Από την αρχή του πολέμου ο Αντρίι Μέλνικ, πρεσβευτής της Ουκρανίας στο Βερολίνο, έχει γίνει γνώριμο πρόσωπο της γερμανικής ειδησεογραφίας. Αναπόφευκτο, θα ισχυριζόταν κάποιος, καθώς η πατρίδα του δέχεται εισβολή και αυτό φέρνει τις δηλώσεις του πάντα στην πρώτη σελίδα των εφημερίδων, σε μια χώρα στην οποία το γενικό αίσθημα του πληθυσμού είναι φίλα διακείμενο προς τον δοκιμαζόμενο ουκρανικό λαό. Ακριβώς σε αυτό το γενικό αίσθημα του πληθυσμού στόχευαν, και μάλιστα πολύ επιδέξια, οι παρεμβάσεις του.
Σε κοινή πλεύση με το Κίεβο, ο πρεσβευτής γνωρίζει πως η ευρωπαϊκή παρτίδα παίζεται κυρίως στο Βερολίνο και όχι στο Παρίσι ή τις Βρυξέλλες και επίσης γνωρίζει πως ένας πόλεμος στην εποχή του Facebook και του Twitter πρέπει να κερδηθεί στις καρδιές των ψηφοφόρων. Με πρώτο στόχο την αποστολή βαρέων όπλων στο μέτωπο, ο Μέλνικ σφυροκοπούσε τη γερμανική κυβέρνηση αποκαλώντας την λίγο-πολύ «δειλή» και «υποχωρητική», με τρόπο πρωτοφανή για διπλωματικό εκπρόσωπο σε καπιταλιστική μητρόπολη. Η επιθετική αυτή τακτική κορυφώθηκε με την ανακήρυξη σε persona non grata του Γερμανού προέδρου Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ, λόγω του ρόλου του στις Συμφωνίες του Μινσκ, ενώ ταυτόχρονα η ουκρανική πλευρά απαιτούσε από τον καγκελάριο Σολτς να επισκεφθεί το Κίεβο.
Ο Μέλνικ γνωρίζει όμως πολύ καλά τον λαό στον οποίο απευθύνεται. Η μάχη της Ουκρανίας εναντίον της Ρωσίας, ώστε να ζήσει από τη «σωστή πλευρά του τείχους», καθώς και οι προβαλλόμενες από τον πρεσβευτή ευθύνες της Γερμανίας, συναντήθηκαν με το ενοχικό υποσυνείδητο του γερμανικού λαού και σήμερα, παρά την κόπωση λόγω των κυρώσεων, δύσκολα βρίσκει κανείς πολυκατοικίες στο κεντρικό Βερολίνο χωρίς ουκρανικές σημαίες να στολίζουν, εν είδει συμπαράστασης, τα παράθυρά τους.
Αυτή την εβδομάδα όμως ο Μέλνικ προέβη σε μια για πολλούς ακατανόητη και εν πολλοίς αχρείαστη δήλωση. Σε συνέντευξη με τον δημοσιογράφο Τίλο Γιούνγκ, ο πρέσβης υπερασπίστηκε τον Στεπάν Μπαντέρα, μια «αμφιλεγόμενη μορφή του ουκρανικού εθνικισμού» σύμφωνα με την παρουσίασή του θέματος στην πλειοψηφία των δυτικών μέσων ενημέρωσης.
Ο καθόλου «αμφιλεγόμενος» Στεπάν Μπαντέρα
Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας μας, γεννήθηκε το 1909 στην Γαλικία, τμήμα τότε της αυτοκρατορίας των Αψβούργων, μέχρι που το 1919 ενσωματώθηκε στην Πολωνία. Στα χρόνια μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Μπαντέρα ριζοσπαστικοποιείται σε ακροδεξιούς κύκλους, ονειρεύεται μια Γαλικία τμήμα ενός ελεύθερου, ανεξάρτητου και φυλετικά καθαρού ουκρανικού κράτους και οργανώνεται σε διάφορες ακροδεξιές γκρούπες μέχρι να συμμετάσχει στην Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών και να ανεβεί γοργά στην ιεραρχία.
Για τη δράση του φυλακίζεται από το πολωνικό κράτος, ενώ μετά την ναζιστική εισβολή το 1939 απελευθερώνεται, η ιδιαίτερη πατρίδα του περνά στην Σοβιετική Ένωση και ο Μπαντέρα βρίσκεται στην Κρακοβία συνεργάτης των ναζί στην κατακτημένη πόλη. Η οργάνωσή του το 1940 διασπάται, με τον Μπαντέρα να ηγείται του ριζοσπαστικού τμήματός της με σαφείς αναφορές στο ναζιστικό, μοντέλο ενώ οι μετριοπαθείς, με αναφορά στον ιταλικό φασισμό, συσπειρώνονται γύρω από κάποιον Μέλνικ, πιθανό βιολογικό πρόγονο (και όχι μόνο ιδεολογικό) του πρέσβη μας στο Βερολίνο.
