήταν κλειστό για τις διακοπές των Χριστουγέννων, η πρυτανεία του ΑΠΘ στέλνει κάποιους οικοδομικούς εργάτες συνοδεία των ΜΑΤ για να γκρεμίσουν ολοσχερώς το «Στέκι», με τη δικαιολογία ότι ο συγκριμένος χώρος προορίζεται να μετατραπεί σε βιβλιοθήκη. Ταυτόχρονα, ποντάροντας, σαφώς, στο γεγονός ότι οι περισσότεροι φοιτητές βρίσκονται εκτός πανεπιστημίου λόγω διακοπών, οπότε ήταν αδύνατο να αντιδράσουν άμεσα. Έτσι οι δυνάμεις των ΜΑΤ εισέρχονται στον πανεπιστημιακό χώρο για να επιβλέψουν τις εργασίες, με αποτέλεσμα τις ημέρες μετά την Πρωτοχρονιά να δημιουργηθούν μικρής κλίμακας εντάσεις εντός και εκτός του πανεπιστημιακού campus, οι οποίες, όμως έληξαν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα.
Για τους επόμενους τέσσερις μήνες, στον πρώην χώρο του «Στεκιού» επικρατεί ένα αποκαλυπτικό τοπίο. Μπάζα από τους γκρεμισμένους τοίχους καταλαμβάνουν τον άλλοτε ζωντανό χώρο, γυμνά ηλεκτροφόρα καλώδια πετάγονται από παντού, λαμαρίνες και εύφλεκτα υλικά είναι «ατάκτως ερριμμένα», σε μια συμβολική αναπαράσταση της κυβερνητικής πολιτικής. Την πρώτη βδομάδα των διακοπών του Πάσχα, ενώ πάλι το πανεπιστήμιο είναι κλειστό, ένα οικοδομικό συνεργείο, πάλι υπό την επίβλεψη των ΜΑΤ, μαζεύει τα εν λόγω μπάζα και υψώνει ξανά τους τοίχους που γκρεμίστηκαν τα Χριστούγεννα. Η παρουσία των ΜΑΤ εντός του πανεπιστημιακού χώρου κλιμακώνει τις εντάσεις ανάμεσα στις αστυνομικές δυνάμεις και τους φοιτητές, στην προσπάθεια απώθησης των ΜΑΤ εκτός του campus.
Σαν βούτυρο στο ψωμί του κυβερνητικού αφηγήματος, έρχεται η ισοπέδωση των πρόσφατα αναγερμένων τοίχων στον χώρο του Στεκιού κατά της διάρκεια της νύχτας τις 9ης Μαΐου. Και τότε, όπως λένε οι Άγγλοι, «η Κόλαση απελευθερώνεται». Το πρωί της ίδιας ημέρας, τα ΜΑΤ εισέρχονται πάλι στο πανεπιστήμιο με κάλεσμα της πρυτανείας, ώστε να διασφαλίσουν τις οικοδομικές εργασίες στο πρώην «Στέκι», νυν υπό κατασκευή βιβλιοθήκη. Οι φοιτητές συσπειρώνονται απέναντι στην παρουσία της αστυνομίας και ως απάντηση, τα ΜΑΤ εξαπολύουν για ακόμα μια φορά μια άγρια και βάρβαρη επίθεση εναντίον των φοιτητών, που θυμίζει μνήμες από την περίοδο της Χούντας.
Γίνεται ρίψη χειροβομβίδων κρότου λάμψης στο φουαγιέ της ΣΘΕ, κάτι που απαγορεύεται σε κλειστούς χώρους, καθώς και ανελέητη χρήση χημικών, με αποτέλεσμα να διακοπούν κακήν κακώς τα μαθήματα που διεξάγονταν εκείνη την ώρα μέσα στη σχολή και φοιτητές και καθηγητές να προσπαθούν να προστατευτούν πανικόβλητοι. Η επίθεση των ΜΑΤ συνεχίζεται, με άγριο ξύλο στους φοιτητές και βίαιες συλλήψεις, οι οποίες συνεχίστηκαν μετέπειτα και έξω από τον χώρο της πρυτανείας.