Με την έναρξη της Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα, η ναζιστική Γερμανία βασίζεται στην οργάνωση του Μπαντέρα για να δημιουργήσει αρχικά αναταραχές στην Ουκρανία, να ξεσηκώσει το ντόπιο ουκρανικό στοιχείο εναντίον των Ρώσων και στην συνέχεια να ενισχύσει την ναζιστική κατοχή στην περιοχή. Παράλληλα προχωρούν σε μαζικές εθνοκαθάρσεις για να εξαλείψουν το πολυπληθές πολωνικό και εβραϊκό στοιχείο από τα εδάφη της Γαλικίας και εν γένει της Ουκρανίας.
Ο λόγος της εσπευσμένης εθνοκάθαρσης αποκαλύπτεται όταν ο Μπαντέρα υπογράφει επιστολή προς τον Χίτλερ ζητώντας του την δημιουργία ανεξάρτητου ουκρανικού κράτους ναζιστικού χαρακτήρα και ταυτόχρονα αυτονομείται και κηρύσσει την ύπαρξη του κράτους αυτού. Με τα ναζιστικά στρατεύματα να προελαύνουν προς την Μόσχα, οι Γερμανοί δεν είχαν πια ανάγκη τον φιλόδοξο Μπαντέρα, αλλά είχαν ανάγκη τα εύφορα ουκρανικά εδάφη για την υλοποίηση της Μεγάλης Γερμανίας. Η Γκεστάπο τον συλλαμβάνει και, μετά από μια περίοδο σε κατ’ οίκον περιορισμό, τον στέλνει σε άνετα διαμερίσματα στο Ζάξενχάουζεν. Όσο ο Μπαντέρα βρίσκεται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, η οργάνωσή του συνέχισε να υποστηρίζει την ναζιστική κατοχή και να καταδιώκει το πολωνικό, εβραϊκό, τσέχικο και ρωσικό στοιχείο στον ουκρανικό χώρο. Ταυτόχρονα καταδιώκει και Ουκρανούς, οι οποίοι είτε αντιστέκονται στους ναζί είτε κρύβουν Πολωνούς και Εβραίους από τα πογκρόμ της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών.
Με την υποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων στο ανατολικό μέτωπο το 1944, ο Μπαντέρα απελευθερώνεται και επιστρέφει στην Ουκρανία για να οργανώσει την αντίσταση στην σοβιετική προέλαση. Ο Κόκκινος Στρατός όμως προχωρούσε σταθερά προς το Βερολίνο και ο Μπαντέρα βρήκε καταφύγιο στη νότιο Γερμανία.
Ο Μπαντέρα προσωπικά και η οργάνωσή του ευθύνονται για τον θάνατο δεκάδων χιλιάδων Πολωνών. Αν συνυπολογίσει κανείς και την συμμετοχή και διευκόλυνση της Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών στο Ολοκαύτωμα των Ουκρανών Εβραίων, καθώς και τις εκτελέσεις Τσέχων, Ουκρανών κομμουνιστών και Ρώσων, ο συνολικός απολογισμός των θυμάτων ανέρχεται σε εκατοντάδες χιλιάδες. Στον μεταπολεμικό κόσμο όμως, ο Μπαντέρα γλίτωσε κάθε δίωξη από τους συμμάχους παρά τις διαμαρτυρίες της σοβιετικής πλευράς.
Προβάλλοντας τις ενδοφασιστικές κόντρες του με την ναζιστική Γερμανία, ο Μπαντέρα κατάφερε να ζει ελεύθερος στην μεταπολεμική Γερμανία, να ταξιδεύει, να ενωθεί με την οικογένειά του καθώς και να συνεργαστεί με τις αμερικανικές και βρετανικές μυστικές υπηρεσίες στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου. Τελικά, ο Στεπάν Μπαντέρα θα δολοφονηθεί από την KGB στις 15 Οκτωβρίου του 1959. Στην μετασοβιετική Ουκρανία θα μετατραπεί είτε σε μάρτυρα του ουκρανικού εθνικισμού είτε σε σύμβολο της ναζιστικής θηριωδίας. Χαρακτηριστική είναι η μετά θάνατον βράβευσή του το 2010, ως «Ήρωα της Ουκρανίας», για να ακυρωθεί λίγους μήνες μετά εν μέσω σφοδρών αντιδράσεων. Για την ιστορία, το βραβείο αφαιρέθηκε όχι λόγω των εγκλημάτων του κατά της ανθρωπότητας, αλλά λόγω του ότι δεν διέθετε ποτέ την ουκρανική υπηκοότητα.
Μια δήλωση που κανείς δεν θέλει να ακούσει
Αυτή είναι η συνοπτική ιστορία του Στεπάν Μπαντέρα, την οποία ο πρεσβευτής Αντρίι Μέλνικ υπερασπίστηκε δημόσια. Έχοντας μια καλύτερη εικόνα πλέον, ίσως είναι δύσκολα κατανοητή η επιλογή της λέξης «αμφιλεγόμενος» από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης για να περιγράψουν τον Μπαντέρα. Αυτή η περίπτωση στρουθοκαμηλισμού, ίσως θυμίζει στον Έλληνα αναγνώστη τις περίφημες ερωτήσεις του εγχώριου τύπου προς τα στελέχη της Χρυσής Αυγής. «Είστε Ναζί κύριοι;» ρωτούσαν σκληρά Έλληνες δημοσιογράφοι στα τηλεπαράθυρα, για να ανακουφιστούν στην απόκριση «Είμαστε Έλληνες εθνικιστές».
Αυτός ο στρουθοκαμηλισμός εφαρμόζεται και στην περίπτωση του Αντρίι Μέλνικ. Οι δηλώσεις του ξεσήκωσαν αντιδράσεις τόσο στο εσωτερικό της Γερμανίας αλλά κυρίως και λογικά αντέδρασαν το Ισραήλ και το υπουργείο Εξωτερικών της Πολωνίας. Το Κίεβο όμως καθησυχαστικά αποκρίθηκε πως αυτές οι δηλώσεις αντικατοπτρίζουν τις προσωπικές απόψεις του πρεσβευτή του, δεν αποτελούν επίσημη θέση της Ουκρανίας και ότι εν πάση περιπτώσει πρέπει όλη η Ευρώπη να παραμείνει προσηλωμένη στον κοινό αγώνα ενάντια στην Ρωσία. Με ανακούφιση, ο Πολωνός υπουργός Εξωτερικών έσπευσε να δεχθεί τις διαβεβαιώσεις του Κιέβου και να τονίσει πως πράγματι το κοινό μέτωπο ενάντια στη ρωσική απειλή είναι αρραγές.
Οι ευρωπαϊκές χώρες, όμως, έχουν μακρά παράδοση στην τακτική του στρουθοκαμηλισμού έναντι της ουκρανικής ακροδεξιάς. Όσο και αν ο Ζελένσκι δεν είναι ναζί, είναι δύσκολο να αγνοήσει κανείς το γεγονός πως η ουκρανική ακροδεξιά έχει αλώσει τον ουκρανικό κρατικό μηχανισμό εδώ και μια δεκαετία, και πως η Ευρωπαϊκή Ένωση στήριξε πολιτικά, οικονομικά και εσχάτως στρατιωτικά την επέλαση των ναζιστικών αυτών ομάδων, επειδή εξυπηρετούσε τα γεωπολιτικά σχέδια της στην περιοχή. Με κάθε αναφορά ναζιστικών εγκλημάτων η Ε.Ε. έβαζε όλο και πιο βαθιά το κεφάλι στην άμμο όπως και έκανε, όταν οι Συμφωνίες του Μινσκ μετατρέπονταν σε ευχολόγια πάνω σε χαρτί.
Και σε μας όμως, τους ευρωπαϊκούς λαούς, αρέσει αυτή η τακτική. Επί μια δεκαετία βάζαμε το κεφάλι στην άμμο όταν οι κυβερνήσεις μας έπαιζαν επικίνδυνα παιχνίδια στην Ουκρανία, κοιτούσαμε αλλού όταν τα αυγά του φιδιού εκκολαπτόντουσαν και τώρα, στον πέμπτο μήνα πολέμου και με τις επιπτώσεις των κυρώσεων να τσακίζουν τα εισοδήματά μας και το φθινόπωρο να προβλέπεται ιδιαιτέρως δύσκολο, σκάβουμε όλο και πιο βαθιά για να μην αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα. Το πρόβλημα όμως είναι πως, όσο και να στρουθοκαμηλίζουμε, τα νώτα μας είναι ακάλυπτα και τα αρπακτικά ποτέ δεν χαμογελούν παρά μόνο ετοιμάζουν τα δόντιά τους.