Ο τραυματισμός 8 φοιτητών, κάποιοι με βαριά τραύματα και με κίνδυνο ολικής απώλειας ακοής λόγω της κρότους λάμψης που έπεσε μέσα στο πλήθος, είναι το αποτέλεσμα της βίαιης καταστολής των αστυνομικών δυνάμεων εκείνης της ημέρας. Οι μετέπειτα συγκρούσεις πλησίον του χώρου της πρυτανείας, και ο αμφιλεγόμενος ρόλος κάποιων συγκεκριμένων ατόμων που φαίνεται να «προκάλεσαν» ακόμα μια βίαιη επίθεση των ΜΑΤ στους φοιτητές, ξεκίνησε μια εκ νέου συζήτηση για τον ρόλο της επερχόμενης πανεπιστημιακής αστυνομίας μέχρι και στα έδρανα της Βουλής, με επερώτηση του γ.γ του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα.
«Βιβλιοθήκη ή Κατάληψη»;
Πριν από την εκλογή της, η ΝΔ είχε δηλώσει ανοιχτά ότι θα εξαπολύσει επίθεση εναντίον των απανταχού καταλήψεων, όπου και να βρίσκονται. Κάτι το οποίο έκανε συστηματικά, χτυπώντας πολλούς αυτοδιαχειριζόμενους χώρους, ακόμα και το θέατρο «Εμπρός», έναν κοινωνικό χώρο τέχνης όπου έχουν ανέβει δεκάδες θεατρικές παραστάσεις, πολλές φορές και με «μεγάλα» ονόματα του καλλιτεχνικού στερεώματος. Μέσα σε αυτό το πολιτικό ανταγωνιστικό πλαίσιο ηγεμονίας της νεοφιλελεύθερης πολιτικής της ΝΔ, όλα όσα δεν χωράνε στο νεοφιλελεύθερο αφήγημα δεν αρκεί απλά να υποχωρήσουν. Οφείλουν να ισοπεδωθούν. Ακόμα κι αν οι δικαιολογίες ισοπέδωσής τους είναι γελοίες και ανυπόστατες, όπως στην περίπτωση του θεάτρου «Εμπρός» ή του «Στεκιού».
Για τους ανθρώπους που αποτελούν οργανικό κομμάτι του ΑΠΘ, είτε ως φοιτητές είτε ως ερευνητές και διδάσκοντες, το συγκεκριμένο ερώτημα οριακά ξεπερνάει τα όρια του τραγέλαφου. Η μακροχρόνια υπονόμευση και υποχρηματοδότηση του δημόσιου πανεπιστημίου έχει οδηγήσει σε έναν καθημερινό αγώνα επιβίωσης τόσο για τα περισσότερα πανεπιστημιακά τμήματα, όσο και για τα ίδια τα άτομα που τα στελεχώνουν. Οι περιβόητες βιβλιοθήκες και τα σπουδαστήρια εξαθλιώνονται σχεδόν από την αρχή της οικονομικής κρίσης, δηλαδή εδώ και πάνω από δέκα χρόνια. Συνδρομές σε μεγάλα επιστημονικά περιοδικά κόβονται, η αγορά καινούριων εγχειριδίων ελαχιστοποιείται, οι εργαζόμενοι των εν λόγω χώρων, σταδιακά συρρικνώνονται.
Είναι γεγονός ότι οι ήδη υπάρχουσες βιβλιοθήκες στο ΑΠΘ είναι υποστελεχωμένες, λειτουργούν λίγες ώρες την ημέρα, κάποιες φορές και συγκεκριμένες ημέρες την εβδομάδα. Ακολούθως, το ζήτημα της επάρκειας των βιβλιοθηκών έχει τεθεί διεξοδικά για τις ήδη υπάρχουσες, όπως για παράδειγμα για την κεντρική βιβλιοθήκη που λόγω κακής συντήρησης, πλήττεται από πλημμύρες σε κάθε έντονη βροχόπτωση. Μάλιστα, σε ένα πανεπιστήμιο όπου προ κρίσης, οι βιβλιοθήκες ήταν ανοιχτές ακόμα και το βράδυ, σε κάποιες περιπτώσεις και ειδικά σε περιόδους εξεταστικής.
Οπότε, ένα εύλογο ερώτημα που δημιουργήθηκε εξαρχής, είναι γιατί οι πρυτανικές αρχές δεν ενορχηστρώνουν έναν βιώσιμο σχεδιασμό για τη συντήρηση και εύρυθμη λειτουργία των ήδη υπαρχουσών βιβλιοθηκών και επικεντρώνονται, σχεδόν εμμονικά, στον χώρο του «Στεκιού» στο Βιολογικό τμήμα. Ειδικά όταν έχει γίνει σχεδιασμός για καινούρια βιβλιοθήκη που δεν επηρεάζει τον χώρο που στεγάζει το «Στέκι». Και μάλιστα, με τόσο άγριο τρόπο, ώστε να προσκαλούν δυνάμεις αστυνομικής καταστολής, τα ΜΑΤ, για να εξασφαλίσουν τη διεξαγωγή της συγκεκριμένης διαδικασίας;
Το πανεπιστήμιο ως πεδίο οικονομικού ανταγωνισμού
Καταρχάς, ένα από τα πρώτα πράγματα στα οποία προέβη η κυβέρνηση της ΝΔ αμέσως μετά την εκλογή της, ήταν η κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου, ενός θεσμού που δεν ήταν ούτε στη δικαιοδοσία της ΝΔ, ούτε και καμίας άλλης κυβέρνησης να καταργήσει, καθώς αποτελεί θεμέλια λίθος της ίδιας της ιδέας του Πανεπιστημίου εδώ και σχεδόν μια χιλιετία, σε παγκόσμιο επίπεδο. Σίγουρα, τα δεδομένα στα πανεπιστήμια έχουν αλλάξει, αλλά η ιδέα της ελεύθερης διακίνησης ιδεών εντός των χώρων του πανεπιστημίου, παραμένει αναλλοίωτη ακόμα και στα φαντασμαγορικά πανεπιστήμια του Ivy League στις ΗΠΑ, που φαίνεται να θαυμάζει τόσο πολύ η παρούσα κυβέρνηση.
Επιπλέον, η συγχώνευση όλων των πανεπιστημίων του πλανήτη, εκτός των ελληνικών, σε μια μπάντα, αποκρύπτοντας μεθοδικά τις τεράστιες διαφοροποιήσεις που εντοπίζονται μεταξύ τους, εξυπηρετεί καθαρά προπαγανδιστικούς σκοπούς, οι οποίοι βασίζονται, ως ένα βαθμό, και στην ακούσια άγνοια μεγάλης μερίδας των πολιτών για τον θεσμό του πανεπιστημίου εν γένει, τόσο εγχώρια όσο και στο εξωτερικό.
Η αναπαραγωγή και προβολή των ωραίων φωτογραφιών που απεικονίζουν τα μεγάλα και γνωστά πανεπιστήμια, τα πανεπιστήμια-σήματα κατατεθέντα δηλαδή, για τα οποία έχει κατασκευαστεί ο αστικός «μύθος» της αριστείας, της άμωμης και άσπιλης εκπαιδευτικής διαδικασίας, χρήζουν μια πολύ πιο περίπλοκη ανάλυση του λόγου από τη χυδαία προπαγανδιστική χρήση με την οποία εκφυλίζονται στον λόγο της κυβέρνησης.
Αυτό που θέλει να κάνει σαφές η κυβέρνηση είναι ότι το δημόσιο πανεπιστήμιο, καταρχάς, θα πάψει να είναι δημόσιο. Αν δεν εισέλθουν μέσα επιχειρήσεις, εταιρίες και χορηγοί, αν δεν μπουν δίδακτρα σε όσα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα μπορούν να μπουν, αν το πανεπιστήμιο δεν γίνει, στο μεγαλύτερο βαθμό του, ένα ακόμα κολλέγιο με επί πληρωμή πτυχία που βγάζει μόνο εξειδικευμένους τεχνίτες, τότε θα πάψει να υπάρχει. Και από τη στιγμή που το φοιτητικό κίνημα αποτελεί έναν σταθερό και διαχρονικό πυλώνα αντίστασης στην ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης, δεν μένει παρά να ισοπεδωθεί πάραυτα. Η ισοπέδωση θα έρθει με την κατάργηση των φοιτητικών παρατάξεων και την εισαγωγή πανεπιστημιακής αστυνομίας στα ΑΕΙ, ακολουθώντας πιστά το χουντικό δόγμα «ό,τι δεν λύνεται, κόβεται».
Οι ωραίες λέξεις με τις οποίες πλαισιώνουν το πανεπιστήμιο νέου τύπου οι απανταχού νεοφιλελεύθεροι, αφενός είναι παμπάλαιες, αφετέρου είναι κενές νοήματος. Ο «εκσυγχρονισμός», ο «ανταγωνισμός» ή τα «ανταγωνιστικά πτυχία», η «καινοτομία» κλπ, δεν σημαίνουν απολύτως τίποτα γιατί ήδη υπάρχουν στην ίδια την φύση του πανεπιστημίου. Η περιβόητη πανεπιστημιακή έρευνα δεν οφείλει σε κανέναν να είναι «ανταγωνιστική» ή «παραγωγική», πόσο μάλλον να ακολουθεί τους «κανόνες της αγοράς», και αυτό αποτελεί θεμελιώδη αρχή της πανεπιστημιακής παιδείας.
Το πανεπιστήμιο καθορίζεται από τη δυνατότητα που δίνεται σε νέους ερευνητές να επαναδιαπραγματεύονται διαρκώς τον στοχασμό τους, όπως και τον στοχασμό άλλων, να βουτάνε σε μια σειρά από υποθέσεις οι οποίες μπορεί και να μην φέρουν κανένα άμεσα «χρήσιμο» αποτέλεσμα. Αν παρθεί αυτή η ιδιότητα από το πανεπιστήμιο, τότε δεν θα μιλάμε πλέον για πανεπιστήμιο, αλλά για μια μαθητεία, μια τεχνική σχολή, όπου οι εισακτέοι μαθαίνουν μια «τέχνη» την οποία θα εξασκήσουν στην αγορά εργασίας. Περίπου όπως λειτουργούσαν οι διάφορες συντεχνίες στην προ-Βιομηχανική εποχή, μόνο με πολύ πιο υψηλά χρηματικά αντίτιμα εισαγωγής.
Και «Στέκι» και Βιβλιοθήκη
Γιατί όχι και «Στέκι» και Βιβλιοθήκη; Η ισοπέδωση του «Στεκιού», όπως και κάθε αντίστοιχου κοινωνικού χώρου, αποτελεί σοβαρή αλλοίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Μια δημοκρατία με ισχυρά αντανακλαστικά αφήνει ανοιχτά όλα τα περιθώρια ανταγωνισμού εντός της, αλλιώς δεν είναι δημοκρατία, είναι κάτι άλλο. Η οριστική ισοπέδωση των ανταγωνιστικών απόψεων, των εναλλακτικών τρόπων ζωής, μόρφωσης, ακόμα και διασκέδασης και η συστηματική περιθωριοποίησή και δίωξή τους, μόνο σε δημοκρατικό πολίτευμα δεν παραπέμπουν. Ο αυταρχισμός της παρούσας κυβέρνησης οφείλει να γίνει κατανοητός, όπως οφείλει να γίνει κατανοητό και ότι η πραγματικότητα δεν είναι μια αέναη διαπραγμάτευση ενός φαντασιακού δυϊσμού. Ή θα έχεις εκείνο ή θα έχεις το άλλο, ή κατάληψη ή βιβλιοθήκη, ή ανομία ή αστυνομία στα ΑΕΙ και πάει λέγοντας. Αυτά αποτελούν ψευτοδιλήμματα για αδύναμες συνειδησιακές κράσεις, για να ενισχύσουν τη λεγόμενη «στρατηγική έντασης», όπως σωστά ακούγεται τα τελευταία χρόνια. Η συσπείρωση γίνεται πιο εύκολη σε σαφώς πολύ στενά οριοθετημένα σχήματα, όπου το ελάχιστο παραστράτημα μπορεί να διωχθεί κοινωνικά και ποινικά.
Έτσι το πολιτικό παιχνίδι παίζεται ήδη σε ένα στημένο τερέν το οποίο συναρθρώνεται από «εμάς» και τους «άλλους», όπου ο οποιοσδήποτε αστερίσκος είναι, εν πολλοίς, κολάσιμος. Το ζήτημα της παιδείας ή, μάλλον, της εκπαίδευσης, μετατρέπεται σε μια παρτίδα σκάκι όπου οι δύο διαφορετικές απόψεις προσπαθούν επίμονα να κάνουν σαχ η μια στην άλλη. Μέσα στο πλαίσιο της μεταπολιτικής, όπου η ιδεολογία και η ηθική είναι αιωρούμενες έννοιες, τα επιχειρήματα έρχονται και λαμβάνουν συμπαγή οντότητα, με ίση έφεση προς το λογικό και το παράλογο ταυτόχρονα. Ακριβώς για αυτό τον λόγο, για την παρούσα ηγεμονική άποψη, η ένοπλη αστυνομία στα πανεπιστήμια αποτελεί και μονόδρομο και αναγκαιότητα, ώστε να εξαφανίσει την παραμικρή ύπαρξη της άλλης άποψης και να εξασφαλίσει την ηγεμονία της στο χρονικό διηνεκές.
Αυτός ο χρόνος δεν είναι μόνο το διάστημα πριν και μετά τις βουλευτικές εκλογές, αλλά η συνήθεια της συλλογικής συνείδησης σε στρατηγικές έντασης και εκτόνωσης. Η συνεχής παρουσίαση ενός μη αληθούς φαινομένου το οποίο χρειάζεται απαραίτητα μια μη αληθή και, ταυτόχρονα, ακραία λύση για να ξεπεραστεί. Έτσι ώστε η ίδια η πλάστιγγα της λαϊκής κρίσης να γείρει στην ένοπλη αστυνομία ως τη μόνιμη βιώσιμη απάντηση στην υποτιθέμενη «ανομία» των φοιτητών, άσχετα αν οι συγκεκριμένοι φοιτητές σπουδάζουν στις πιο υψηλόβαθμες σχολές της χώρας, είναι «άριστοι» σε πρακτικό επίπεδο.
Η απάντηση στο ψευτοδίλημμα της κυβέρνησης και της φιλοκυβερνητικής πρυτανείας οφείλει να είναι και «Στέκι» και βιβλιοθήκη. Αυτά τα δύο αποτελούν τους συνδετικούς κρίκους σε ό,τι πρεσβεύει πραγματικά το δημόσιο πανεπιστήμιο. Η δυνατότητα να υπάρχει ένας τόπος για όλους, έτσι ώστε οι διαφορετικές απόψεις και ιδέες να συμπλέκονται, να συνυφαίνονται, να επαναδιαπραγματεύονται συνεχώς και, γιατί όχι, να ξαναφτιάχνονται ακόμα καλύτερες και να διοχετεύονται στην υπόλοιπη κοινωνία. Αυτός ήταν πάντα ο ρόλος του πανεπιστημίου, και καμία αυταρχική κυβέρνηση δεν θα καταφέρει να μας το στερήσει.
